شاه سلیمان دوم

شاه سلیمان دوم
پادشاه اسمی سلسله صفوی
دوران	۲۰ محرم - ۱۱ ربیع‌الثانی ۱۱۶۳ ه‍. ق ۱۷۴۹–۱۷۵۰ میلادی
تاجگذاری	۵ یا ۹ صفر ۱۱۶۳ ه‍.ق
نام کامل	میر سید محمد مرعشی صفوی
زادروز	۱۱۲۸ ه‍.ق (۱۰۹۴ ه‍. خ)
زادگاه	اصفهان
درگذشت	۶ ذیقعدهٔ ۱۱۷۶ ه‍.ق
محل درگذشت	مشهد
پیش از	شاهرخ افشار
پس از	شاهرخ افشار
همسر	جان‌آغا بیگم
پدر	نواب محمد داود میرزا
مادر	شهربانو بیگم صفوی
فرزندان	سلطان داود میرزا سلطان علی میرزا سلطان حسن میرزا سلطان قاسم میرزا سلطان هاشم میرزا فخر شرف بیگم
دین	اسلام، شیعه دوازده‌امامی

شاه سلیمان دوم، (۱۱۲۸–۶ ذیقعدهٔ ۱۱۷۶ ه‍. ق) با نام اصلی سید محمد میرزا مرعشی صفوی، کمتر از ۳ ماه پادشاه ایران بود.

تبار

پدر او میرزا محمد داوود مرعشی صفوی نام داشت و پسر عزشرف بیگم دختر جهان‌بانو بیگم دختر زبیده بیگم دختر شاه عباس یکم بود و مادر ش شهربانو بیگم دختر شاه سلیمان یکم صفوی بود. او هم‌چنین عموی سید احمد شاه بود.

پیش از پادشاهی

سید محمد میرزا، در زمان نادر شاه متولی حرم امام رضا گردید، از همین روی «میرزا سید محمد متولی» خوانده می‌شد. در بحران جانشینی نادر شاه، مأمور تعمیر و حفاظت از قم شد و سرانجام فرمانبردار شاهرخ شاه گردید و روانهٔ مشهد گشت. شایان ذکر است که شاهرخ شاه اگر چه نوهٔ پسری نادر شاه افشار بود ولی نوهٔ دختری شاه سلطان حسین صفوی نیز به‌شمار می‌آمد. شاهرخ شاه که از او در بیم بود، دو بار قصد کشتن او کرد که هر دو بار ناکام ماند. این امر به تحصن میرزا سید محمد در خانه‌اش انجامید. سرانجام در ۲۰ محرم ۱۱۶۳ ه‍.ق گروهی از سرداران به سرکردگی امیر علم خان خزیمه، او را از خانه‌اش به ارگ بردند و شاهرخ شاه را دستگیر کردند.

پادشاهی

او به حرمت ماه محرم، در ۵ یا ۹ صفر ۱۱۶۳ ه‍.ق تاج‌گذاری نمود و بلند پایگان حکومت خود را برگماشت و امیر علم خان خزیمه را به عنوان وکیل‌الدوله (نخست‌وزیر) برگزید. در دورهٔ کوتاه پادشاهی‌اش توانست هرات را از احمد شاه درانی بازپس بگیرد. هنگامی که از مشهد خارج شده بود، امیر علم خان بی اطلاع او شاهرخ را کور نمود. این اقدام سبب شد که امیر علم خان برکنار شود و امیر اصلان خان قِرِقلو به مقام وکالت گماشته شود، ولی با فروکش کردن خشم شاه، پس از یک هفته دوباره امیر علم خان به مقام وکالت گمارده شد.

شاه سلیمان دوم مالیات ۳ سال را بر مردم بخشید. این اقدام سبب نارضایتی شماری از سرداران گردید. همسر شاهرخ به‌دروغ به‌شماری از سرداران خبر رساند که شاهرخ کور نشده‌است. یوسفعلی خان جلایر و شماری دیگر از سرداران در ۱۱ ربیع‌الثانی ۱۱۶۳ ه‍.ق بر ضد شاه سلیمان دوم شوریده، او را دستگیر و کور نمودند، ولی هنگامی که شاهرخ را از بند آزاد کردند دریافتند که او به‌راستی کور شده‌است. امیر علم خان در آغاز از مشهد گریخت ولی سپس توانست مشهد را تصرف کند، اما سلیمان (میر سید محمد) دیگر مقام پادشاهی را نپذیرفت. یوسفعلی خان جلایر که گریخته بود، دستگیر و کشته شد.

کمتر از ۴ ماه پس از برکناری شاه سلیمان دوم در مشهد، در ۲۵ رجب ۱۱۶۳ ه‍.ق اتحادی سه‌گانه از سرداران (علیمردان خان بختیاری، ابوالفتح خان بختیاری و کریم خان زند) یکی دیگر از نوه‌های دختری شاهان پیشین صفوی یعنی شاه اسماعیل سوم را در اصفهان به تخت نشاندند.

فرزندان

پس از برکناری، او پسران بزرگش یعنی سلطان داوود میرزا و سلطان علی میرزا را به عتبات فرستاد ولی سلطان حسن میرزا، سلطان قاسم میرزا و محمد هاشم میرزا را نزد خود در مشهد نگاه داشت.

سکه‌ها

روی بیشتر سکه‌های او این شعر دیده می‌شود:

زد از لطفِ حق سکهٔ کامرانی

شهِ عدل‌گستر سلیمانِ ثانی

پشت سکه‌ها نیز شعار شیعه و نام دوازده امام حک شده‌است.

جستارهای وابسته

• شجره‌نامه مرعشیان اصفهان

منابع

• مرعشی حسینی، محمدخلیل، مجمع‌التواریخ، تهران: اقبال، ۱۳۲۸.
• مرعشی، محمدهاشم، زبور آل داود، تهران: میراث مکتوب، ۱۳۷۹.
• دانشنامهٔ ایرانیکا، مدخل «افشاریان» (به انگلیسی)