شهربانی

شهربانی کل کشور
کنش	۱۲۵۸–۱۳۷۰
کشور	ایران
گونه	نیروی انتظامی
برچیدگی	ادغام با ژاندارمری ایران و کمیته انقلاب اسلامی و تأسیس ناجا

شهربانی که در گذشته به آن نظمیه می‌گفتند اداره‌ای است که وظیفه آن حفظ امنیت شهر و استقرار نظم و تعقیب بزه‌کاران است و تابع وزارت کشور می‌باشد. این نهاد در نیروی انتظامی ادغام شد.

رئیسان نظمیه و شهربانی

دوران قاجار

• کنت آنتوان دومونت فُرت
• سید عبدالله خان انتظام‌السلطنه
• میرزا ابوتراب خان خواجه‌نوری (نظم‌الدوله)
• میرزا عیسی خان وزیر
• محمدکریم خان مختارالسلطنه (نیرالسلطنه، منظم‌السلطنه، سردار منصور)
• محمدابراهیم خان معاون‌الدوله
• محمدعلی سردار افخم (آقابالاخان، معین نظام، وکیل‌الدوله)
• فتح‌الله سعیدالسلطنه
• اعظم‌السلطنه
• معتضد دیوان
• عبدالحسین خان سالارالملک گروسی (سردار سالارالملک گروسی)
• رضا بالا
• یپرم خان ارمنی
• مظفر اعلم (سالار مظفر، سردار انتصار)
• سردار نظام (سردار شوکت)
• قاسم پوروالی (قاسم والی یا سردار همایون)
• کلنل یوهان کارل گوستاف وستداهل (Johan Carl Gustaf Westdahl)
• امیرلشکر محمود انصاری (امیر اقتدار)

دوران رضاشاه

• سرهنگ محمد درگاهی
• سرهنگ محمدصادق کوپال (مجدی)
• سرتیپ فضل‌الله زاهدی
• سرلشکر محمدحسین آیرم
• سرپاس رکن‌الدین مختاری

دوران محمدرضاشاه

نشان شهربانی پیش از انقلاب

• پاسیار یحیی رادسر (ادیب‌السلطنه)
• سرتیپ عبدالعلی اعتمادمقدم
• سرپاس محمدحسین جهانبانی (از ۲۶ بهمن ۱۳۲۲ تا ۳۰ فروردین ۱۳۲۳)
• پاسیار عبدالله سیف
• سرتیپ محمود خسروپناه
• سرتیپ ابراهیم ضرابی (از ۱۴ فروردین ۱۳۲۴)
• پاسیار محمدعلی صفاری
• سرلشکر ابراهیم ضرابی (از ۲۷ بهمن ۱۳۲۶)
• سرپاس محمدعلی صفاری
• سرلشکر فضل‌الله زاهدی
• سید مهدی فرخ (از ۱ خرداد ۱۳۲۹)
• سرتیپ محمد دفتری
• سرتیپ عبدالحسین حجازی
• سرلشکر فضل‌الله زاهدی (وزیر کشور و رئیس شهربانی)
• سرلشکر منصور مزین (از مرداد ۱۳۳۰)
• شمس‌الدین امیرعلایی (وزیر کشور و رئیس شهربانی)
• محمدابراهیم امیرتیمور کلالی (وزیر کشور و رئیس شهربانی از ۹ آذر ۱۳۳۰)
• سرتیپ حسن بقایی
• سرلشکر محمدصادق کوپال مجدی
• سرتیپ عزیزالله کمال
• سرتیپ کاظم شیبانی
• سرتیپ محمود افشارطوس
• سرتیپ نصرالله مدبر
• سرتیپ شاهنده
• سرتیپ محمد دفتری
• سرلشکر مهدیقلی علوی مقدم (از شهریور ۱۳۳۲ تا شهریور ۱۳۳۹)
• سرتیپ ناصر امیرانصاری (از شهریور ۱۳۳۹ تا آبان ۱۳۳۹)
• سپهبد نعمت‌الله نصیری (از آذر ۱۳۳۹ تا بهمن ۱۳۴۳)
• سپهبد محسن مبصر (از بهمن ۱۳۴۳ تا دی ۱۳۴۹)
• سپهبد جعفرقلی صدری (از دی ۱۳۴۹ تا مرداد ۱۳۵۲)
• سپهبد صمد صمدیان‌پور
• سپهبد مهدی رحیمی

پس از انقلاب

• سپهبد محمدعلی نوروزی (سرپرست از ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ تا ۲۸ بهمن ۱۳۵۷)
• سرهنگ ناصر مجللی (از ۲۸ بهمن ۱۳۵۷ تا خرداد ۱۳۵۸)
• سرتیپ مصطفی مصطفایی (از ۲۹ خرداد ۱۳۵۸ تا بهمن ۱۳۵۸)
• مصطفی میرسلیم (سرپرست از ۲۸ بهمن ۱۳۵۸ تا اسفند ۱۳۵۹)
• سرتیپ هوشنگ وحید دستگردی (از ۱۴ اسفند ۱۳۵۹ تا ۱۴ شهریور ۱۳۶۰)
• سرهنگ سید ابراهیم حجازی (سرپرست از ۱۸ شهریور ۱۳۶۰ تا دی ۱۳۶۱)
• سرهنگ جلیل صمیمی (از ۲۳ دی ۱۳۶۱ تا تیر ۱۳۶۶)
• سرتیپ سید رضا نیک‌نژاد (از ۱۳۶۶ تا ۹ تیر ۱۳۶۹)
• سرتیپ دوم سید امان‌الله مرتضوی (۹ تیر ۱۳۶۹ تا ۱۲ فروردین ۱۳۷۰)

جستارهای وابسته

• تاریخ پلیس در ایران
• ژاندارمری ایران
• نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران

منابع

• تاریخچهٔ پلیس
• پلیس و شهربانی در دورهٔ پهلوی اول
• میری، رزیتا. «اسناد تصویری (نظمیه در دوران قاجار و پهلوی)». تاریخ معاصر ایران، ش. ۷ (۱۳۷۷): ۱۹۱–۲۲۰. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۰۳-۰۵. 

کتاب‌شناسی

• سیفی‌قمی‌تفرشی. پلیس خفیه ایران ۱۲۹۹–۱۳۲۰ مروری بر رخدادهای سیاسی و تاریخچه شهربانی. تهران: ققنوس. شابک ‎۹۶۴-۹۴۳۰۳-۲-۶. 
• خاطرات سرتیپ ناصر مجللی. خاطرات مجللی؛ از شهربانی دولت مصدق تا بازرگان. مرتضی ذبیحی. چاپ اول. تهران: پردیس دانش، ۱۳۹۱. 
• خسرو معتضد. یکصد سال فراز و فرود نیروهای انتظامی. چاپ اول. تهران: سازمان تحقیقات و مطالعات بسیج، ۱۳۸۵. 
• خسرو معتضد. یکصد سال فراز و فرود نیروهای انتظامی: از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۷. تهران: سازمان آب منطقه‌ای تهران. شابک ‎۹۶۴-۹۶۹۸۴-۸-۵.