پرش به محتوا

بین‌النهرین: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز جایگزینی با اشتباه‌یاب: آکدیان⟸اکدیان، آکدی‌ها⟸اکدی‌ها، آکد⟸اکد، نوآشوری⟸نو آشوری، آگاده⟸اکد
گسترش
خط ۶۷: خط ۶۷:
** [[آسورستان]] (قرن سوم تا هفتم میلادی)
** [[آسورستان]] (قرن سوم تا هفتم میلادی)
** [[حمله اعراب به ایران|فتح مسلمانان]] (اواسط قرن هفتم میلادی)
** [[حمله اعراب به ایران|فتح مسلمانان]] (اواسط قرن هفتم میلادی)

== زبان و نوشتار ==
[[پرونده:P1050763 Louvre code Hammurabi face rwk.JPG|بندانگشتی|[[قانون حمورابی]] یک متن حقوقی [[تمدن بابل|بابلی]] متعلق به تقریبا 1755-1750 سال قبل از میلاد مسیح. این قانون طولانی‌ترین، سازمان‌یافته‌ترین و حفظ‌شده‌ترین متن حقوقی از [[خاور نزدیک باستان]] است. این متن به گویش بابلی قدیم اکدی نوشته شده است که ظاهراً توسط [[حمورابی]]، ششمین پادشاه سلسله اول بابل، نوشته شده است.]]
اولین زبانی که در بین النهرین به نوشته آمد [[زبان سومری|سومری]] بود که یک [[زبان پیوندی]] [[زبان مجزا|مجزا]] بود. همراه با سومری، [[زبان‌های سامی]] نیز در بین النهرین اولیه صحبت می‌شد.<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/history/ancient/cultures/mesopotamia_gallery_03.shtml|title=Ancient History in depth: Mesopotamia|publisher=BBC History|access-date=21 July 2017|archive-date=28 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170628234445/http://www.bbc.co.uk/history/ancient/cultures/mesopotamia_gallery_03.shtml|url-status=live}}</ref> [[سوبارتو|زبان سوباری]]،<ref>Finkelstein, J.J. (1955), "Subartu and Subarian in Old Babylonian Sources", (Journal of Cuneiform Studies Vol 9, No. 1)</ref> زبانی از زاگرس که احتمالاً به خانواده [[زبان‌های هوری-اورارتویی|زبان‌های هورو-اورارتوایی]] مربوط می‌شود، با نام‌های شخصی، رودخانه‌ها و کوه‌ها و در صنایع دستی مختلف گواهی شده است. [[زبان اکدی|اکدی]] در طول [[امپراتوری اکد]] و [[امپراتوری آشور|امپراتوری آشوری]] زبان غالب بود، اما سومری برای اهداف اداری، مذهبی، ادبی و علمی حفظ شد. انواع مختلف اکدی تا پایان دوره [[امپراتوری بابل نو|نو بابلی]] مورد استفاده قرار گرفت. [[زبان آرامی باستان|زبان آرامی کهن]] که قبلاً در بین النهرین رایج شده بود، سپس زبان رسمی اداره استانی اول [[امپراتوری آشوری نو]] و سپس [[شاهنشاهی هخامنشی|امپراتوری هخامنشی]] شد: [[زبان‌گونه‌ها|زبان‌گونه‌]] رسمی، [[آرامی امپراتوری]] نامیده می‌شود. زبان اکدی از بین رفت، اما هم زبان اکدی و هم زبان سومری تا چند قرن بعد هم در معابد مورد استفاده قرار می‌گرفتند. آخرین متون اکدی مربوط به اواخر قرن اول میلادی است.

در اوایل تاریخ بین النهرین (در حدود اواسط هزاره چهارم قبل از میلاد) [[خط میخی]] برای زبان سومری اختراع شد.

تسلط بر سیستم [[واژه‌نگاشت|واژه‌نگاشتی]] اولیه خط میخی سال‌ها طول کشید. بنابراین، فقط تعداد محدودی از افراد به عنوان کاتب استخدام شدند تا در استفاده از آن آموزش ببینند. تا زمانی که استفاده گسترده از خط هجایی تحت حکومت سارگون پذیرفته شد<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Nz8UDgAAQBAJ&pg=PA23|last=Guo|first=Rongxing|title=An Economic Inquiry into the Nonlinear Behaviors of Nations: Dynamic Developments and the Origins of Civilizations|page=23|publisher=Palgrave Macmillan|year=2017|access-date=8 July 2019|quote=It was not until the widespread use of a syllabic script was adopted under Sargon's rule that significant portions of Sumerian population became literate.|isbn=9783319487724|archive-date=14 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414130750/https://books.google.com/books?id=Nz8UDgAAQBAJ&pg=PA23|url-status=live}}</ref> که بخش قابل توجهی از جمعیت بین النهرین باسواد شدند. آرشیوهای عظیمی از متون، از زمینه‌های باستان شناسی مدارس کتاب نویسی بابل قدیم بازیابی شده است که از طریق آنها سواد منتشر می‌شد.

زبان اکدی در حدود هزاره سوم و دوم پیش از میلاد (تاریخ دقیق آن مورد بحث است)<ref name="woods">Woods C. 2006 "Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian". In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130429121058/http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf|date=29 April 2013}}</ref> به تدریج جایگزین زبان سومری به عنوان زبان گفتاری بین النهرین شد، اما سومری به عنوان یک زبان مقدس، تشریفاتی، ادبی و علمی در بین النهرین تا قرن اول بعد از میلاد هم‌چنان استفاده می‌شد.

=== ادبیات ===
{{اصلی|ادبیات سومری}}
در دوران امپراتوری بابل، کتابخانه‌هایی در شهرها و معابد وجود داشت. یک ضرب‌المثل قدیمی سومری می‌گوید: «کسی که در مکتب کاتبان سرآمد باشد، باید با سحر برخیزد». زنان و همچنین مردان خواندن و نوشتن را آموختند،<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ONkJ_Rj1SS8C&pg=PA75|page=75|title=Women, Crime and Punishment in Ancient Law and Society: Volume 1: The Ancient Near East|isbn=9780826416285|last1=Tetlow|first1=Elisabeth Meier|date=28 December 2004|access-date=20 June 2015|archive-date=22 May 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200522152934/https://books.google.com/books?id=ONkJ_Rj1SS8C&pg=PA75|url-status=live}}</ref> و برای بابلیان [[زبان‌های سامی (اورالی)|سامی]]، این‌ آموزش شامل دانش زبان منقرض شده سومری و هجایی پیچیده و گسترده بود.

مقدار قابل توجهی از ادبیات بابلی از اصل سومری ترجمه شد و زبان دین و قانون تا مدت‌ها زبان پیوندی قدیمی سومری بود. واژگان، دستور زبان‌ها و ترجمه‌های بین خطی برای استفاده دانش آموزان و نیز تفسیرهایی بر متون قدیمی‌تر و توضیحات کلمات و عبارات مبهم گردآوری شد. کاراکترهای هجا همگی مرتب و نامگذاری شدند و فهرست‌های مفصلی تهیه شد.
[[پرونده:Tablet XI or the Flood Tablet of the Epic of Gilgamesh, currently housed in the British Museum in London.jpg|بندانگشتی|[[حماسه گیلگمش]]، منظومه‌ای حماسی از بین النهرین باستان، که به عنوان نخستین اثر ادبی برجسته بازمانده از دوران باستان تلقی می‌شود.]]
بسیاری از آثار ادبی بابلی هنوز هم امروزه مورد مطالعه قرار می‌گیرند. یکی از معروف‌ترین آنها [[حماسه گیلگمش]] در دوازده کتاب بود که توسط یکی از [[سین‌لقی‌یونینی]] ها از سومری اصلی ترجمه و بر اساس یک اصل نجومی تنظیم شده بود. هر بخش شامل داستان یک ماجراجویی در زندگی حرفه‌ای گیلگمش است. کل داستان یک محصول ترکیبی است، اگرچه احتمال می‌رود که برخی از داستان‌ها به طور مصنوعی به شخصیت مرکزی متصل شده باشند.


== گهوارهٔ تمدن ==
== گهوارهٔ تمدن ==

نسخهٔ ‏۲۵ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۵۶

این نقشه وسعت میان رودان را نشان می‌دهد، که از شمال واشوکنی، نینوا، هاترا، آشور، نوزی، پالمیرا، ماری، سیپار، بابل، کیش، نیپور، ایسن، لاگاش، اوروک، چاراکس اسپاسینو و اور تا جنوب امتداد یافته‌است.

بِینُ الْنَهرِین یا میان‌رودان یا میانْ دو رود[۱] نام یک منطقه تاریخی است که میانِ دو رود دجله و فرات جای گرفته و محدودهٔ آن در کشورهای عراق، سوریه، ترکیه، ایران و کویت امروزی است.[۲][۳][۴]

تصویر ماهواره‌ای از منطقه میان‌رودان دجله و فرات

سومری‌ها و اکدی‌ها (شامل آشوری‌ها و بابلی‌ها) که از مناطق مختلف عراق امروزی سرچشمه می‌گیرند، از آغاز تاریخ مکتوب (حدود ۳۱۰۰ سال پیش از میلاد مسیح) تا سال ۵۳۹ پیش از میلاد مسیح بر بین‌النهرین تسلط داشتند. در سال ۵۳۹ پیش از میلاد، بابل توسط کوروش بزرگ فتح شد و امپراتوری بابل نو سقوط کرد و جزئی از شاهنشاهی هخامنشی شد. این منطقه در سال ۳۳۲ پیش از میلاد به دست اسکندر مقدونی افتاد و پس از مرگ او بخشی از امپراتوری سلوکی یونانی‌تبار شد. سلوکیان در آنجا سلوکیه را ساخته و پایتخت خود کردند. بعدها آرامی‌ها بر بخش‌های عمده‌ای از بین‌النهرین تسلط یافتند (حدود ۹۰۰ سال قبل از میلاد تا ۲۷۰ سال پس از میلاد).[۵][۶]

بین‌النهرین محل اولین تحولات انقلاب نوسنگی از حدود ۱۰۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است. مشخص شده‌است که «الهام‌بخش برخی از مهم‌ترین پیشرفت‌ها در تاریخ بشر، از جمله اختراع چرخ، کاشت اولین محصولات غلات، و توسعه خط شکسته، ریاضیات، نجوم و کشاورزی» بوده‌است. این شهر به عنوان مهد برخی از اولین تمدن‌های جهان شناخته می‌شود.[۷]

در حدود ۱۵۰ سال پیش از میلاد مسیح، بین‌النهرین تحت کنترل شاهنشاهی اشکانی بود. این منطقه به میدان جنگ بین رومیان و اشکانیان تبدیل شد و بخش‌های غربی منطقه تحت کنترل زودگذر رومیان قرار گرفت. در سال ۲۲۶ میلادی نواحی شرقی بین‌النهرین به دست شاهنشاهی ساسانی افتاد. تقسیم منطقه بین امپراتوری روم شرقی (بیزانس از ۳۹۵ پس از میلاد) و شاهنشاهی ساسانی تا قرن هفتم ادامه یافت تا اینکه با فتح ایران توسط مسلمانان و فتح شام توسط مسلمانان، کنترل کامل منطقه به دست مسلمانان افتاد. تعدادی از دولت‌های بومی بین‌النهرینی عمدتاً نو آشوری و مسیحی بین قرن اول قبل از میلاد و قرن سوم پس از میلاد وجود داشته‌اند، از جمله آدیابن، اوسروئن و هترا.

نام‌گذاری

ایرانیان[۸] این منطقه را میان‌رودان می‌نامیدند که همین نام به یونانی ترجمهٔ گرته‌برداری شد و «مزوپوتامیا» نام گرفت.[۹] نخستین مورخ یونانی که این اصطلاح را به کار برد پلیبیوس بود و پس از وی پلینی و استرابون نیز در قرون اولیه میلادی از این اصطلاح استفاده نمودند.[۱۰] واژه رودان در دوره ای به رافدان و رافدین تغییر یافته و در متون قدیمی به رافدین نیز معرفی شده‌است. در نوشته‌های عربی [نیازمند منبع] این واژه به «بین‌النهرین» ترجمه‌شده و فارسی نیز همان واژهٔ عربی را به وام گرفتند.[۱۱]

در زبان آرامی این منطقه را بث نهرین می‌نامند. عرب‌ها قسمت شمالی بین‌النهرین را جزیره و قسمت جنوبی را عراق می‌نامیدند.[۱۲]

جغرافیا

رودخانه دجله که از منطقه موصل امروزی در بین‌النهرین علیا می‌گذرد.

بین‌النهرین سرزمین بین رودهای فرات و دجله را در بر می‌گیرد که سرچشمه هر دوی آنها در سرزمین کوهستانی ارمنستان است. هر دو رودخانه توسط شاخه‌های متعدد تغذیه می‌شوند و آب کل سامانه رودخانه از یک منطقه کوهستانی وسیع جمع می‌گردد. مسیرهای زمینی در بین‌النهرین معمولاً از کنار رودخانه فرات عبور می‌کنند زیرا کرانه‌های رودخانه دجله اغلب شیب‌دار و صعب العبور است. آب و هوای منطقه نیمه خشک با وسعت بیابانی وسیع در شمال است که جای خود را به منطقه‌ای به مساحت ۱۵۰۰۰ کیلومتر مربع (۵۸۰۰ مایل مربع) از مرداب‌ها، تالاب‌ها، دشت‌های گلی و نیزارها در جنوب می‌دهد. در منتهی الیه جنوب، فرات و دجله با هم متحد می‌شوند و به خلیج فارس می‌ریزند.

تاریخچه

پیشاتاریخ خاور نزدیک باستان از دوره پارینه سنگی زیرین آغاز می‌شود. در آن دوره، نوشتار با خط تصویری، خط پیش میخی، در دوره اوروک چهارم پدیدار شد (حدود اواخر هزاره چهارم قبل از میلاد). ثبت مکتوب وقایع تاریخی - و تاریخ باستانی بین‌النهرین پایین - در اوایل هزاره سوم قبل از میلاد با ثبت سوابق پادشاهان اولیه سلسله با خط میخی آغاز شد. تمام این تاریخ یا با ورود شاهنشاهی هخامنشی در اواخر قرن ششم پیش از میلاد یا با فتح توسط مسلمانان و تأسیس خلافت در اواخر قرن هفتم پس از میلاد به پایان می‌رسد که از آن تاریخ این منطقه به عراق معروف شد. در فاصله این دوره طولانی، بین‌النهرین برخی از دولت‌های بسیار توسعه یافته باستانی و پیچیده از لحاظ اجتماعی جهان را در خود جای داده‌است.

یکی از ۱۸ مجسمه گودئا، حاکمی در حدود ۲۰۹۰ سال قبل از میلاد.

این منطقه به همراه دره نیل در مصر باستان، تمدن دره سند در شبه قاره هند و رودخانه زرد در چین باستان یکی از چهار تمدن رودخانه‌ای بود که نوشتن در آن اختراع شد. بین‌النهرین شهرهای مهم تاریخی مانند اوروک، نیپور، نینوا، آشور و بابل و همچنین کشورهای سرزمینی مهمی مانند شهر اریدو، امپراتوری اکدی، سلسله سوم اور و امپراتوری‌های مختلف آشوری را در خود جای داده‌است. برخی از رهبران مهم تاریخی بین‌النهرین عبارتند از: اورنامو (پادشاه اور)، سارگون اکدی (که امپراتوری اکد را تأسیس کرد)، حمورابی (که دولت بابل قدیم را تأسیس کرد)، آشور-اوبالیت یکم، تیگلات-پیلسر یکم (که امپراتوری آشور را گسترش داد)، آشوربانیپال و نبوکدنصر دوم.

دوره بندی

زبان و نوشتار

قانون حمورابی یک متن حقوقی بابلی متعلق به تقریبا 1755-1750 سال قبل از میلاد مسیح. این قانون طولانی‌ترین، سازمان‌یافته‌ترین و حفظ‌شده‌ترین متن حقوقی از خاور نزدیک باستان است. این متن به گویش بابلی قدیم اکدی نوشته شده است که ظاهراً توسط حمورابی، ششمین پادشاه سلسله اول بابل، نوشته شده است.

اولین زبانی که در بین النهرین به نوشته آمد سومری بود که یک زبان پیوندی مجزا بود. همراه با سومری، زبان‌های سامی نیز در بین النهرین اولیه صحبت می‌شد.[۱۴] زبان سوباری،[۱۵] زبانی از زاگرس که احتمالاً به خانواده زبان‌های هورو-اورارتوایی مربوط می‌شود، با نام‌های شخصی، رودخانه‌ها و کوه‌ها و در صنایع دستی مختلف گواهی شده است. اکدی در طول امپراتوری اکد و امپراتوری آشوری زبان غالب بود، اما سومری برای اهداف اداری، مذهبی، ادبی و علمی حفظ شد. انواع مختلف اکدی تا پایان دوره نو بابلی مورد استفاده قرار گرفت. زبان آرامی کهن که قبلاً در بین النهرین رایج شده بود، سپس زبان رسمی اداره استانی اول امپراتوری آشوری نو و سپس امپراتوری هخامنشی شد: زبان‌گونه‌ رسمی، آرامی امپراتوری نامیده می‌شود. زبان اکدی از بین رفت، اما هم زبان اکدی و هم زبان سومری تا چند قرن بعد هم در معابد مورد استفاده قرار می‌گرفتند. آخرین متون اکدی مربوط به اواخر قرن اول میلادی است.

در اوایل تاریخ بین النهرین (در حدود اواسط هزاره چهارم قبل از میلاد) خط میخی برای زبان سومری اختراع شد.

تسلط بر سیستم واژه‌نگاشتی اولیه خط میخی سال‌ها طول کشید. بنابراین، فقط تعداد محدودی از افراد به عنوان کاتب استخدام شدند تا در استفاده از آن آموزش ببینند. تا زمانی که استفاده گسترده از خط هجایی تحت حکومت سارگون پذیرفته شد[۱۶] که بخش قابل توجهی از جمعیت بین النهرین باسواد شدند. آرشیوهای عظیمی از متون، از زمینه‌های باستان شناسی مدارس کتاب نویسی بابل قدیم بازیابی شده است که از طریق آنها سواد منتشر می‌شد.

زبان اکدی در حدود هزاره سوم و دوم پیش از میلاد (تاریخ دقیق آن مورد بحث است)[۱۷] به تدریج جایگزین زبان سومری به عنوان زبان گفتاری بین النهرین شد، اما سومری به عنوان یک زبان مقدس، تشریفاتی، ادبی و علمی در بین النهرین تا قرن اول بعد از میلاد هم‌چنان استفاده می‌شد.

ادبیات

در دوران امپراتوری بابل، کتابخانه‌هایی در شهرها و معابد وجود داشت. یک ضرب‌المثل قدیمی سومری می‌گوید: «کسی که در مکتب کاتبان سرآمد باشد، باید با سحر برخیزد». زنان و همچنین مردان خواندن و نوشتن را آموختند،[۱۸] و برای بابلیان سامی، این‌ آموزش شامل دانش زبان منقرض شده سومری و هجایی پیچیده و گسترده بود.

مقدار قابل توجهی از ادبیات بابلی از اصل سومری ترجمه شد و زبان دین و قانون تا مدت‌ها زبان پیوندی قدیمی سومری بود. واژگان، دستور زبان‌ها و ترجمه‌های بین خطی برای استفاده دانش آموزان و نیز تفسیرهایی بر متون قدیمی‌تر و توضیحات کلمات و عبارات مبهم گردآوری شد. کاراکترهای هجا همگی مرتب و نامگذاری شدند و فهرست‌های مفصلی تهیه شد.

حماسه گیلگمش، منظومه‌ای حماسی از بین النهرین باستان، که به عنوان نخستین اثر ادبی برجسته بازمانده از دوران باستان تلقی می‌شود.

بسیاری از آثار ادبی بابلی هنوز هم امروزه مورد مطالعه قرار می‌گیرند. یکی از معروف‌ترین آنها حماسه گیلگمش در دوازده کتاب بود که توسط یکی از سین‌لقی‌یونینی ها از سومری اصلی ترجمه و بر اساس یک اصل نجومی تنظیم شده بود. هر بخش شامل داستان یک ماجراجویی در زندگی حرفه‌ای گیلگمش است. کل داستان یک محصول ترکیبی است، اگرچه احتمال می‌رود که برخی از داستان‌ها به طور مصنوعی به شخصیت مرکزی متصل شده باشند.

گهوارهٔ تمدن

یک جفت زینت سر از ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد

میان رودان به سبب تمدن‌های کهن و باستانی خود آوازه دارد و نامش همواره با نام و آثار این تمدن‌ها همراه است. تمدن‌های سومر، اکد، بابل، آشور، کلدانی، میتانی و تمدن‌های ایرانی مانند کاسی و ایلام و ماد، هریک در گوشه‌ای از این سرزمین رونق و تأثیر داشته‌اند و از آن تأثیر نیز پذیرفته‌اند. ادیان و فرهنگ‌های بسیاری از کشورهای مختلف از میان رودان تأثیر گرفته‌اند. آنچه در گذشته به نام باکوماس در آنجا پرستیده می‌شد، همان بتی است که امروزه به نام بافومه در آیین شیطان‌پرستی پرستیده می‌شود. هم چنین منشور (فرمان) کوروش بزرگ (کورش دوم) پادشاه ایران زمین نیز در بابل یافته شده‌است.[۱۱]

سومریان

این تمدن از جهات گوناگون بسیار ابتدایی بود. هر شهر برای خود شاه خاصی داشت بنام پاتسی یا کاهن، از همین کلمه آشکار می‌شود که حکومت تا چه حد با دین پیوستگی داشته‌است. سازمان ملوک الطوایفی وسیله حفظ نظام اجتماع بود. سومریان پاره‌ای از موارد استفاده از مس و قلع را می‌دانستند و از مخلوط آن‌ها مفرغ می‌ساختند اما به هر حال فلز برای آن‌ها عنصری تجملی بود. ابزار کار سومریان بیشتر با سنگ چخماق ساخته می‌شد. بیشتر کالاها از راه آب حمل و نقل می‌شدند و چون سنگ در سومر کمیاب بود از خلیج پارس یا قسمت‌های شمالی دو نهر با قایق آورده می‌شد. شگفت انگیزترین چیزی که از سومریان باقی مانده، خط‌نویسی این مردم است. پیدایش خط میخی و مراحل تطور و تکامل آن بزرگ‌ترین منتی است که سومریان بر تمدن بشر دارند.[۱۹]

اکدیان

ملتی دیگر به سرپرستی سارگون بزرگ کشور اکد را تأسیس نمود و پایتخت آن را در اکد در سیصد و بیست کیلومتر شمال باختری شهرهای سومری قرار داد.[۱۹]

بابل

هیچ‌کس نیست که چون امروز بر محل بابل قدیم نظر کند، در خاطرش بگذرد که این سرزمین فقیر و بی‌حاصل و سوزان و ممتد بر ساحل رود فرات روزگاری مرکز مدنیت نیرومند و پر ثروت بوده‌است. بابل را مردمان سومری تشکیل داده بودند ولی بعد از حمله اکدی‌ها از بیابان‌های غربی، این شهر را به سلطه خود درآوردند. حمورابی دولت‌های کوچک و پراکنده در جنوب میانرودان را یکی کرد و با قانون نامه بزرگ خود نظم نوینی را بر این سرزمین‌ها حاکم ساخت.[۱۹]

آشور

مردم این سرزمین به دلیل تهدیدات مداوم از ناحیه کوهستان‌های اطراف مجبور به متابعت از زندگی سربازی و پهلوانی سختی بودند و به تدریج بر مهاجمان و دست اندازان غلبه کرده و تمدن درخشان آشور تا مصر نیز گسترش یافت. از اختراعات ایشان به نخستین لنز یا همان عدسی تلسکوپ و اختراع قفل و کلید و تأسیس اولین کتابخانه جهان به دست آشور بانیپال می‌توان اشاره کرد.[۱۹]

سالشمار

جستارهای وابسته

منابع

  1. جمع نویسندگان (۱۳۸۴). تاریخ ایران و جهان (۱). شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران. pp. ۱۵–۲۲. ISBN 964-05-0734-2.
  2. "University of Cambridge, Department of Archaeology". www.arch.cam.ac.uk (به انگلیسی). p. Ancient Mesopotamia, the land of the Tigris and Euphrates Rivers, now lies mostly in modern Iraq and northeastern Syria, together with southeastern Turkey and western Iran.
  3. "Encyclopedia Britannica" (به انگلیسی). p. but the region can be broadly defined to include the area that is now eastern Syria, southeastern Turkey, and most of Iraq.
  4. "livescience.com" (به انگلیسی). p. Mesopotamia refers to a broad area that can include all of Iraq, eastern Syria, southeast Turkey, parts of western Iran and Kuwait.
  5. Liverani, Mario (December 4, 2013). The Ancient Near East. p. 549.
  6. Saggs, Henry William Frederick (1984). The Might That Was Assyria. p. 128. ISBN 0-283-98961-0.
  7. Milton-Edwards, Beverley (May 2003). "Iraq, past, present and future: a thoroughly-modern mandate?". History & Policy. United Kingdom: History & Policy. Archived from the original on 8 December 2010. Retrieved 9 December 2010.
  8. داریوش اکبرزاده، کتیبه‌های پهلوی، ص32
  9. «بین‌النهرین دقیقاً کجاست و نام فارسی آن چیست؟!». خبرگزاری آنا. ۲۰۲۰-۰۱-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۲.
  10. حسن طلایی (1390)، باستان‌شناسی پیش از تاریخ بین‌النهرین، انتشارات سمت، ص5.
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ برای اطلاعات فراگیر در این باره رجوع کنید به کتاب مرتضی راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، جلد۱.
  12. گای لسترینج، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، انتشارات علمی و فرهنگی، ص ۲۶.
  13. Pollock, Susan (1999), Ancient Mesopotamia. The Eden that never was, Case Studies in Early Societies, Cambridge: Cambridge University Press, p. 2, ISBN 978-0-521-57568-3
  14. "Ancient History in depth: Mesopotamia". BBC History. Archived from the original on 28 June 2017. Retrieved 21 July 2017.
  15. Finkelstein, J.J. (1955), "Subartu and Subarian in Old Babylonian Sources", (Journal of Cuneiform Studies Vol 9, No. 1)
  16. Guo, Rongxing (2017). An Economic Inquiry into the Nonlinear Behaviors of Nations: Dynamic Developments and the Origins of Civilizations. Palgrave Macmillan. p. 23. ISBN 9783319487724. Archived from the original on 14 April 2021. Retrieved 8 July 2019. It was not until the widespread use of a syllabic script was adopted under Sargon's rule that significant portions of Sumerian population became literate.
  17. Woods C. 2006 "Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian". In S.L. Sanders (ed) Margins of Writing, Origins of Culture: 91–120 Chicago [۱] بایگانی‌شده در ۲۹ آوریل ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine
  18. Tetlow, Elisabeth Meier (28 December 2004). Women, Crime and Punishment in Ancient Law and Society: Volume 1: The Ancient Near East. p. 75. ISBN 9780826416285. Archived from the original on 22 May 2020. Retrieved 20 June 2015.
  19. ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ ۱۹٫۳ ویلیام جیمز دورانت، مشرق زمین گاهواره تمدن.
  20. ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ ۲۰٫۳ ۲۰٫۴ CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org