چهاردولی

برای دیگر کاربردها، چهاردولی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ناحیه چهاردولی در شمال شهرستان اسد آباد همدان

ناحیه چهاردولی در شرق استان کردستان

ناحیه چهاردولی شاهین دژ

چهاردولی نام یک ناحیه وهمچنین بخش درشهرستان قروه استان کردستان است.مرکز این بخش شهر دزج است. همچنین نام یک دهستان در شهرستان اسدآباد همدان ونام دهستانی در شهرستان شاهین دژ وهمچنین چهارداول نام یک شهرستان در استان ایلام و نام یک طایفە در نواحی غربی شهرستان ملایر هست.این نواحی محل استقرار ایل چهاردولی است.مردمان چهاردولی بە زیرگویش چهاردولی تکلم میکنند.بجز چهاردولی های ملایر که اکثرا گویش خودرا ازیاد برده اند.

نبرد سولچه

این قلعه در روستای متروک سورچه یا درگویش محلی سولچه (شورجه) در شمال غرب شهر همدان، و در ‏غرب روستاهای همه کسی و پیر ملو و در میان دشت نسبتاً همواری ‏بین شهرستان اسدآباد و قروه کردستان قرار دارد .

قلعۀ سورچه (شورجه) از قلعه های اربابی است. در بسیاری از روستاها و نقاط دیگر ایران می ‏توان نمونه هایی از این نوع قلعه ها را مشاهده کرد. قلعه های اربابی غالباً به دست خان ها در میان روستاها یا مناطق تحت نظارت آنان ساخته می شدند و ابعاد نسبتاً بزرگی داشتند.

قلعۀ سورچه (شورجه) مرکز حکومت خان های محلی چاردولی(چرداوری) از ایلات معروف کرد بوده، که در استان های ‏کردستان، همدان، کرمانشاه و آذربایجان غربی پراکنده اند. این قلعه به دستور ولی خان ‏میرپنج، از خان های بنام منطقه، ساخته شد. خان ‏میرپنج نخست قلعه ای در قرا کند داشت. سپس، به این منطقه، ‏روستای سورچه (شورجه)، آمد و دو قلعه به نام قلعۀ بالا (قلعۀ سورچه) و قلعۀ پایین بنا کرد. وی پدر بزرگ ‏آخرین حکمران این قلعه، یعنی عبدالباقی خان چرداوری، ‏ بود. عبدالباقی خان در شورش سالارالدوله (1290ـ ‏‏1291ش)، در مقام یکی فرماندهان وی، نقشی مؤثر در پیروزی های او داشت. او توانست ‏شکستی سنگین به نیروهای دولتی، به فرماندهی فرمانفرما، وارد آورد و مشکلات عدیده ای برای دیگر ‏نیروها، یعنی فداییان و مجاهدان بختیاری، ایجاد کند.‏

این قلعه تا سال 1364ش مسکونی بود اما با مهاجرت ‏ساکنان روستا به شهرهای بزرگ عملاً قلعه و روستای آن متروکه شد. امروزه، بیشتر بخش های ‏این بنا فروریخته و تقریباً، تنها پی ها و بخش هایی از دیوار های آن باقی مانده است.

زبان وگویش

چاردولی (چرداوري) يكی از گويش‌های جنوبی مرتبط زبان كُردی است كه از لحاظ جغرافيايی (خاستگاه زبانی) به شرق كردستان تعلق دارد. گويشوران اين گويش، در جلگه‌ي زرينه‌رود به مركزیت (محمودآباد و آغزه مچید «آغجه مسجد» ) (آذربايجان غربي) و در منطقه‌ي چاردولي قروه به مركزيت دزج (استان كردستان)، در منطقه‌ي چاردولي اسدآباد (همدان) و در مناقطي از شهرستان ملاير (همدان) حضور دارند. اين گويش، متعلق به ايل چاردولي است كه نام اين ايل منتسب به نام منطقه‌ي چرداول (ايل ريزوند) استان ايلام مي‌باشد؛ يعني اولين طوایف چاردولي‌ها که از آن‌جا به كوهستان‌هاي قروه (اسفند‌آباد) مهاجرت كردند طوایف (چهاردولی) (امیرلو اقبال) بودند.

شهر آسمان آباد چرداول ایلام

ايلام در قرن چهارم ( حدود ٨٠٠ سال پيش ) دچار زلزله‌اي ويرانگر شد و گمان‌هايي مبني بر مهاجرت بسياري از اقوام از ايلام در تاريخ ذكر شده در بين مورخين وجود دارد. با توجه به اين‌كه ايلام، گهواره تمدن و مبدأ بسياري از اقوام كُرد بوده و وجود جمعيت كم كنوني در كل استان ايلام، دليل موثقي بر مهاجرت (اختياري يا اجباري) بسياري از اقوام از زادگاه اصلي خود بوده است.

كوهستانهاي قروه از سال‌ها قبل، محل ييلاق عشاير مناقطي از ايلام از جمله چاردولي‌ها بوده است.

چاردولي‌ها در حدود ٨٠٠-١٠٠٠ سال پيش، تصميم به يكجانشيني در منطقه‌ي اسفندآباد (قروه‌ي كردستان) و اطراف آن مي‌گيرند.

پس از مقايسه‌ي گويش كنوني چاردولي‌ها با گويش منطقه‌ي چرداول ايلام، به وجود تفاوتهایی پی خواهیم برد.

سال‌ها زندگي در منطقه‌اي كه عشاير مختلف از ديگر ايلات كُرد از اقصي نقاط كردستان بخصوص اردلاني‌ها و هورامي‌ها در آن حضور داشتند، تاثير زيادي بر گويش ايلامي ( شمال ايلام ) چاردولي‌ها گذاشته و هرچند ساختار و دستور زبان، ثابت مانده ولي واژه‌هاي جديد وارد آن شده و نوع تلفظ و همچنين آهنگ سخن گفتن را دچار تغييراتي (از نوع مثبت) نموده است و اين برخورد دو يا سه گويش از بزرگ‌ترين اقوام كُرد منجر به خلق گويشي تراش‌خورده از نوع خود در زبان كُردي گرديده است.

جستارهای وابسته

• ایل چهاردولی
• استان کردستان
• شهرستان قروه

منابع

• چهاردولی در لغت‌نامه دهخدا
• فرهنگ جغرافیایی ایران ج. ۵، حسنعلی رزمآرا، تهران، دایره جغرافیایی ستاد ارتش، ۱۳۱ -.۱۳۲.
• فصلنامه پیمان شماره81/قلعه سورچه آخرین نبردگاه یپرم خان/نویسنده دکتر علی نورالهی
• وبلاگ ایلام آسو/مقاله از شاهین دژ تا ایلام/مسعود قدری.