دحیه کلبی

دحیه بن خلیفه کلبی معروف به دحیه کلبی از اصحاب محمد، پیامبر اسلام بود. دحیه پس از جنگ احد اسلام آورد و در سال ۶ یا ۷ هجری از اسوی محمد نزد هرقل قیصر روم رفت تا او را به دین اسلام دعوت کند. دحیه تا زمان خلافت معاویه زنده بود و در سال ۴۵ هجری درگذشت.

در برخی متون تاریخی سال وفات دحیه ۴۵ ق ذکر شده‌است. به نظر می‌رسد او تا این تاریخ که همزمان با دوران خلافت معاویه است در روستای مزه دمشق زندگی می‌کرده‌است.

دحیه بن خلیفه کلبی، برادر شیری پیامبر و از خویشان شیری او است و در کودکی از یک دایه شیر خوردند و او را رضیع پیامبر اسلام می‌گویند.

او در زمان امام شیعیان حسن به دارابگرد (به عربی دارابجرد) سفر کرد و خراجگزار امام حسن در داراب بود. اما ابن اثیر می‌نویسد:

مردم بصره باژ (باج) دارابگرد را از حسن دریغ داشتند و گفتند: این بهره ماست، آن را به هیچ‌کس ندهیم.

مقبره دحیه پس از مرگش در کنار شهر قدیم دارابگرد قرار دارد. گفتنی است که دحیهٔ کلبی اصالتاً اهل یمن بود و مقبرهٔ او در نزدیکی شهر داراب در استان فارس هنوز وجود دارد. از دحیهٔ کلبی بازماندگانی مانده‌است که در داراب و جهرم زندگی می‌کنند و با همین نام یعنی کلبی شناخته می‌شوند. . دهخدا به نقل از معجم البلدان مقبره دحیه کلبی را روستای مزه معرفی می‌کند.

دحیه به اندازه‌ای زیبارو بود که بین اعراب آن زمان ضرب‌المثل شده بود. به گفته مسلمانان برخی اوقات جبرئیل به شکل دحیه کلبی بر محمد بن عبدالله ظاهر می‌شده‌است.

غزوه خیبر

شوهر صفیه دختر حیی بن اخطب در جنگ خیبر به دست مسلمانان کشته شد، و پدر او نیز در جنگ با قبیله بنی قریظه کشته شده بود و دحیه کلبی وی را به اسارت به مدینه آورد. اصحاب رسول اکرم گفتند این دختر بزرگترین مردم از طایفه بنی نضیر و بنی قریظه است و شایسته‌است او را انتخاب فرمائی و چون پذیرفت او را آزاد کرد و سپس، وی را به همسری خود اختیار نمود.

نامه به قیصر روم

دحیه بن خلیفه کلبی مأمور ارسال نامه محمد به هرقل پادشاه روم بود. هرقل پس از دریافت نامه به دحیه گفت: اکنون برو نزد ضغاطر و نامه او را به او هم برسان و ببین در این موضوع چه می‌گوید؟ دحیه نزد پاپ اعظم (ضغاطر) رفت و نامه را به وی داد. ضغاطر نامه را خواند و آن گاه به دحیه گفت: «سوگند به خداوند که صاحب تو پیغمبر مرسل است و ما او را به اوصافش می‌شناسیم و او را در کتاب‌های خود می‌یابیم». ضغاطر سپس به کلیسا رفت و گفت: «ای گروه ملت روم همانا از جانب احمد نامه‌ای به ما رسیده و ما را به سوی خداوند دعوت می‌کند و من شهادت می‌دهم که جز ذات مقدس خداوند معبودی مستحق ستایش نیست و محمد رسول و فرستاده پروردگار است». در آن هنگام جمعی از شنوندگان به ضغاطر حمله کردند و او را کشتند.

سریه زید بن حارثه

دحیه بن خلیفه کلبی از نزد قیصر روم بازمی‌گشت، چون به سرزمین جُذام رسید افرادی وی را غارت کردند. عده‌ای نیز به راه‌زنان حمله بردند و کالای به غارت رفته را به دحیه پس دادند. دحیه رهسپار مدینه شد و آنچه را پیش آمده بود به رسول خدا گزارش داد. رسول خدا زید بن حارثه را با پانصد نفر بر جُذام فرستاد و دحیه را نیز همراه وی بازگرداند. آنان حمله بردند و کسانی از غارتگران را کشتند و صد زن و کودک و هزار شتر و پنج هزار گوسفند اسیر و به غنیمت گرفتند. سرانجام علی بن ابی‌طالب از طرف پیامبر اسلام مأمور شد و زنان و کودکان و اموالشان را آزاد کرد.

دحیه کلبی در ادبیات پارسی

دیوان اشعار عطار نیشابوری:

ز بس کامد به نزدیک تو جبریل

شده چون دحیه الکلب قریشی

منطق الطیر عطار نیشابوری:

جبرئیل از دست او شد خرقه‌دار

در لباس دحیه زان گشت آشکار

مصیبت نامه عطار نیشابوری:

کلبه روح القدس قلبی کند

قالبش چون دحیه الکلبی کند

حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه سنایی:

شرفش بهر قال و قیلی را		دحیه کردست جبرئیلی را
جهل تو بهر قال و قیلی را		دحیه کردست جبرئیلی را
که نمودی چو شرقی از غربی		رای او روی دحیة الکلبی

جستارهای وابسته

• حدیث جبرئیل
• بنی قریظه
• ذوالفقار
• قائد الغر المحجلین
• ابوذر غفاری

منابع

۱- کتاب شیعه گری و امام زمان نوشته مسعود انصاری

۲- حسنی، میرزا محمد، ۱۳۹۳. تاریخچه آرامگاه دحیه کلبی در دارابجرد، مجمع ذخائر اسلامی، قم.