دهگلان

دهگلان دێولان
کشور	ایران
استان	کردستان
شهرستان	دهگلان
بخش	مرکزی
نام(های) دیگر	له‌یلاخ، دێولان
نام(های) پیشین	چاپارخانه
سال شهرشدن	۱۳۵۹
مردم
جمعیت	۵۲۷۰۱ نفر (سال ۱۴۰۰)
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۰۵۰
ارتفاع	۱۸۰۰ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۱ درجه سانتی‌گراد
میانگین بارش سالانه	۳۶۵ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه	۱۲۰روز _ دهگلان یکی از شهرهای سردسیر کردستان و ایران می‌باشد.
اطلاعات شهری
شهردار	ارسلان طهماسبی
ره‌آورد	گندم _ سیب زمینی _ پیاز _ هویج _ چغندرقند _ نخود _ آفتابگردان
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۸۷–۳۵۱۲
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۶۱ ن - ۶۱ س
دهگلان روی نقشه ایران ۳۵٫۲۷۵°شمالی ۴۷٫۴۱۶°شرقی / 35.275; 47.416

خیابان استقلال دهگلان

دِهگُلان (دێولان) یکی از شهرهای استان کردستان مرکز شهرستان دهگلان در مرکز دشتِ حاصلخیز لیلاخ و در جوار رودخانه سوراڵ واقع شده‌ است. شهر دهگلان در ۴۵ کیلومتری شرق سنندج (در مسیر سنندج به همدان) قرار گرفته و ۵۲۷۰۱ نفر جمعیت دارد (برآورد ۱۴۰۰ خ) دشت‌های دهگلان حاصل‌خیز بوده و گندم، سیب زمینی، پیاز، هویج، خیار، و نخود از مهم‌ترین محصولات این شهرستان می‌باشند. مردم شهر دهگلان کرد زبان هستند و با زبان کوردی اردلانی گویش لیلاخی تکلم می‌کنند. اهالی دهگلان مسلمان و سنی شافعی مذهب‌اند.

تقسیمات کشوری

دهگلان در پائیز سال ۱۳۵۹ به شهر و در تابستان سال ۱۳۸۶ به شهرستان ارتقاء پیدا کرد.

وجه تسمیه

نام تاریخی این شهر (دێولان) است و اکنون نیز شهروندانش با همین عبارت شهرشان را نام‌ میبرند. اسم دهگلان مستعار و جدید می‌باشد و در سال ۱۳۳۲ که به عنوان بخش مرکزی لیلاخ برگزیده شد، از جانب دولت وقت به آن اطلاق گردید. دێولان از دو کلمه (دیو) به معنی خدا (واژهٔ دیو در اوستا به صورت دَئوَ و در پهلوی دِو و در فارسی دیو گفته می‌شود. در زبان هند باستان دِوَ یا دَئوه به معنی فروغ و روشنائی و نام خداست. اشتقاق این واژه در میان اقوام آریائی نیز معنی خدا دارد چنان‌که در یونانی زئوس و در لاتینی دَئوس در فرانسه دی‌اُ و در انگلیسی دِئیتی و در ایرلندی دیابکار می‌رود.)،و واژه ( لان)جا و مکان (در لغت نامه دهخدا به معنی جا و مکان است) که معنی کلی (دیولان) جایگاه خدا می‌باشد.در کتاب فرهنگ ویانا صفحه ۱۰۸ آمده است که (دی و لان، (پ)خانه دیو ، خانه خدا . در آئین کهن کردی قبل از زرتشت دیو به معنی خدا بوده است.این اسم هم از آن دوران مانده است و نزدیک به ۵۰۰۰ سال سابقه تاریخی دارد‌ و حالا نام شهری در مرکز دشت حاصلخیز لیلاخ می باشد.

سطح سواد

شهر دهگلان از نظر سطح سواد، با توجه به آمار ارائه شده در طرح سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۰) دارای رتبه اول در سطح استان بوده و بیش از ۹۰ درصد جمعیت این شهرستان باسواد هستند.

صنعت و کشاورزی

از لحاظ توسعه صنایع میتوان به شهرک صنعتی دهگلان که بزرگترین شهرک صنعتی در استان کردستان است اشاره کرد.

کشاورزی و دامپروری نیز در این منطقه به نحوی است که در رده برترین تولیدکننده‌گان ایران قرار گرفته است. تولید محصولات کشاورزی در این منطقه شامل: گندم، جو، نخود، پیاز، هویج، ذرت، سیب زمینی، چغندر، یونجه و سایر محصولات دیگر است که بخش عمده تولید محصول گندم و سیب زمینی میباشد.

اقلیم و گردشگری

این شهر دارای زمستانهای سرد و تابستان‌های معتدل با هوایی مطبوع و دلنشین است.

مناطق گردشگری نیز شامل:

مقبره کوه شیدا گنبد شیدای نازدار یکی از مهمترین بناهای یادمانی استان کردستان است که در شهرستان دهگلان قرار دارد. این بنا، گنبدی سنگی مربوط به دوره ساسانی بوده که بعدها در قرون میانی اسلامی گنبدی نو با مصالح آجری در آن اجرا شده که از هر جهت جغرافیایی تا ده ها کیلومتر بر راه های ارتباطی منطقه تسلط داشته است.این مکان همچنین محل دفن سبحان وردی خان والی کردستان در زمان نادر شاه افشار است. و به احتمال زیاد محل دفن یک شاعر متخلص به شیدای نازدار هم باشد که بر اساس روایات آثار او هنگام هجوم مغولان معدوم گردیده است.

سد سنگ سیاه

سد سورال

سد قوچم

کوه پنجه

کوه سرمه لی

کوه سلطان سراج الدین کوه هفت سواران/ این کوه در ده کیلومتری جنوب شهر دهگلان واقع شده و در کوهپایه آن روستای مبارک آباد (کوله ره‌ش) قرار داد. هفت سوار دلاور که نماد مقاومت اهالی لیلاخ در برابر هجوم سپاهیان مغول به کردستان هستند در این کوه تدفین شده‌اند. هفت سواران کوهی مقدس برای لیلاخ و کردستان به شمار میرود و اهالی منطقه اغلب برای عبادت و پاسداشت دلاوری و مقاومت این هفت سوار به این کوه پناه میبرند . غارتگران میراث باستانی آسیبهای جبران ناپدیری به این کوه و مقبره‌ها وارد نموده‌اند. یکی دیگر از جاذبه های طبیعی و گردشگری شهرستان دهگلان کوه خاتون شیشەڕێ با دهانه آتشفشانی آن است. این کوه در کیلومتر بیست جاده سنندج و در گردنه لیلاخ واقع شده است و به دماوند کردستان معروف است(به دلیل چشم انداز و تشابه ظاهری آن با کوه دماوند).

منابع

۷. لغت‌نامه دهخدا

خبرگزاری مهر