چهاردولی

چهاردولی نام یک ناحیه وهمچنین بخش درشهرستان قروه استان کردستان است. مرکز این بخش شهر دزج است. همچنین نام یک دهستان در شهرستان اسدآباد همدان ونام دهستانی در شهرستان شاهین دژ وهمچنین چهارداول نام یک شهرستان در استان ایلام و نام یک طایفه در نواحی غربی شهرستان ملایر هست. این نواحی محل استقرار ایل چهاردولی است. مردمان چهاردولی به زیر گویش چهاردولی تکلم می‌کنند. بجز چهاردولی‌های ملایر که اکثراً گویش خودرا از یاد برده‌اند.

نبرد سولچه

این قلعه در روستای متروک سورچه یا در گویش محلی سولچه (شورجه) در شمال غرب شهر همدان، و در غرب روستاهای همه کسی و پیر ملو و در میان دشت نسبتاً همواری بین شهرستان اسدآباد و قروه کردستان قرار دارد.

قلعهٔ سورچه (شورجه) از قلعه‌های اربابی است. در بسیاری از روستاها و نقاط دیگر ایران می‌توان نمونه‌هایی از این نوع قلعه‌ها را مشاهده کرد. قلعه‌های اربابی غالباً به دست خان‌ها در میان روستاها یا مناطق تحت نظارت آنان ساخته می‌شدند و ابعاد نسبتاً بزرگی داشتند.

قلعهٔ سورچه (شورجه) مرکز حکومت خان‌های محلی چاردولی (چرداوری) از ایلات معروف کرد بوده، که در استان‌های کردستان، همدان، کرمانشاه و آذربایجان غربی پراکنده‌اند. این قلعه به دستور ولی خان میرپنج، از خان‌های بنام منطقه، ساخته شد. خان میرپنج نخست قلعه ای در قرا کند داشت. سپس، به این منطقه، ‏روستای سورچه (شورجه)، آمد و دو قلعه به نام قلعهٔ بالا (قلعهٔ سورچه) و قلعهٔ پایین بنا کرد. وی پدر بزرگ آخرین حکمران این قلعه، یعنی عبدالباقی خان چرداوری، ‏ بود. عبدالباقی خان در شورش سالارالدوله (۱۲۹۰ـ ‏۱۲۹۱ش)، در مقام یکی فرماندهان وی، نقشی مؤثر در پیروزی‌های او داشت. او توانست شکستی سنگین به نیروهای دولتی، به فرماندهی فرمانفرما، وارد آورد و مشکلات عدیده ای برای دیگر نیروها، یعنی فداییان و مجاهدان بختیاری، ایجاد کند. ‏

این قلعه تا سال ۱۳۶۴ش مسکونی بود اما با مهاجرت ساکنان روستا به شهرهای بزرگ عملاً قلعه و روستای آن متروکه شد. امروزه، بیشتر بخش‌های این بنا فروریخته و تقریباً، تنها پی‌ها و بخش‌هایی از دیوارهای آن باقی مانده است.

زبان و گویش

چاردولی (چرداوری) یکی از گویش‌های جنوبی مرتبط زبان کُردی است که از لحاظ جغرافیایی (خاستگاه زبانی) به شرق کردستان تعلق دارد. گویشوران این گویش، در جلگهٔ زرینه‌رود به مرکزیت (محمودآباد و آغزه مچید «آغجه مسجد» ) (آذربایجان غربی) و در منطقهٔ چاردولی قروه به مرکزیت دزج (استان کردستان)، در منطقهٔ چاردولی اسدآباد (همدان) و در مناطقی از شهرستان ملایر (همدان) حضور دارند. این گویش، متعلق به ایل چاردولی است که نام این ایل منتسب به نام منطقهٔ چرداول (ایل ریزوند) استان ایلام می‌باشد؛ یعنی اولین طوایف چاردولی‌ها که از آن‌جا به کوهستان‌های قروه (اسفندآباد) مهاجرت کردند طوایف (چهاردولی) (امیرلو اقبال) بودند.

ایلام در قرن چهارم (حدود ۸۰۰ سال پیش) دچار زلزله‌ای ویرانگر شد و گمان‌هایی مبنی بر مهاجرت بسیاری از اقوام از ایلام در تاریخ ذکر شده در بین مورخان وجود دارد. با توجه به این‌که ایلام، گهواره تمدن و مبدأ بسیاری از اقوام کُرد بوده و وجود جمعیت کم کنونی در کل استان ایلام، دلیل موثقی بر مهاجرت (اختیاری یا اجباری) بسیاری از اقوام از زادگاه اصلی خود بوده است.

کوهستانهای قروه از سال‌ها قبل، محل ییلاق عشایر مناطقی از ایلام از جمله چاردولی‌ها بوده است.

چاردولی‌ها در حدود ۸۰۰–۱۰۰۰ سال پیش، تصمیم به یکجانشینی در منطقهٔ اسفندآباد (قروهٔ کردستان) و اطراف آن می‌گیرند.

پس از مقایسهٔ گویش کنونی چاردولی‌ها با گویش منطقهٔ چرداول ایلام، به وجود تفاوتهایی پی خواهیم برد.

سال‌ها زندگی در منطقه‌ای که عشایر مختلف از دیگر ایلات کُرد از اقصی نقاط کردستان به‌خصوص اردلانی‌ها و هورامی‌ها در آن حضور داشتند، تأثیر زیادی بر گویش ایلامی (شمال ایلام) چاردولی‌ها گذاشته و هرچند ساختار و دستور زبان، ثابت مانده ولی واژه‌های جدید وارد آن شده و نوع تلفظ و همچنین آهنگ سخن گفتن را دچار تغییراتی (از نوع مثبت) نموده است و این برخورد دو یا سه گویش از بزرگ‌ترین اقوام کُرد منجر به خلق گویشی تراش‌خورده از نوع خود در زبان کُردی گردیده است.

جستارهای وابسته

منابع

چهاردولی در لغت‌نامه دهخدا
فرهنگ جغرافیایی ایران ج. ۵، حسنعلی رزم آرا، تهران، دایره جغرافیایی ستاد ارتش، ۱۳۱ -.۱۳۲.
فصلنامه پیمان شماره۸۱/قلعه سورچه آخرین نبردگاه یپرم خان/نویسنده علی نوراللهی
وبلاگ ایلام آسو/مقاله از شاهین دژ تا ایلام/مسعود قدری.

پیوند به بیرون