گویش ملایری: تفاوت میان نسخهها
برچسب: خنثیسازی |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۳: | خط ۳: | ||
== وابستگی زبانی == |
== وابستگی زبانی == |
||
[[فرهنگستان زبان و ادب فارسی]] این گویش را [[فارسی]] میداند که به لحاظ اشتراک برخی ویژگیها تلفیقی از [[لهجه همدانی]] و لری دارد.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =صارمی | نام =سهیلا | پیوند نویسنده = | عنوان=ساخت فعل در گویش ملایری | ترجمه = | جلد = | سال =۱۳۸۶ | ناشر =زبان و ادبیات |مکان = | شابک = | صفحه =۴۵ | پیوند =http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/578698| تاریخ بازبینی =۷ سپتامبر ۲۰۱۴}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی =http://www.persianacademy.ir/fa/BOOK250289.aspx |عنوان =گویششناسی |ناشر =فرهنگستان زبان و ادب فارسی |تاریخ = |تاریخ بازدید =۷ سپتامبر ۲۰۱۴ |archiveurl =https://web.archive.org/web/20140924045020/http://www.persianacademy.ir/fa/BOOK250289.aspx |archivedate =۲۴ سپتامبر ۲۰۱۴ |dead-url =yes }}</ref> برخی منابع نیز ملایری را [[فارسی]] و با لهجه لری معرفی میکنند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده =نفیسه حقیقتجوان |نشانی = |
[[فرهنگستان زبان و ادب فارسی]] این گویش را [[فارسی]] میداند که به لحاظ اشتراک برخی ویژگیها تلفیقی از [[لهجه همدانی]] و [[زبان لری]] دارد.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =صارمی | نام =سهیلا | پیوند نویسنده = | عنوان=ساخت فعل در گویش ملایری | ترجمه = | جلد = | سال =۱۳۸۶ | ناشر =زبان و ادبیات |مکان = | شابک = | صفحه =۴۵ | پیوند =http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/578698| تاریخ بازبینی =۷ سپتامبر ۲۰۱۴}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی =http://www.persianacademy.ir/fa/BOOK250289.aspx |عنوان =گویششناسی |ناشر =فرهنگستان زبان و ادب فارسی |تاریخ = |تاریخ بازدید =۷ سپتامبر ۲۰۱۴ |archiveurl =https://web.archive.org/web/20140924045020/http://www.persianacademy.ir/fa/BOOK250289.aspx |archivedate =۲۴ سپتامبر ۲۰۱۴ |dead-url =yes }}</ref> برخی منابع نیز ملایری را [[فارسی]] و با لهجه لری معرفی میکنند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده =نفیسه حقیقتجوان |نشانی =https://www.magiran.com/article/1580666 |عنوان =ملایر سرزمین آریاییها | ناشر =روزنامه ایران |تاریخ =۷ اسفند ۱۳۸۶ |تاریخ بازدید = ۱۵ آوریل ۲۰۲۰}}</ref> [[رودیگر اشمیت]] نیز معتقد است این گویش به [[پارسی میانه]] نزدیک است.<ref>اشمیت، رودیگر، راهنمای زبانهای ایرانی، جلد دوم: زبانهای ایرانی نو، ترجمه پارسی زیر نظر حسن رضایی باغبیدی، تهران: انتشارات ققنوس، ص۴۳۷</ref> گفتنی است زبانهای فارسی، بختیاری و .. همگی همانند زبان [[فارسی میانه]] یک زبان ایرانی جنوب غربی اند.{{مدرک}} |
||
== ساختمان هجا == |
== ساختمان هجا == |
||
خط ۴۲۲: | خط ۴۲۲: | ||
{{گویش و لهجه فارسی}} |
{{گویش و لهجه فارسی}} |
||
{{گویشهای لری}} |
|||
[[رده:استان همدان]] |
[[رده:استان همدان]] |
||
[[رده:گویشهای زبان فارسی]] |
[[رده:گویشهای زبان فارسی]] |
نسخهٔ ۱۵ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۰۸:۴۶
گویش ملایری گویشی است که مردم شهرستان ملایر در جنوب استان همدان به آن تکلم میکنند.
وابستگی زبانی
فرهنگستان زبان و ادب فارسی این گویش را فارسی میداند که به لحاظ اشتراک برخی ویژگیها تلفیقی از لهجه همدانی و زبان لری دارد.[۱][۲] برخی منابع نیز ملایری را فارسی و با لهجه لری معرفی میکنند.[۳] رودیگر اشمیت نیز معتقد است این گویش به پارسی میانه نزدیک است.[۴] گفتنی است زبانهای فارسی، بختیاری و .. همگی همانند زبان فارسی میانه یک زبان ایرانی جنوب غربی اند.[نیازمند منبع]
ساختمان هجا
۱- گونه نخست V مانند:
آتیش (آتش)
اُماج (نوعی آش)
۲- گونه دوم CV مانند:
با- فَه (دسته گندم)
پیل- تَه (فیتیله)
۳- گونه سومVC مانند:
اَف- تِو (آفتاب)
اژ- پیژ (شپش)
۴- گونه چهارم CVC مانند:
چی- دار (سقف)
رُ - مِش (ریزش)
۵- گونه پنجم VCCمانند:
اِسم (اسم)
َخم (اخم)
۶- گونه ششم CVCC مانند:
پِشک (قرعه برای تقسیم کار کشاورزی)
تفاوتهای آوایی با فارسی معیار
۱- تفاوت از نوع حذف صامت
تب (تِو)
درفش (دِرِوش)
آب (اِو)
۲- تفاوت از نوع همگونی (ادغام)
انداختن (اِناختَن)
کندن (کَنَن)
پسته (پِسَّه)
۳- تفاوت از نوع جابه جایی (قلب)
توبره (توربَه)
شکافتن (اِشکافتن)
شنفتن (اِشنفتَن)
۴- تفاوت از نوع دگرگونی مصوت
خانه (خُنَه)
نقره (نُقرَه)
کوزه (کیزَه)
۵- تفاوت از نوع دگرگونی صامت
بیابان (بیابُن)
باز (وا)
افعال
شخص | مفرد | جمع |
---|---|---|
اول شخص | –ِم / –ُم /em, om/ | –یم /im/ |
دوم شخص | ی /i/ | –یت /it/ |
سوم شخص | –َه /æ/ | –َن /æn/ |
ستاک گذشته برخی از فعلها به جای ختم به واکه و همخوان /d/ «د» فقط به واکه ختم میشود:
- دی-، («دید-»)، دا- («داد-»)، خَری- («خرید-»)، بَخشی- («بخشید-»)، اَرزی- («ارزید-»)[۹]
- صرف فعل
صرف فعل (ماضی نقلی از مصدر رفتن) در گویش ملایری و مقایسه آن با زبان فارسی معاصر و زبان فارسی میانه[۱۰]
صرف فعل در زبان فارسی معیار | صرف فعل در زبان فارسی میانه | صرف فعل در گویش ملایری |
---|---|---|
رفتهام | raft estēm | رفتِم/رفتِسِم/رفتِمَه |
رفتهای | estē --- | رفتی/رفتِسی/رفتیَه |
رفتهاست | estēd --- | رفتَ/رفتِس/رفتَه |
رفتهایم | estēm --- | رفتهِ اییم/رفتِسیم/رفتیمَه |
رفتهاید | estēd --- | رفتهِ ایید (ت)/ رفتِسید/ رفتیتَه |
رفتهاند | estēnd --- | رفتهَ اَن/ رفتِسَن/رفتِنَه |
نمونه صرف فعل برای دیدن:
وجه | زمان | صرف | تلفظ | پارسی معیار |
---|---|---|---|---|
اخباری | حال | مینم | /meynem/ | میبینم |
اخباری | گذشته ساده | دیدم | /didem/ | دیدم |
اخباری | گذشته استمراری | میدم | /meydem/ | میدیدم |
اخباری | گذشته نقلی | دیدم | /dida:m/ | دیدهام |
اخباری | گذشته نقلی استمراری | میدم | /meyda:m/ | میدیدهام |
اخباری | گذشته بعید | دیده بیدِم، دیده یدِم | dida bidem, dide:jdem/ | دیده بودم |
اخباری | آینده | مُخوام بینم، مینم | /moxɒm beynem/ /meynem/ | خواهم دید، میبینم |
اخباری | حال ملموس | دارِم مینم | /dɒɾem meynem/ | دارم میبینم، در حال دیدن هستم |
اخباری | گذشته ملموس | داشدِم میدم | /dɒʃdem meydem/ | داشتم میدیدم، در حال دیدن بودم |
التزامی | حال | بینم | /beynem/ | ببینم |
- فعل آینده
فعل آینده از مضارع ساده فعل خواستن + ریشه گذشته صرف نشده فعل ساخته نمیشود بلکه مانند بسیاری از گویشهای ایرانی از حال اخباری + فعل حال التزامی ساخته میشود:
- مُخوام بَخُنِّم (میخواهم بخوانم به جای خواهم خواند) برای نفی فعلهای دارای پیشوند نشانه نفی مثل فارسی معیار پس از پیشوند قرار میگیرد:
- وِرنِمِدارِن /veɾnemedɒɾen/ («برنمیدارند»، «ورنمیدارن»)
- مصدر
- مصدر از ستاک گذشته + /æn/ («-َن») ساخته میشود.
نمونه
![]() | این مقاله به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
- بلند شو (ویری/ ویریس): Viri, Viris
- بنشین (بَشین/بَنیش): bascin, banisc
- گذاشتم (هشتم): hæsctem ( از فعال هشتن/هلیدن فارسی)
- نگاه کن (سکو): seko
- پاره شد (دِرِّس): dærres, derres ( از فعل دریدن/درستن [۱۱])
- آدم بد غذا (دج خور): dedj hvor
- به کسی حمله کردن (گیج کسی رفتن): مثلاً علی رفت گیجش یعنی علی بهش حمله کرد. gidj e kæsi ræfdæn
- حرف تعجب (باع): ba
- آویزان (دُر): dorr
- چرا (چنه): czenæ
- خشن و زبر (راق): ragh
- چی شده (شی شده): sci scodæ
- بستگان (قوم): ghœm
- دیوانه (چل): czel
- آدم چاق و کتوله (گرمله): gormelæ
- آدم بداخلاق (قت و چوت یا گوشت تل): ghot e czot ja gůsc[t] tæl
- آدم وراج (چنه دراز): czenæ draz
- در اعتراض به کسی که زیاد حرف میزند (اکه انه چنه گرفتی)
- این سو و آن سو (ایلا و اولا): ila ola
- لال (لالمونی): lalemoni
- میان آب (مین اُو): min e œ
- پیشانی (پشنی): pisceni , piczeni
- آرنج (مرک): merk
- لوچ (گونه): locz
- بتوش (تابش بده): bæ tœsc
- زبان بسته (زماسه): zomæsæ , zomæssæ
- میمون (ممینه): mæminæ
- مهمان (میمو): mejmo
- جامه و لباس (جمه): djomæ
- کوچه (کیچه): kiczæ
- انگور (انگیر): ængir
- خانه (خونه): chonæ
- غذا (آش): asc
- غروب، عصر (ایواره): ivaræ
- جوراب و دامن (تنکه جورابی): Tonekæ Djurabi
- بزرگ و عظیم (نورد): næværd
- گریه (گیربه): girbæ
- موی زائد (چخت): czocht
- در، باب (دیرا): dejra
- لوس (شیتیل): scitil
- زنگ، اکسید آهن (ژنگ): csæng
- شناختن (اشناختن): escnachtæn
- بریدن (بریین): borijæn
- دوختن (دخدن): dochdæn
- سوختن (سخدن): sochdæn
- چاپلوس (هلباش، هلمروس): hælæbasc, hælæmerœs
- پستان (پسو): peso
- بینی (پت): pet
- لب (لو): lœ
- آب (او): œ
- شب (شو): scœ
- خواب (خو): hvœ
- تخمه آفتابگردان (چنجه): czendjæ
- آفتاب (افتو): æftœ
- گنجشک (ملیچه، میلیچ): mæliczæ , milicz
- گاو (گِو): geœ
- من، تو، او، ما، شما، آنها/ایشان (مه، تو، او، ایما، شما، اونا): me, to, o, ima, scoma, ona
- سیلاب (لف): læf
- خُنَک (هنک): honek
- آخیش "آواواژه برای احساس آسودگی و راحتی" (اوفیش): ofejsc
- در "حرف اضافه" (د): de
- برای (وری): verej
- گوسفند (گوسبن): Gusbæn
- طاقچه (طقچه): tæghczæ
- سوار (سُآر): soar
- تنبان (تمون): tomon
- چقدر (چنی): czæni
- پایین (دامو): damo
- خنده (خنّه): chænnæ
- خندان (خنه زیپو): chænnæzipo
- کبره کثیفی (چخمیله): czæchmilæ
- موی فرفری (غج): ghedj
- کثیف (پیس): pis
- سرگین و پهن (پن، پین): pen, pejn
- پهن گاو (لاس): las
- ناخن (ناخی): nachi
- توپیدن "مُردن اهریمنی" (توپسن): tupesæn
- کپیدن "خواب اهریمنی" (کپسن): kæpesæn
- سگ (سِی): sey
- مردآزما (مدزما): mædezma
- نشستن (نشدن): neshdæn
- روبه جلو حل دادن (دِلِک): delek
- کَج (هُل): hol
- پاشیدن (پِشکیدَن): peshkidæn
مقایسه با گویشهای مجاور
در زیر، تعدادی از واژگان ملایری با واژگان گویشهای همدانی و لری خرمآبادی مقایسه گردیده اند:
فارسی | ملایری | همدانی | خرمآبادی |
---|---|---|---|
گوسفند | گوسبن | گوسبند | کووئَه |
شب | شُو | شِو | شُو |
سرگین | پِین | پِین | لاس |
پهن گاو | لاس | لاس | لاس |
نشستن | نِشدن | نِشدن | اشنِسِن |
کج | هُل | خُل | خَل |
هُل | دِلِک | دِلَک | دَلَک |
موی مجعد | غِج | غِج | |
خنده | خنّه | خنّه | خَنَ |
ناخن | ناخی | ناخون | ناخو |
برای | وِرِی | بِرِی | سی |
تخمه | چِنجِه | چِنجِه | چِنجَه |
من | مَ | مَ | مِ |
چقدر | چنی | چِقَذ | چنی |
طاقچه | طَقچه | طَخچه | رِفَه |
خواب | خُو | خِو | خاو |
لب | لُو | لِو | لِو/لوچ |
آب | اُو | اِو | آو |
تنبان | توُموُن | تمّان | تمّون |
گاو | گُو | گِو/گاب | گآو |
دیوانه | چِل | چِل | لیوَه |
چی | شی | شی | شی |
نگاه کن | سِکوُ | سِی کوُ | سِکوُ |
گذاشتن | هشتن | هشتن | هشتن |
غذا | آش | آش | نوُ |
کثیف | پیس | پیس | پِنجَل |
لوس | شیتیل | شیتیل | تیتالی |
گنجشک | میلیچ/مَلیج | میلیچ | مَلیچَک |
آفتاب | افتُو | اِفتِو/آفداب | اَفتاو |
پاشیدن | پِشکیدن | پِشکیدن |
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ صارمی، سهیلا (۱۳۸۶). ساخت فعل در گویش ملایری. زبان و ادبیات. ص. ۴۵. دریافتشده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «گویششناسی». فرهنگستان زبان و ادب فارسی. بایگانیشده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافتشده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ نفیسه حقیقتجوان (۷ اسفند ۱۳۸۶). «ملایر سرزمین آریاییها». روزنامه ایران. دریافتشده در ۱۵ آوریل ۲۰۲۰.
- ↑ اشمیت، رودیگر، راهنمای زبانهای ایرانی، جلد دوم: زبانهای ایرانی نو، ترجمه پارسی زیر نظر حسن رضایی باغبیدی، تهران: انتشارات ققنوس، ص۴۳۷
- ↑ رضایی و گنجی، گویش ملایری، ۱۱.
- ↑ رضایی و گنجی، گویش ملایری، ۱۲.
- ↑ رضایی و گنجی، گویش ملایری، ۱۶.
- ↑ رضایی و گنجی، گویش ملایری، ۲۱.
- ↑ علیاکبر ونایی. "VARIOUS STRUCTURE OF "VERB" IN MALAYERI DIALECT (MD)" (PDF) (به انگلیسی). INTERCIENCIA Association. Retrieved 25 September 2014.[پیوند مرده]
- ↑ آموزگار یگانه و تفضلی، زبان پهلوی، ۷۸.
- ↑ برخی فعل ها در زبان فارسی از از ستاک + ایدن یا ساتن ساخته می شوند، همانند دانستن، گریستن و ...
- ↑ اذکایی، پرویز. فرهنگ مردم همدان، فصل چهار (واژگان گویشی). همدان 1385: نشر مادستان.
- ↑ لغت نامه فارسی-لری لرفا
منابع
- رضایی، حسن؛ گنجی، کامران (۱۳۸۷). گویش ملایری. تهران: نوین پژوه. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۰۱۰-۷۷-۱.
- آموزگار یگانه، ژاله؛ تفضلی، احمد (۱۳۸۰(چاپ سوم)). زبان پهلوی. تهران: معین. شابک ۹۶۴۵۶۴۳۱۱۲. تاریخ وارد شده در
|سال=
را بررسی کنید (کمک) - گودرزی، علیرضا (۱۳۸۸). دانشنامهٔ ملایر. ملایر: کبریا. شابک ۹۷۸۶۰۰۹۰۷۰۳۵۰.
- محمودی، فریدون (۱۳۷۹). لغات و اصطلاحات ملایری. ملایر: انتشارات علم گستر. شابک ۹۶۴۹۰۲۴۳۹۵.