باغ‌موزه قصر: تفاوت میان نسخه‌ها

مختصات: ۳۵°۴۳′۲۵″شمالی ۵۱°۲۶′۵۲″شرقی / ۳۵٫۷۲۳۵۱°شمالی ۵۱٫۴۴۷۸°شرقی / 35.72351; 51.4478
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Rezabot (بحث | مشارکت‌ها)
ربات‌ها، مدیران رباتیک
۴٬۴۱۱٬۲۶۸ ویرایش‌ها
جز ربات:حذف تصویر (۳.۱) ناموجود پرونده:در ورودی به بند مارکوف از هواخوری زندان.jpg از نگارخانه
جز ویرایش به‌وسیلهٔ ابرابزار:
خط ۳۷: خط ۳۷:
[[پرونده:Qasr Prison Wall.JPG|بندانگشتی|چپ|260x260px|بخشی از دیوار زندان که تخریب نشده‌است.]]
[[پرونده:Qasr Prison Wall.JPG|بندانگشتی|چپ|260x260px|بخشی از دیوار زندان که تخریب نشده‌است.]]


'''باغ‌موزه قصر''' که سابقاً '''زندان قصر''' نامیده می‌شد، اولین زندان متمرکز [[تهران]] بود. این زندان هم اینک تعطیل شده و تحت عنوان باغ موزه قصر که در [[بزرگراه شهید صیاد شیرازی]]، خیابان پلیس قرار دارد ،به عنوان یکی از مراکز فرهنگی، تاریخی و هنری کشور مورد بازدید عموم است.
'''باغ‌موزه قصر''' که سابقاً '''زندان قصر''' نامیده می‌شد، اولین زندان متمرکز [[تهران]] بود. این زندان هم اینک تعطیل شده و تحت عنوان باغ موزه قصر که در [[بزرگراه شهید صیاد شیرازی]]، خیابان پلیس قرار دارد، به عنوان یکی از مراکز فرهنگی، تاریخی و هنری کشور مورد بازدید عموم است.


== تاریخچه ==
== تاریخچه ==
خط ۴۳: خط ۴۳:
در زمان ریاست [[سوئد|سوئدی‌ها]] بر [[شهربانی]] (نظمیه) تهران، زندان نظمیه در محل اداره شهربانی (بخشی از [[وزارت امور خارجه]] فعلی) در [[میدان توپخانه]] واقع بود. این زندان مرکب از دو یا سه اتاقک کوچک معروف به حبس نمره یک و چند اتاق و یک زیرزمین برای زندانیان عمومی بود.<ref name="ReferenceA">[[تاریخ بیست ساله ایران]]. [[حسین مکی]]. جلد پنجم نشر ناشر. ۱۳۶۳ تهران</ref>
در زمان ریاست [[سوئد|سوئدی‌ها]] بر [[شهربانی]] (نظمیه) تهران، زندان نظمیه در محل اداره شهربانی (بخشی از [[وزارت امور خارجه]] فعلی) در [[میدان توپخانه]] واقع بود. این زندان مرکب از دو یا سه اتاقک کوچک معروف به حبس نمره یک و چند اتاق و یک زیرزمین برای زندانیان عمومی بود.<ref name="ReferenceA">[[تاریخ بیست ساله ایران]]. [[حسین مکی]]. جلد پنجم نشر ناشر. ۱۳۶۳ تهران</ref>


با ایجاد حکومت [[رضا شاه]]، محل قبلی تکافوی خیل عظیم زندانیان را نمی‌کرد؛ لذا [[سرتیپ درگاهی]]، رئیس نظمیه تقاضای یک محل وسیع برای ایجاد زندان تهران را نمود. محلی که برای این کار در نظر گرفته شد [[قصر قاجار]] (حدفاصل سه راه زندان، [[پل سیدخندان]]، [[خیابان شریعتی (تهران)|خیابان شریعتی]] و خیابان پلیس فعلی) بود که دارای ساختمان‌های قدیمی و وسیع و متروکه بود.<ref name="ReferenceA"/> این مجموعه که در سال ۱۱۶۸ خورشیدی ساخته شده بود، محل مناسبی برای ایجاد زندان تشخیص داده شد؛ و بین ارتش، مخابرات و زندان تقسیم گردید.<ref name="پایگاه اطلاع رسانی شهرسازی و معماری">[http://www.uan.ir/news/?id=2499 پایگاه اطلاع‌رسانی شهرسازی و معماری]{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot }}</ref>
با ایجاد حکومت [[رضا شاه]]، محل قبلی تکافوی خیل عظیم زندانیان را نمی‌کرد؛ لذا [[سرتیپ درگاهی]]، رئیس نظمیه تقاضای یک محل وسیع برای ایجاد زندان تهران را نمود. محلی که برای این کار در نظر گرفته شد [[قصر قاجار]] (حدفاصل سه راه زندان، [[پل سیدخندان]]، [[خیابان شریعتی (تهران)|خیابان شریعتی]] و خیابان پلیس فعلی) بود که دارای ساختمان‌های قدیمی و وسیع و متروکه بود.<ref name="ReferenceA"/> این مجموعه که در سال ۱۱۶۸ خورشیدی ساخته شده بود، محل مناسبی برای ایجاد زندان تشخیص داده شد؛ و بین ارتش، مخابرات و زندان تقسیم گردید.<ref name="پایگاه اطلاع رسانی شهرسازی و معماری">[http://www.uan.ir/news/?id=2499 پایگاه اطلاع‌رسانی شهرسازی و معماری]{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>


زندان قصر در تاریخ ۱۱ آذرماه ۱۳۰۸ به دست [[رضا شاه]] افتتاح گردید. فاز اولیه زندان که در آن زمان افتتاح شد ۱۹۲ اتاق بود با گنجایش ۸۰۰ زندانی.<ref name="ReferenceA"/> بعدها و تا زمان ساخت [[زندان اوین]] در دهه چهل، این زندان تنها زندان پایتخت بود. در این دوران زندان قصر توسعه زیادی پیدا کرد. پس از [[انقلاب ایران (۱۳۵۷)|انقلاب اسلامی ایران]] این زندان محل حبس زندانیان غیر سیاسی بود.
زندان قصر در تاریخ ۱۱ آذرماه ۱۳۰۸ به دست [[رضا شاه]] افتتاح گردید. فاز اولیه زندان که در آن زمان افتتاح شد ۱۹۲ اتاق بود با گنجایش ۸۰۰ زندانی.<ref name="ReferenceA"/> بعدها و تا زمان ساخت [[زندان اوین]] در دهه چهل، این زندان تنها زندان پایتخت بود. در این دوران زندان قصر توسعه زیادی پیدا کرد. پس از [[انقلاب ایران (۱۳۵۷)|انقلاب اسلامی ایران]] این زندان محل حبس زندانیان غیر سیاسی بود.


در سال ۱۳۸۳ این زندان تعطیل وشهرداری شروع به تخریب بخش‌هایی از زندان نمود که با پیگیری کانون زندانیان سیاسی قبل از انقلاب با ثبت زندان به عنوان آثار ملی در سازمان میراث فرهنگی از تخریب آن جلوگیری شد. البته در این میان تا قبل از ثبت محل، زندان زنان سیاسی تخریب شد.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.2rna.com/architect/archives/001276.php |title=میراث خبر به نقل از سایت درنا |accessdate=۲۵ دسامبر ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080626024828/http://www.2rna.com/architect/archives/001276.php |archivedate=۲۶ ژوئن ۲۰۰۸ |dead-url=yes }}</ref>
در سال ۱۳۸۳ این زندان تعطیل وشهرداری شروع به تخریب بخش‌هایی از زندان نمود که با پیگیری کانون زندانیان سیاسی قبل از انقلاب با ثبت زندان به عنوان آثار ملی در سازمان میراث فرهنگی از تخریب آن جلوگیری شد. البته در این میان تا قبل از ثبت محل، زندان زنان سیاسی تخریب شد.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.2rna.com/architect/archives/001276.php |title=میراث خبر به نقل از سایت درنا |accessdate=۲۵ دسامبر ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080626024828/http://www.2rna.com/architect/archives/001276.php |archivedate=۲۶ ژوئن ۲۰۰۸ |dead-url=yes}}</ref>


نهایتاً در سال ۱۳۹۱ به وسیلهٔ شهرداری تهران بر اساس طرح معماری<ref>{{یادکرد وب |url=http://yanondesign.com/1392/04/Qasr-Garden-Museum-Experimental-Branch-of-Architecture |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۳ مه ۲۰۱۵ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150518092936/http://yanondesign.com/1392/04/Qasr-Garden-Museum-Experimental-Branch-of-Architecture |archivedate=۱۸ مه ۲۰۱۵ |dead-url=yes }}</ref> و ایده مفهومی<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.archdaily.com/381379/qasr-garden-museum-arash-mozafari/ |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۳ مه ۲۰۱۵ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150514051824/http://www.archdaily.com/381379/qasr-garden-museum-arash-mozafari/ |archivedate=۱۴ مه ۲۰۱۵ |dead-url=yes }}</ref> تجربی معماری کلانشهر به باغ موزه تبدیل گردید و در تاریخ ۱۴ آبان ماه ۱۳۹۱ با حضور شهردار تهران و جمعی از هنرمندان برای بازدید عموم رسماً افتتاح گردید.
نهایتاً در سال ۱۳۹۱ به وسیلهٔ شهرداری تهران بر اساس طرح معماری<ref>{{یادکرد وب |url=http://yanondesign.com/1392/04/Qasr-Garden-Museum-Experimental-Branch-of-Architecture |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۳ مه ۲۰۱۵ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150518092936/http://yanondesign.com/1392/04/Qasr-Garden-Museum-Experimental-Branch-of-Architecture |archivedate=۱۸ مه ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref> و ایده مفهومی<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.archdaily.com/381379/qasr-garden-museum-arash-mozafari/ |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۳ مه ۲۰۱۵ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150514051824/http://www.archdaily.com/381379/qasr-garden-museum-arash-mozafari/ |archivedate=۱۴ مه ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref> تجربی معماری کلانشهر به باغ موزه تبدیل گردید و در تاریخ ۱۴ آبان ماه ۱۳۹۱ با حضور شهردار تهران و جمعی از هنرمندان برای بازدید عموم رسماً افتتاح گردید.


== زندانیان مشهور ==
== زندانیان مشهور ==
اولین زندانی زندان قصر، سازنده آن یعنی [[سرتیپ درگاهی]] بود. او تنها دو روز پس از همراهی رضا شاه در مراسم افتتاح زندان، در همان زندان محبوس گردید.<ref name="ReferenceA"/> [[سید جعفر پیشه وری]]، [[قوام‌السلطنه]]، [[صارم‌الدوله]]، [[صولت‌الدوله]]، [[عبدالحسین تیمورتاش]]، [[بزرگ علوی]]، [[علی‌مردان خان|علیمردان خان بختیاری]]، [[پنجاه و سه نفر]] و [[محمد فرخی یزدی]] و همچنین [[تقی ارانی]] برخی از زندانیان معروف این زندان هستند.<ref name="پایگاه اطلاع رسانی شهرسازی و معماری"/>
اولین زندانی زندان قصر، سازنده آن یعنی [[سرتیپ درگاهی]] بود. او تنها دو روز پس از همراهی رضا شاه در مراسم افتتاح زندان، در همان زندان محبوس گردید.<ref name="ReferenceA"/> [[سید جعفر پیشه‌وری]]، [[قوام‌السلطنه]]، [[صارم‌الدوله]]، [[صولت‌الدوله]]، [[عبدالحسین تیمورتاش]]، [[بزرگ علوی]]، [[علی‌مردان خان|علیمردان خان بختیاری]]، [[پنجاه و سه نفر]] و [[محمد فرخی یزدی]] و همچنین [[تقی ارانی]] برخی از زندانیان معروف این زندان هستند.<ref name="پایگاه اطلاع رسانی شهرسازی و معماری"/>


با اوج گرفتن اعتراضات مردمی به رژیم پهلوی نیز بسیاری از چهره‌های نام آشنای جمهوری اسلامی در سال‌های قیام، در زندان قصر محبوس بوده‌اند. [[سید محمود طالقانی|آیت الله طالقانی]]، مهدوی کنی، [[محمدتقی شریعتی]] (پدر [[علی شریعتی]])، [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، [[سید علی خامنه‌ای]]، [[مرتضی مطهری]]، [[باهنر (نام خانوادگی)|باهنر]]، [[محمدجواد تندگویان]]، احمد احمد، [[مرضیه دباغ]] و [[عزت شاهی]] از این چهره‌ها هستند.
با اوج گرفتن اعتراضات مردمی به رژیم پهلوی نیز بسیاری از چهره‌های نام آشنای جمهوری اسلامی در سال‌های قیام، در زندان قصر محبوس بوده‌اند. [[سید محمود طالقانی|آیت الله طالقانی]]، مهدوی کنی، [[محمدتقی شریعتی]] (پدر [[علی شریعتی]])، [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، [[سید علی خامنه‌ای]]، [[مرتضی مطهری]]، [[باهنر (نام خانوادگی)|باهنر]]، [[محمدجواد تندگویان]]، احمد احمد، [[مرضیه دباغ]] و [[عزت شاهی]] از این چهره‌ها هستند.


از زندانیان معروف پس از انقلاب می‌توان به [[امیرعباس هویدا]] و اغلب اعدام شدگان رژیم پهلوی اشاره کرد.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1087383 |title=روزنامه شرق |accessdate=۲۵ دسامبر ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130731081620/http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1087383 |archivedate=۳۱ ژوئیه ۲۰۱۳ |dead-url=yes }}</ref> (تنها چند تن از آن‌ها پیش از افتتاح مجدد زندان قصر در [[مدرسه رفاه]] اعدام شده بودند.)<ref>خاطرات آیت‌الله خلخالی. نشر سایه. (ISBN 964-5918-25-1) تهران ۱۳۸۰ چاپ پنجم</ref> از دیگر زندانیان این زندان را می‌توان [[پری بلنده]] و [[سیدمهدی بلیغ]] و [[اصغر قاتل]] و [[منوچهر آزمون]] نام برد.
از زندانیان معروف پس از انقلاب می‌توان به [[امیرعباس هویدا]] و اغلب اعدام شدگان رژیم پهلوی اشاره کرد.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1087383 |title=روزنامه شرق |accessdate=۲۵ دسامبر ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130731081620/http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1087383 |archivedate=۳۱ ژوئیه ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref> (تنها چند تن از آن‌ها پیش از افتتاح مجدد زندان قصر در [[مدرسه رفاه]] اعدام شده بودند)<ref>خاطرات آیت‌الله خلخالی. نشر سایه. (ISBN 964-5918-25-1) تهران ۱۳۸۰ چاپ پنجم</ref> از دیگر زندانیان این زندان را می‌توان [[پری بلنده]] و [[سیدمهدی بلیغ]] و [[اصغر قاتل]] و [[منوچهر آزمون]] نام برد.


== فرارهای مشهور ==
== فرارهای مشهور ==
تا پیش از [[انقلاب ایران (۱۳۵۷)|انقلاب اسلامی ایران]]، بزرگترین و معروف‌ترین مورد فرار از زندان قصر، در زمان رضاشاه مربوط به سید فرهاد نامی از مخالفین رضا شاه بوده‌است.<ref name="ReferenceA"/> و در زمان محمدرضاشاه نیز معروفترین فرار مربوط به [[اشرف دهقانی|اشرف دهقان]] از مبارزین مسلح می‌باشد. اندکی پیش از وقوع انقلاب اسلامی ایران، درهای زندان قصر باز و دیوار آن توسط زندانیان تخریب شد. در میان خلاص شدگان از زندان، دو [[آمریکایی‌ها|آمریکایی]] متهم به اختلاس نیز حضور داشتند که ماجرای فرار آن‌ها توسط نویسنده آمریکایی [[کن فالت]] نگاشته شد و فیلم [[فرار عقابها]] نیز از روی آن ساخته شد.<ref>فرار عقابها. کن فالت. حسین ابوترابیان. نشر نو. ۱۳۶۳ تهران</ref>
تا پیش از [[انقلاب ایران (۱۳۵۷)|انقلاب اسلامی ایران]]، بزرگترین و معروف‌ترین مورد فرار از زندان قصر، در زمان رضاشاه مربوط به سید فرهاد نامی از مخالفین رضا شاه بوده‌است.<ref name="ReferenceA"/> و در زمان محمدرضاشاه نیز معروفترین فرار مربوط به [[اشرف دهقانی|اشرف دهقان]] از مبارزین مسلح می‌باشد. اندکی پیش از وقوع انقلاب اسلامی ایران، درهای زندان قصر باز و دیوار آن توسط زندانیان تخریب شد. در میان خلاص شدگان از زندان، دو [[آمریکایی‌ها|آمریکایی]] متهم به اختلاس نیز حضور داشتند که ماجرای فرار آن‌ها توسط نویسنده آمریکایی [[کن فالت]] نگاشته شد و فیلم [[فرار عقابها]] نیز از روی آن ساخته شد.<ref>فرار عقابها. کن فالت. حسین ابوترابیان. نشر نو. ۱۳۶۳ تهران</ref>
سید فرهاد از اهالی روستای سه (soh) از توابع نطنز بود. در مورد او و دو نفر دیگر کتابی به نام سه مرد عجیب نوشته شده‌است.[[پرونده:Qajar Qasr map.gif|651x651px|بندانگشتی|راست|نقشه تطبیقی قصر قاجار و موزه قصر کنونی]]یکی از بزرگترین فرارهای تاریخ (از لحاظ تعداد نفرات) از این زندان صورت گرفته‌است. در روز یکشنبه ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ در میانه آشوب و به هم ریختگی ناشی از انقلاب، ۱۱۰۰۰ زندانی سیاسی و عادی و تعدادی اروپایی و آمریکایی از این زندان گریختند. در پی حمله مردم و حامیان مسلح [[سید روح‌الله خمینی|آیت‌الله خمینی]] به زندان، زندانبانان گریختند و راه برای آزادی محبوسان هموار شد. پس از فرار افراد دربند، تظاهرکنندگان به داخل زندان ریختند و وارد انبار مهمات شده و مقادیر زیادی سلاح به دست آوردند.<ref>{{cite web |url=http://www.nytimes.com/1979/02/12/archives/thousands-flee-prison-amid-the-chaos-in-teheran-i-cant-believe-it.html |title=Thousands Flee Prison Amid the Chaos in Teheran |author=<!--Not stated--> |date= February 12, 1979 |website=THE NEW YORK TIMES |publisher= |access-date= September 23, 2017 |quote=}}</ref><ref>{{cite web |url=http://archives.chicagotribune.com/1979/02/12/page/1/article/11-000-flee-jail-in-irans-chaos |title=11,000 flee jail in Iran's chaos |author=<!--Not stated--> |date= February 12, 1979 |website=Chicago Tribune |publisher= |access-date= September 23, 2017 |quote=}}</ref>
سید فرهاد از اهالی روستای سه (soh) از توابع نطنز بود. در مورد او و دو نفر دیگر کتابی به نام سه مرد عجیب نوشته شده‌است. [[پرونده:Qajar Qasr map.gif|651x651px|بندانگشتی|راست|نقشه تطبیقی قصر قاجار و موزه قصر کنونی]]یکی از بزرگترین فرارهای تاریخ (از لحاظ تعداد نفرات) از این زندان صورت گرفته‌است. در روز یکشنبه ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ در میانه آشوب و به هم ریختگی ناشی از انقلاب، ۱۱۰۰۰ زندانی سیاسی و عادی و تعدادی اروپایی و آمریکایی از این زندان گریختند. در پی حمله مردم و حامیان مسلح [[سید روح‌الله خمینی|آیت‌الله خمینی]] به زندان، زندانبانان گریختند و راه برای آزادی محبوسان هموار شد. پس از فرار افراد دربند، تظاهرکنندگان به داخل زندان ریختند و وارد انبار مهمات شده و مقادیر زیادی سلاح به دست آوردند.<ref>{{cite web |url=http://www.nytimes.com/1979/02/12/archives/thousands-flee-prison-amid-the-chaos-in-teheran-i-cant-believe-it.html |title=Thousands Flee Prison Amid the Chaos in Teheran |author=<!--Not stated--> |date= February 12, 1979 |website=THE NEW YORK TIMES |publisher= |access-date= September 23, 2017 |quote=}}</ref><ref>{{cite web |url=http://archives.chicagotribune.com/1979/02/12/page/1/article/11-000-flee-jail-in-irans-chaos |title=11,000 flee jail in Iran's chaos |author=<!--Not stated--> |date= February 12, 1979 |website=Chicago Tribune |publisher= |access-date= September 23, 2017 |quote=}}</ref>


== ادبیات ==
== ادبیات ==
خط ۶۷: خط ۶۷:


{{-}}
{{-}}

== نگارخانه ==
== نگارخانه ==
<gallery>
<gallery>
خط ۹۶: خط ۹۷:
* [[بازداشتگاه کهریزک]]
* [[بازداشتگاه کهریزک]]
* [[فهرست موزه‌های ایران]]
* [[فهرست موزه‌های ایران]]

== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}

نسخهٔ ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۸:۱۰


باغ موزه قصر
ساختمان مارکوف و محوطه آن
Map
نامباغ موزه قصر
کشورایران
استاناستان تهران
شهرستانتهران
اطلاعات اثر
نوع بناآجری
کاربریزندان
کاربری کنونیباغ موزه
دیرینگیدوره پهلوی
دورهٔ ساخت اثردوره پهلوی
بانی اثرسرتیپ محمد درگاهی
مالک فعلی اثرشهرداری تهران
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت۱۷۶۶
تاریخ ثبت ملی۲۶ آبان ۱۳۷۵
اطلاعات بازدید
امکان بازدیددارد (همه روزه)
وبگاه
عمارت کلاه‌فرنگی، بازمانده از دوران قاجار.
کلاه‌فرنگی در کنار قصر، در زمان محمدشاه
بخشی از دیوار زندان که تخریب نشده‌است.

باغ‌موزه قصر که سابقاً زندان قصر نامیده می‌شد، اولین زندان متمرکز تهران بود. این زندان هم اینک تعطیل شده و تحت عنوان باغ موزه قصر که در بزرگراه شهید صیاد شیرازی، خیابان پلیس قرار دارد، به عنوان یکی از مراکز فرهنگی، تاریخی و هنری کشور مورد بازدید عموم است.

تاریخچه

همچنین ببینید: قصر قاجار

در زمان ریاست سوئدی‌ها بر شهربانی (نظمیه) تهران، زندان نظمیه در محل اداره شهربانی (بخشی از وزارت امور خارجه فعلی) در میدان توپخانه واقع بود. این زندان مرکب از دو یا سه اتاقک کوچک معروف به حبس نمره یک و چند اتاق و یک زیرزمین برای زندانیان عمومی بود.[۱]

با ایجاد حکومت رضا شاه، محل قبلی تکافوی خیل عظیم زندانیان را نمی‌کرد؛ لذا سرتیپ درگاهی، رئیس نظمیه تقاضای یک محل وسیع برای ایجاد زندان تهران را نمود. محلی که برای این کار در نظر گرفته شد قصر قاجار (حدفاصل سه راه زندان، پل سیدخندان، خیابان شریعتی و خیابان پلیس فعلی) بود که دارای ساختمان‌های قدیمی و وسیع و متروکه بود.[۱] این مجموعه که در سال ۱۱۶۸ خورشیدی ساخته شده بود، محل مناسبی برای ایجاد زندان تشخیص داده شد؛ و بین ارتش، مخابرات و زندان تقسیم گردید.[۲]

زندان قصر در تاریخ ۱۱ آذرماه ۱۳۰۸ به دست رضا شاه افتتاح گردید. فاز اولیه زندان که در آن زمان افتتاح شد ۱۹۲ اتاق بود با گنجایش ۸۰۰ زندانی.[۱] بعدها و تا زمان ساخت زندان اوین در دهه چهل، این زندان تنها زندان پایتخت بود. در این دوران زندان قصر توسعه زیادی پیدا کرد. پس از انقلاب اسلامی ایران این زندان محل حبس زندانیان غیر سیاسی بود.

در سال ۱۳۸۳ این زندان تعطیل وشهرداری شروع به تخریب بخش‌هایی از زندان نمود که با پیگیری کانون زندانیان سیاسی قبل از انقلاب با ثبت زندان به عنوان آثار ملی در سازمان میراث فرهنگی از تخریب آن جلوگیری شد. البته در این میان تا قبل از ثبت محل، زندان زنان سیاسی تخریب شد.[۳]

نهایتاً در سال ۱۳۹۱ به وسیلهٔ شهرداری تهران بر اساس طرح معماری[۴] و ایده مفهومی[۵] تجربی معماری کلانشهر به باغ موزه تبدیل گردید و در تاریخ ۱۴ آبان ماه ۱۳۹۱ با حضور شهردار تهران و جمعی از هنرمندان برای بازدید عموم رسماً افتتاح گردید.

زندانیان مشهور

اولین زندانی زندان قصر، سازنده آن یعنی سرتیپ درگاهی بود. او تنها دو روز پس از همراهی رضا شاه در مراسم افتتاح زندان، در همان زندان محبوس گردید.[۱] سید جعفر پیشه‌وری، قوام‌السلطنه، صارم‌الدوله، صولت‌الدوله، عبدالحسین تیمورتاش، بزرگ علوی، علیمردان خان بختیاری، پنجاه و سه نفر و محمد فرخی یزدی و همچنین تقی ارانی برخی از زندانیان معروف این زندان هستند.[۲]

با اوج گرفتن اعتراضات مردمی به رژیم پهلوی نیز بسیاری از چهره‌های نام آشنای جمهوری اسلامی در سال‌های قیام، در زندان قصر محبوس بوده‌اند. آیت الله طالقانی، مهدوی کنی، محمدتقی شریعتی (پدر علی شریعتی)، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید علی خامنه‌ای، مرتضی مطهری، باهنر، محمدجواد تندگویان، احمد احمد، مرضیه دباغ و عزت شاهی از این چهره‌ها هستند.

از زندانیان معروف پس از انقلاب می‌توان به امیرعباس هویدا و اغلب اعدام شدگان رژیم پهلوی اشاره کرد.[۶] (تنها چند تن از آن‌ها پیش از افتتاح مجدد زندان قصر در مدرسه رفاه اعدام شده بودند)[۷] از دیگر زندانیان این زندان را می‌توان پری بلنده و سیدمهدی بلیغ و اصغر قاتل و منوچهر آزمون نام برد.

فرارهای مشهور

تا پیش از انقلاب اسلامی ایران، بزرگترین و معروف‌ترین مورد فرار از زندان قصر، در زمان رضاشاه مربوط به سید فرهاد نامی از مخالفین رضا شاه بوده‌است.[۱] و در زمان محمدرضاشاه نیز معروفترین فرار مربوط به اشرف دهقان از مبارزین مسلح می‌باشد. اندکی پیش از وقوع انقلاب اسلامی ایران، درهای زندان قصر باز و دیوار آن توسط زندانیان تخریب شد. در میان خلاص شدگان از زندان، دو آمریکایی متهم به اختلاس نیز حضور داشتند که ماجرای فرار آن‌ها توسط نویسنده آمریکایی کن فالت نگاشته شد و فیلم فرار عقابها نیز از روی آن ساخته شد.[۸]

سید فرهاد از اهالی روستای سه (soh) از توابع نطنز بود. در مورد او و دو نفر دیگر کتابی به نام سه مرد عجیب نوشته شده‌است.

نقشه تطبیقی قصر قاجار و موزه قصر کنونی

یکی از بزرگترین فرارهای تاریخ (از لحاظ تعداد نفرات) از این زندان صورت گرفته‌است. در روز یکشنبه ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ در میانه آشوب و به هم ریختگی ناشی از انقلاب، ۱۱۰۰۰ زندانی سیاسی و عادی و تعدادی اروپایی و آمریکایی از این زندان گریختند. در پی حمله مردم و حامیان مسلح آیت‌الله خمینی به زندان، زندانبانان گریختند و راه برای آزادی محبوسان هموار شد. پس از فرار افراد دربند، تظاهرکنندگان به داخل زندان ریختند و وارد انبار مهمات شده و مقادیر زیادی سلاح به دست آوردند.[۹][۱۰]

ادبیات

برجک دیده‌بانی زندان قصر.

محمد فرخی یزدی، شاعر سیاسی و پرآوازه ایرانی، غزلی گفته با مطلع «ای دژ سنگدل قصر قجر قاجار» که مفقود شده‌است.[۱۱] همچنین بزرگ علوی نیز در آثار خود به این زندان و خاطرات خودش از آن اشاره نموده‌است.[۲]

نگارخانه

  • صادق خلخالی در مقام حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب در دفتر کارش در زندان قصر[۱۲]
    صادق خلخالی در مقام حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب در دفتر کارش در زندان قصر[۱۲]
  • بند سیاسی زندان قصر
    بند سیاسی زندان قصر
  • ورودی هواخوری بند مارکوف زندان قصر
    ورودی هواخوری بند مارکوف زندان قصر
  • بند عمومی مارکوف زندان قصر
    بند عمومی مارکوف زندان قصر
  • سلول انفرادی اصغر قاتل در زندان قصر
    سلول انفرادی اصغر قاتل در زندان قصر
  • لباس فرم زندانبانان
    لباس فرم زندانبانان
  • مرکز اسناد زندان قصر
    مرکز اسناد زندان قصر
  • بند موزه پهلوی اول
    بند موزه پهلوی اول
  • انفرادی بند مارکوف زندان قصر
    انفرادی بند مارکوف زندان قصر
  • سالن ملاقات زندان سیاسی قصر
    سالن ملاقات زندان سیاسی قصر
  • هواخوری بند مارکوف زندان قصر
    هواخوری بند مارکوف زندان قصر
  • مامور قصر در دوران پهلوی اول
    مامور قصر در دوران پهلوی اول
  • سلول انفرادی در زندان سیاسی قصر
    سلول انفرادی در زندان سیاسی قصر

جستارهای وابسته

منابع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ تاریخ بیست ساله ایران. حسین مکی. جلد پنجم نشر ناشر. ۱۳۶۳ تهران
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ پایگاه اطلاع‌رسانی شهرسازی و معماری[پیوند مرده]
  3. ↑ «میراث خبر به نقل از سایت درنا». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۰۸.
  4. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ مه ۲۰۱۵.
  5. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ مه ۲۰۱۵.
  6. ↑ «روزنامه شرق». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۰۸.
  7. ↑ خاطرات آیت‌الله خلخالی. نشر سایه. (ISBN 964-5918-25-1) تهران ۱۳۸۰ چاپ پنجم
  8. ↑ فرار عقابها. کن فالت. حسین ابوترابیان. نشر نو. ۱۳۶۳ تهران
  9. ↑ "Thousands Flee Prison Amid the Chaos in Teheran". THE NEW YORK TIMES. February 12, 1979. Retrieved September 23, 2017.
  10. ↑ "11,000 flee jail in Iran's chaos". Chicago Tribune. February 12, 1979. Retrieved September 23, 2017.
  11. ↑ دیوان فرخی یزدی. حسین مکی. انتشارات امیر کبیر. ۱۳۵۷ تهران. پاورقی صفحه ۶۹ مقدمه
  12. ↑ حکایت روزی که امیرعباس هویدا تیرباران شد، بی‌بی‌سی فارسی

پیوند به بیرون

  • ملکی حسین. تاریخ بیست ساله ایران. انتشارات: نشر ناشر. تهران ۱۳۶۳.
  • باغ‌موزه قصر در وبگاه همشهری آنلاین
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=باغ‌موزه_قصر&oldid=29935333»