نورعلی تابنده

نورعلی تابنده «مجذوب‌علیشاه»
پرونده:DrNoorAliTabandeh.jpg
زادهٔ	۲۱ مهر ۱۳۰۶ بیدخت، گناباد
درگذشت	۳ دی ۱۳۹۸ (۹۲ سال) بیمارستان مهر در تهران
مدفن	مزار سلطانی بیدخت
پیشه	حقوقدان
کارهای برجسته	معاون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مدیر سازمان حج و زیارت معاون وزارت دادگستری
منصب	قطب سلسله نعمت‌اللهی ۱۳۴۵سلطان‌علیشاهی گنابادی

دکتر نورعلی تابنده (ملقب به مجذوب‌علیشاه) (زادهٔ ۲۱ مهر ماه ۱۳۰۶ گناباد – درگذشتهٔ ۳ دی ۱۳۹۸)، قطب سلسله نعمت‌اللهی سلطان علیشاهی گنابادی بود. نورعلی تابنده پس از انقلاب در کابینه دولت موقت مدتی معاون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیر سازمان حج و زیارت و معاون وزارت دادگستری بود.

تابنده که از آبان ماه به‌علت بیماری و ضعف جسمانی در بیمارستان مهر تهران بستری شده‌بود، در سوم دی‌ماه ۱۳۹۸ درگذشت. محمد تابنده، برادرزادهٔ نورعلی تابنده، به عده‌ای از دراویش که در مقابل بیمارستان جمع شده‌اند خبر درگذشت قطب دراویش را اعلام کرده‌است. نورعلی تابنده ، قطب دراویش گنابادی ، که سالها زیر شدیدترین محدودیتها ، حبس و حصر خانگی بود، در بیمارستان مهر تهران درگذشت.

پیکر نورعلی تابنده بنا بر وصیتش در مزار سلطانی بیدخت که محل دفن اقطاب دراویش گنابادی است به خاک سپرده شد.

نورعلی تابنده در ویدیویی؛ دو سال پیش از فوتش خبر از آغاز حصر خود داد و اعلام کرد که پزشکان وی را معاینه کرده و نظرشان بر این بوده که هیچ گونه بیماری ندارند و عمری طولانی خواهند داشت. بعد از آن در فیلم کوتاه دیگری تلویحاً از سوء قصد به جان خود خبر داد و گفت قبلاً هم به جان اقطاب پیشین سوء قصد شده بود. چند ماه پس از آن حتی خبر از مسموم کردن تدریجی خود داد و در یکی از فیلمها دکتر تابنده گفته بود، به ما «حنظل» می‌دهند و بعد انتظار دارند که ما بگوییم عسل است و در جای دیگر گفت نمی‌دانم در داروهایم چیست که دائماً مرا خواب آلود می‌کند و برخی مواقع بیهوش می‌شوم و…

تولد و تحصیلات اولیه

نورعلی تابنده در ۲۱ مهر ماه ۱۳۰۶ در شهر بیدخت در بخش مرکزی شهرستان گناباد استان خراسان رضوی زاده شد. جدش ملا سلطان‌محمد گنابادی (سلطان علیشاه) (۱۲۵۱–۱۳۲۷ قمری) قطب وقت سلسله نعمت‌اللهی سلطان علیشاهی گنابادی بود و به سبب گسترش بسیار زیاد سلسله نعمت الهی در آن زمان (در زمان قطبیت ملا سلطان محمد) این سلسله بعد از او به نام «نعمت‌اللهی سلطان علیشاهی گنابادی» مشهور شد.

تعلیم و تربیت اولیه او تحت سرپرستی پدرش «محمد حسن بیچاره بیدختی» ملقب به صالح علیشاه بود. او در موطن خویش، گناباد، مقدمات علوم اسلامی را فرا گرفت و همچنین هیئت قدیم و نجوم را نزد پدر آموخت. سپس برای ادامه تحصیلات به تهران آمد و در سال ۱۳۲۴ شمسی از دبیرستان علمیه تهران با رتبه اول دانشنامه دیپلم ادبی دریافت کرد و سال بعد از همان دبیرستان دیپلم طبیعی نیز گرفت. آنگاه در دانشکده حقوق دانشگاه تهران تحصیلات دانشگاهی را ادامه داده و در سال ۱۳۲۷ در رشته حقوق قضایی به دریافت درجه لیسانس موفق شد و همزمان مطالعه و تحقیق را در معارف اسلامی خصوصاً فقه و اصول نزد استادان فن بالاخص برادر بزرگ خود سلطانحسین تابنده ملقب به «رضا علیشاه ثانی» آموخت و در کلاس‌های درس محمود شهابی و سید محمد مشکوة و محمد سنگلجی شرکت کرد.

ادامه تحصیل در اروپا

او ابتدا در وزارت امور خارجه مشغول به کار شد؛ و پس از مدت کوتاهی در سال ۱۳۲۹ به وزارت دادگستری منتقل شد و مدت‌ها عهده‌دار شغل ریاست اداره سرپرستی دادسرای تهران و به دنبال آن مستشاری دادگاه استان تهران بود. در اوایل خدمت دادگستری که در دادگستری مشهد مشغول به کار بود، برای ادامه تحصیل به کشور فرانسه رفت و در آنجا در سال ۱۳۳۶ شمسی درجه دکتری حقوق را از دانشگاه پاریس اخذ کرد. او همچنین در رشته زبان فرانسه نیز مشغول به تحصیل بود و دیپلم آن را نیز دریافت کرد.

تابنده در ایام اقامت در فرانسه با اسلام‌شناس مشهور هانری کربن که علاقه به عرفان و معارف شیعه داشت، در تماس بود و در کلاس‌های درس وی حاضر می‌شد. کربن که با بزرگان سلسله نعمت‌اللهی گنابادی آشنایی داشت و اظهار علاقه می‌کرد، به او توصیه و اصرار کرد که دربارهٔ این سلسله مطلبی بنویسد و به این ترتیب رساله‌ای به زبان فرانسه با موضوع «شرح مکتب و طریقه ملا سلطان محمد گنابادی و یک قرن مکتب او» در انستیتوی تحقیقات عالیه زیر نظر کربن را دردست گرفت و به ثبت رسانید و یادداشت‌های تحقیق را فراهم آورد که البته به انجام نرسید.

بازگشت به ایران

پس از بازگشت به ایران در مشاغل مختلف قضایی در وزارت دادگستری و تدریس در دانشکده‌های حقوق مشغول شد. بار دیگر در شهریور ۱۳۴۷ با بورس دولت فرانسه جهت مطالعات حقوقی قضایی عازم پاریس شد و در مؤسسه بین‌المللی مدیریت I.I.A.P. مشغول به تحصیل و تحقیق گردید و موفق به اخذ دیپلم مدیریت قضایی از آن مؤسسه شد. پس از بازنشستگی در سال ۱۳۵۵ گاه به شغل وکالت دادگستری نیز اشتغال داشت و در دوران انقلاب ۱۳۵۷، وکالت تعدادی از روحانیون و دانشجویان مورد تعقیب را رایگان پذیرفت. پس از انقلاب هم مدت کوتاهی در دولت مهدی بازرگان به سمت معاونت وزارت ارشاد و معاون وزیر دادگستری منصوب شد و به عضویت هیئت امناء و مدیریت سازمان حج و زیارت درآمد. او دوباره در مهر ۱۳۵۹ خورشیدی، به درخواست خودش بازنشسته شد.

قدم در راه عرفان

وی در کنار تحصیل علوم دینی و دانشگاهی و تحقیق و تألیف، در سال ۱۳۳۱ شمسی توسط پدرش وارد عرصه عرفان شد. پس از درگذشت قطب وقت سلسله، علی تابنده ملقب به محبوبعلیشاه در ۲۷ دی ماه ۱۳۷۵ با وصیتی که در تاریخ ۲۸ مهر ماه ۱۳۷۱ (۲۲ ربیع‌الثانی ۱۴۱۳) توسط وی نوشته شده بود به مقام جانشینی او با لقب طریقتی «مجذوب علیشاه» رسید.

فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی

نورعلی تابنده وکالت چهره‌های سیاسی مغضوب پیش و پس از انقلاب را به عهده داشته‌است. از جمله در دوران پهلوی وکالت آیت الله پسندیده، برادر خمینی و آیت الله طاهری که بعدها امام جمعه اصفهان شد را بر عهده داشت و همچنین در حاکمیت جدید وکالت افرادی چون عباس امیر انتظام در کارنامه وکالتش دیده می‌شود. او همچنین عضو کمیته «جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملت ایران» بوده و مقاله‌های انتقادی می‌نوشته‌است، اما از این فعالیت‌های او در سال‌های اخیر کمتر یاد می‌شود.

آقای تابنده سال‌ها با نیروهای ملی مذهبی و نهضت آزادی نزدیک بود و از جمله امضاءکنندگان نامه مشهور ۹۰ امضایی به اکبر هاشمی رفسنجانی بود که به دلیل امضای همین نامه بازداشت شد و ۸ ماه در زندان بود. همسر او در همین دوره درگذشت. نورعلی تابنده مطالبی نیز در نشریه «جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملت ایران» می‌نوشت که از جمله آن‌ها مطلبی در رد نظریه ولایت فقیه بود. این مقاله که از جمله موضوعاتی بود که در بازجویی‌هایش مطرح شده بود.

گروهی از ناظران فعالیت‌های سیاسی آقای تابنده را دلیلی بر آن دانسته‌اند که جایگاه «قطب دراویش گنابادی» با تأخیر به او منتقل شود. آقای تابنده پس از کسب عنوان «قطب دراویش گنابادی» نیز در برخی از موضوعات سیاسی فعال بود و در مراسم بزرگداشت چهره‌های ملی-مذهبی شرکت می‌کرد.

او در انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ از مهدی کروبی حمایت کرد چرا که در میان چهره‌های شاخص اصلاح‌طلب، آقای کروبی تنها کسی بود که در نامه‌هایی به مقامات مسئول از جمله وزیر اطلاعات وقت و مراجع تقلید به تخریب حسینیه دراویش گنابادی و آزار آن‌ها انتقاد کرده بود.

روند تخریب حسینیه‌ها و بازداشت دراویش گنابادی از سال‌های ابتدایی ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد شدت گرفته بود و سال ۸۷ تعدادی از دراویش گنابادی در مقابل مجلس تجمع کردند و نور علی تابنده آن روز را به عنوان روز درویش نامگذاری کرد.

روز درویش

روز سوم اسفند ماه به دلیل تحصن دراویش گنابادی در سوم اسفند سال ۱۳۸۷ مقابل مجلس شورای اسلامی در میدان بهارستان تهران برای اعتراض به تخریب خانقاه اصفهان (و آرامگاه درویش ناصرعلی) و بازداشت تعدادی از آن‌ها توسط نیروهای انتظامی از سوی نورعلی تابنده به عنوان روز درویش نامگذاری شده‌است.

حوادث بهمن ماه سال ۹۶

پس از اعلام اخباری مبنی بر دستگیری نورعلی تابنده و همچنین ایجاد ایست بازرسی در منطقه، دراویش گنابادی از تاریخ ۱۴ بهمن ماه ۱۳۹۶ در مقابل منزل او برای جلوگیری از تعرض به منزل تابنده توسط نیروهای امنیتی تجمع کردند. این تجمع به درگیری در همان شب میان نیروهای امنیتی و لباس شخصی با دراویش گنابادی منجر شد. در ادامه و با گذشت یک روز از این اتفاق، درگیری‌های بیشتری با افزایش دراویش در خیابان گلستان هفتم اتفاق افتاد.

کسری نوری وقوع درگیری بین نیروهای امنیتی و دراویش گنابادی در خیابان پاسداران تهران را تأیید کرد، این حقوقدان در همین رابطه به یورونیوز گفت دراویش از حقوق بنیادی‌شان دفاع کرده‌اند. پس از ساعت‌ها تنش و درگیری میان دراویش گنابادی و مأموران امنیتی و لباس شخصی در اطراف خانه نورعلی تابنده، سایت مجذوبان نور گزارش داد که رئیس پلیس منطقه و مقامات امنیتی در محل حاضر شده‌اند و با دراویشِ تجمع کرده، گفتگو کرده‌اند.

دو روز بعد هم نورعلی تابنده در پیامی از هوادارانش خواست، آرامششان را حفظ و محل را ترک کنند و همچنین مجذوبان نور پیرو فرمان قطب دراویش گنابادی و در پی تکذیبه رسمی مقامات انتظامی مبنی بر وجود هرگونه برنامه‌ای برای بازداشت دراویش و تعهد شفاهی مقامات، از بازگشت آرامش به خیابان گلستان هفتم؛ محل منزل نورعلی تابنده خبر داد.

حمله نیروهای امنیتی به معترضان به بازداشت نعمت‌الله ریاحی، از دراویش گنابادی ساکن شهرکرد، بار دیگر در تاریخ ۳۰ بهمن ماه به درگیری میان نیروهای پلیس جمهوری اسلامی ایران و دراویش گنابادی انجامید. این درگیری با تیراندازی به دراویش و زیر گرفته‌شدن و مرگ سه تن از نیروهای انتظامی همراه بود. دادگاه، محمد ثلاث (از دراویش حاضر در محل) را عامل این کشتار معرفی کرده و به سرعت برای او حکم اعدام صادر گردید. بعد از آن محمد ثلاث این اتهام را رد کرد و طی مصاحبه ای اعلام کرد اعتراف وی زیر شکنجهٔ شدید بوده‌است. این خشونت‌ها همچنین منجر به بازداشت تعداد زیادی از دراویش شد.

حصر خانگی

نورعلی تابنده در یک پیام ویدئویی که در ۱۵ اسفند ۹۶ منتشر شد، به‌طور تلویحی از «حصر خانگی» خود خبر داد و ابراز امیدواری کرد که محدودیت‌های اعمال‌شده در مورد وی و پیروان این سلسله تا عید نوروز رفع شود.

سفر به بیدخت

نورعلی تابنده که از سال ۱۳۸۶ از سفر به بیدخت منع شده بود، در ۴ شهریور ۱۳۹۸ به شهر بیدخت سفر کوتاهی کرد.

درگذشت

اواخر آبان ماه ۱۳۹۸ نورعلی تابنده در پی بیماری و ضعف شدید جسمانی به بیمارستان مهر تهران منتقل شده و در بخش سی سی یو بستری شد. در روز ۲۰ آذر ماه ۱۳۹۸ خبرهایی از وخامت حال او منتشر شد و نهایتاً قطب دراویش گنابادی پیش از ظهر روز سه‌شنبه سوم دی ماه ۱۳۹۸ در سن ۹۲ سالگی درگذشت.

مراسم خاکسپاری نورعلی تابنده روز چهارشنبه چهارم دی ماه در بیدخت گناباد با حضور خویشاوندان و دوستداران و جمعی از مردم بیدخت برگزار شد و پیکر او در آرامستان مزار سلطانی این شهر به خاک سپرده شد.

تعیین جانشین

در پی مراسم خاکسپاری و در جلسه ای که وصیت نورعلی تابنده قرائت شد، اعلام گردید که بنابر وصیت نورعلی تابنده، سید علیرضا جذبی طباطبایی ملقب به ثابت علیشاه به عنوان قطب جدید دروایش گنابادی تعیین می‌شود.

آثار

کتاب

• مبتنی بودن جرم و مجازات بر قانون و مسئله لوایح قانونی در ایران. (رساله دکتری به راهنمایی استفانی ریاست مؤسسه جرم‌شناسی دانشکده حقوق پاریس، ۱۳۳۶.
• بررسی جامعه‌شناسی یک انقلاب (سال پنجم انقلاب الجزایر)، تألیف فرانتس فانون، ترجمه از زبان فرانسه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، تهران، ۱۳۶۱.
• مجموعه مقالات فقهی و اجتماعی. تهران: حقیقت، ۱۳۷۸. شابک ‎‎۹۶۴-۷۰۴۰-۰۱-۶
• مجموعه مقالات حقوقی و اجتماعی، انتشارات حقیقت، چاپ اول، تهران، ۱۳۸۱.
• سفر حج و عید قربان. تهران: حقیقت، ۱۳۸۰. شابک ‎‎۹۶۴-۷۰۴۰-۱۶-۴
• آشنایی با عرفان و تصوف. تهران: حقیقت، ۱۳۸۰. شابک ‎۹۶۴-۷۰۴۰-۱۸-۰
• بحران دموکراسی. تألیف روژه لاکومب، ترجمه نورعلی تابنده. تهران: نشر باغ نو، ۱۳۸۲.
• شریعت، طریقت و عقل. تهران: حقیقت، ۱۳۸۲. شابک ‎۹۶۴−۷۰۴۰−۴۴-x
• خانواده. تهران: حقیقت، ۱۳۸۳.
• خانواده (۲): ازدواج. تهران: حقیقت، ۱۳۸۴. شابک ‎۹۶۴−۷۰۴۰−۷۵-x
• مجموعه رسائل گفتارهای عرفانی شماره‌های چهارم و پنجم.
• رساله حقوق تطبیقی؛ مشهد: سلسله‌الرضا (ع)، ۱۳۹۰. شابک ‎۹۷۸-۶۰۰-۹۲۶-۶-۵

جستارهای وابسته

• اعتراضات دراویش گنابادی
• دراویش گنابادی
• کسری نوری
• شهرام پازوکی

منابع

• کتاب نور در ترجمان مجذوب (شرح احوال و آثار مولانا حضرت آقای حاج دکتر نور علی تابنده مجذوب‌علیشاه)- تألیف: سيّد محمّدحسين خبره فرشچي
• کتاب نور علی نور (مختصری از شرح حال حضرت آقای نور علی تابنده)- تألیف: مهرداد مصوری
• احسان مهرابی. «نورعلی تابنده؛ از وکیل و سیاستمدار تا درویش». بی‌بی‌سی فارسی.
• آیدا قجر. «دراویش گنابادی چه می‌گویند و چه می‌خواهند؟».