اخباری‌گری

اخباری‌گری مبنایی خاص در فقه و حدیث شیعه است که حدوداً از ۲۵۰ تا ۱۱۷۰ قمری جریان داشته‌است.

اخباریان در فقه شیعه امامیه معمولاً به یک مکتب فقهی می‌گویند که در بدست آوردن احکام عملی به اخبار و حدیث اکتفا یا تکیه می‌کنند در مقابل اصولیان که در این زمینه از روش‌های استنباط اجتهادی (اصول فقه) نیز کمک می‌گیرند. این‌گونه تقابل در روش فقهی از سده‌های نخستین نیز وجود داشته‌است اما به عنوان دو مکتب در سده‌های اخیر تاحدودی مرزبندی شدند.

اخباری‌ها

از مشاهیر اخباری‌ها می‌توان محمدباقر مجلسی، شیخ حر عاملی، و فیض کاشانی و شیخ یوسف بحرانی نام برد. ناگفته نماند که اخباری گری شدت و ضعف داشته‌است و برخی مذاقی بین اصولی و اخباری دارا هستند. به عنوان نمونه علامه مجلسی می گوید من اخباری محض نیستم بلکه در قضیه اصول اخباری من «بین بین» هستم. یعنی مذاقی میانه اخباری اصولی هستم ناگفته نماند که اخباری گری شدت و ضعف داشته‌است و برخی مذاقی بین اصولی و اخباری دارا هستند. البته شیخ یوسف بحرانی که مشهور به «صاحب حدائق» است از اعتدالیون بوده و در جلد اول از کتاب «الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره» خود که تقریباً ثلث از آن مجلد را در برمیگیرد، به تدوین مباحث اصولی پرداخته که بر اساس آیات و روایات بنیان شده و این همان دانش اصول فقه مقبول صاحب حدائق می‌باشد. صاحب کتاب «روضات الجنات» هم در معرفی شیخ او را دارای سبک اعتدالی و میانه اخباری و اصولی میداند و به نظر میرسد قول صحیح همین باشد.

تاریخچه

جریان اخباریگری در زمان ائمه شیعه رواج داشته‌است و اصحاب ائمه تماماً اخباری بودند البته این اسم یعنی اسم اخباری بعد از اقدامات محمدامین استرآبادی به این جریان داده شده این مطلب در کتبی مانند کتاب مرجعیت (تألیف سید هدایت‌الله طالقانی) مشهود است. عالمان بزرگی همچون شیخ صدوق و کلینی نیز اخباری بودند. اصولیون در راه علم به احکام استباط می نمایند. در ابتدای قرن یازدهم هجری و با اقدامات شخصی به نام محمدامین استرآبادی مکتبی بنا شد که اصول فقه را رد می‌کرد و اجتهاد را طرد می‌نمود. این دسته معتقد به عدم حجیت قرآن بودند و اجماع را نیز نمی‌پسندیدند و اکثراً با فلسفه و عرفان هم مخالفت می‌کردند.

این تقابل روش و نگرش در همه نحله‌های فقهی و کلامی اسلامی وجود داشته‌است که در مذهب اهل سنت به عنوان مکتب اهل حدیث (فقهای حجاز) در مقابل مکتب عقل یا قیاس یا اصحاب رأی (فقهای عراق) قرار می‌گیرند. که در اندیشه کلامی اهل سنت نیز به صورت مکتب اشعری (تکیه بر منقولات کلامی و ظاهر حدیث) در مقابل مکتب معتزلی (تکیه بر کلام استدلالی) جلوه گر می‌باشد. هرچند که در مذهب شیعه این تقابل بیشتر در روش فقهی به چشم می خورد تا اندیشه کلامی.

دوره‌های اخباری گری

. دوره اول: معادل دوره سوم تاریخ نگارش حدیث در شیعه است. یعنی قرن ۳ تا ۶ هجری. بزرگان اخباری دوره عبارتند از: نصر بن مزاحم، محمد بن احمد بن یحیی، محمد بن جعفر الاسدی، محمد بن جعفر المودب، محمد بن حسان، احمد بن محمد البرقی، علی بن خاتم القزوینی، ابوعمرو الکشی، محمد بن مسعود العیاشی و سید رضی (نویسنده نهج البلاغه).

. دوره دوم: معادل دوره چهارم نگارش حدیث در شیعه است. یعنی قرن ۶ تا ۱۰. بزرگان اخباری این دوره عبارتند از: شیخ طبرسی، قطب راوندی و ابن شهرآشوب.

دوره سوم: معادل دوره پنجم نگارش حدیث در شیعه. یعنی قرن ۱۱ و ۱۲. این دوره هم عصر سلسله صفویه بوده و با ملا محمد امین الاسترابادی شروع و با شیخ یوسف البحرانی تمام شد.

. دوره چهارم و پنجم: مربوط به چند قرن اخیر است که تحصیل کرده‌های حوزوی بدون توجه به اعتبار روایات، آن‌ها را تبلیغ می‌کنند. البته اهل فضل این افراد در فقه مسی اصولی دارند، اما در پذیرش اخبار، اخباری هستند.

ویژگی‌های اخباری عهد صفوی (اخباری‌های دوره سوم)

۱. مخالفت با اصول فقه: اخباری‌ها خودشان اصولی برای استنباط‌های فقهی داشتند، اما بسیاری از مطالبی را که اصولیون قبول داشتند، باطل می دانستند. گروه مقابل اخباری‌ها در این ویژگی، اصولیون شیعه بودند.

۲. مخالفت با علم رجال: هرچند بعضی از اخباری‌ها به علم رجال مسلط بودند، اما برای پذیرش حدیث نه تنها به آن عمل نمی‌کردند که در عمل مخالف آن هم بودند و بسیاری از احادیثی که معتبر می دانستند بر اساس علم رجال غیر معتبر بود. گروه مقابل اخباریها در این ویژگی رجالیون بودند.

۳. حجت نبودن ظاهر قرآن و مخالفت با تفسیرهای غیر روایی: اخباری‌ها معتقد بودند تنها راه فهم قرآن مراجعه به روایات است و مطالبی که از ظاهر قران معلوم می‌شود را معتبر نمی دانستند. اخباری‌ها در این ویژگی هم در مقابل اصولیون قرار داشتند و هم در مقابل بسیاری از مفسران که روش‌های دیگری برای فهم قرآن داشتند.

۴. مخالفت با فلسفه: اخباری‌ها مانند بسیاری از اصحاب ائمه و اکثریت اصولیون آموزه‌های فلسفی را انحرافی می دانند. در این ویژگی اخباری‌ها در کنار اصولی ها و در مقابل فلاسفه قرار دارند

۵. مخالفت با عرفان و تصوف: در اینجا هم اخباری‌ها در کنار اصحاب ائمه و اکثریت اصولیون از مخالفان جدی عرفان و تصوف بوده و آموزه‌های ابن‌عربی و سید حیدر آملی را مطابق آموزه‌های شیعی نمی‌دانستند.

جستارهای وابسته

• اصول فقه
• اجتهاد
• فقه
• مکتب تفکیک

منابع

• http://en.wikipedia.org/wiki/Akhbari