حجاب

مجسمه برنزی یک رقصنده محجبه در یونان. حدود سده دوم یا سوم پیش از میلاد.

حجاب یک یا چند لباس یا پارچه است که برای پوشاندن بخشی از سر یا پوشاندن بخشی از بدن استفاده میشود.

به عنوان یک موضوع مذهبی برای نشان دادن شرافت یک شیئ یا یک فضا به کار می‌رود. کاربرد واقعی اجتماعی-فرهنگی و روانشناختی حجاب به‌طور گسترده مطالعه نشده‌است اما به نظر می‌رسد شامل نگهداشت فاصله اجتماعی، حالات ارتباط اجتماعی و شاخص‌های محیط زندگی باشد.

تاریخچه

اولین نمونه ثبت شده از حجاب برای زنان در کتاب مقدس پیدایش، فصل ۲۴، آیه ۶۵، هنگامی که ربکا در اولین دیدار با اسحاق خود را با حجاب می‌پوشاند. نمونه دیگر آن از یک متن قانونی آشوری از قرن ۱۳ قبل از میلاد، که استفاده از آن به زنان نجیب محدود می‌شد.

اگر چه مذهب عمده‌ترین دلیل برای استفاده از حجاب شمرده می‌شود ولی گاهی اوقات اعتقادات شخصی نیز در این موضوع تأثیر دارند که در این حالت واسطه‌ای است برای مشخص کردن نوع شخصیت مقابل.

حجاب در ایران باستان

حداقل از زمان هخامنشیان ملکه‌ها به وسیلهٔ پرده از مردم پنهان بوده‌اند. در متون پهلوی واژه چادر حداقل در دو مورد ذکر شده‌است یکی در روایات حمید آشاواهیشتان که یک متن حقوقی زردشتی قرن دهم میلادی است. در این متن چادر به همراه سربند و واشماگ که روسری گونه‌ای بود که توسط زنان زردشتی پوشیده می‌شد آمده‌است. در کتاب پهلوی به نام مداین یوشت فریان (احتمالاً قرن ششم) بر اساس متون گم شده از اوستا می‌خوانم که هوفریا، خواهر یویشت، یک زردشتی تورانی همسر آخت -که از مخالفین آیین جدید زردشتی بود- هنگام بازپرسی یک چادر بر سرکرده بود. متون کلاسیک فارسی موارد فراوانی را ذکر می‌کنند که زنان از طبقات مختلف و دوره‌های تاریخی متفاوت یا چادر پوشیده‌اند یا نوع دیگری از روسری. به عنوان مثال وقتی صحبت شیرین با پادشاه جدید و پسرخوانده اش سیرویا به پایان می‌رسد، شیرین چادرش را برمی‌دارد تا نشان دهد این زیبایی بی مانند وی بود که شاه فقید خسرو پرویز را شیفته کرد. حجاب گذاشتن فقط محدود به زنان نبود و شامل شاهان پارسی نیز بود. ابن اسحاق در سیره خود روایت می‌کند که خسرو انوشیروان به صورت پوشیده به راهروی حضار آمد تا زویازان یمنی را ملاقات کند و فقط وقتی بر تخت نشست حجابش برداشته شد. وجود حجاب در بین زنان زردشتی قرن اول میلادی که سر و صورتشان را به‌طور کامل بپوشانند در یک اثر مرمری که از پالمیرا بدست آمده دیده می‌شود. در مجسمه‌های پالمیرایی به جا مانده از قرن دوم میلادی وجود حجاب‌هایی که سر را می‌پوشانند ولی صورت را باقی می‌گذارند معمول است.

به‌طور کل زنان ایرانی در زمان مادها و پس از آن پوشش کاملی داشتند که شامل پیراهن بلند چین دار، شلوار، چادر و شنلی روی لباس‌ها بود. این پوشش در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان نیز معمول بود. در منابع یونانی آمده‌است که زنان پارسی، ساده (بدون آرایش) و با لباسی کاملاً پوشیده ظاهر می‌شدند. مردان نیز برهنه بودن یا بازگذاشتن هریک از قسمت‌های بدن (مانند آستین دست) را شرم آور و خلاف ادب می‌شمردند و به همین علت سرتاپای ایشان با سربند (کلاه) و پاپوش پوشیده بود.

مخبرالسلطنه دربارهٔ حجاب در ایران نوشته‌است:

... چارد رسم ایرانیان بود و ریشه در فرهنگ گذشتهٔ ایران داشت… در شاهنامه در سه جا ذکر چادر شده‌است و درگذشته، چادر حفاظ و فخر نجبا بود و ما که مدعی تجدد دورهٔ پهلوانی و باستانی هستیم، در تخت جمشید یا نقش‌های بیستون، صورت زن، نیست.

حجاب در دیانت یهود

بر اساس تلمود پوشاندن سر برای مردان اختیاری بود اما زنان همیشه در بیرون خانه باید موهای خود را می‌پوشاندند. در سفر عروبین از تلمود یکی از تبعات زن بودن آن است که فرد همواره باید خود را مانند عزادار بپوشند و باید خود را در زندانی حبس کند. برخی عبارات تلمود حکایت از آن دارد که در دوره‌هایی از تاریخ یهود، یا در برخی جوامع یهودی، پوشاندن موی سر مخصوص به زنان شوهر دار بوده‌است و دختران لازم نبود تا زمان عروسی موی خود را بپوشانند. اما دربارهٔ زنان شوهر دار سخت‌گیری به اندازه‌ای بود که اگر کسانی گواهی می‌دادند که زنی سربرهنه خارج از خانه دیده شده‌است، شوهرش می‌توانست بدون پرداخت مهریه وی را طلاق دهد. (کتوبوت ۷:۶، ۱۵ ب)

حجاب در دیانت مسیحی

عهد جدید در باب ۱۱ از رساله اول پولس مرد را به دعا خواندن با سر برهنه و زن را به دعا خواندن سر پوشیده توصیه کرده‌است. در متن مسیحی شهدای حمیری مربوط به قصه اصحاب اخدود که چندی پیش از ظهور اسلام در منطقه نجران رخ داده‌است عباراتی وجود دارد که نشان می‌دهد زنان مسیحی نیز صورت خود را به‌طور معمول می‌پوشاندند. عموم تصویر گریهای قدیمی از مریم و قدّیسه‌های مسیحی آنان را با سر و موی پوشیده نشان می‌دهد.

جستارهای وابسته

• پرده

منابع

• کتاب مقدس