نهاد (دستور زبان)

نهاد بخشی از جمله است که دربارهٔ آن سخن می‌گوییم؛ یعنی کاری را انجام می‌دهد یا صفت و حالتی را به آن نسبت می‌دهیم.

به دیگر سخن، نهاد واژه یا گروهی از واژگان یک بند است که دربارهٔ آن خبری می‌دهیم. یعنی صاحب خبر است. هر بند (جمله ساده) دارای دو بخش نهاد و گزاره است. نشانهٔ نهاد هم‌خوانی آن با شناسه است. نهاد معمولاً پیش از گزاره می‌نشیند. نهاد توسط گزاره تکمیل می‌شود.

نمونه: هوا سرد است. [نهاد: هوا] [گزاره: سرد است (که شامل فعل هم می‌شود)].

انواع نهاد

نهاد به دو گونه تقسیم می‌شود: فاعل و مسند الیه.

▪فاعل نهادی است که کاری انجام داده است. یعنی اینکه پیام بند به انجام عملی توسط او اختصاص دارد. برای نمونه:

• پرویز [فاعل] رفت [فعل].

• علی [فاعل] حلب ساخت [فعل].

‌

▪مسند الیه نهادی است که به آن صفت یا حالتی را نسبت می‌دهیم. برای نمونه:

• هوا [مسند الیه] سرد [مسند] است.

• نیما [مسند الیه] خوشحال [مسند] است.

جمله اسمیه و جمله فعلیه

به بندی که دارای فاعل است بند فعلیه (در متون قدیمی جمله فعلیه) و به بندی که دارای مسند الیه است بند اسمیه (در متون قدیمی جمله اسمیه) گفته می‌شود. فعلیه یا اسمیه بودن بند ارتباط مستقیمی با فعل جمله دارد.

مثال‌هایی درمورد نهاد

▪ بنی آدم [نهاد] اعضای یک‌ پیکرند

‌که در آفرینش ز یک گوهرند ‌

‌

▪ چو عضوی به درد آورَد روزگار [نهاد]

دگر عضوها را نمانَد قرار ‌

‌

▪ تو [نهاد] کز محنت دیگران بی‌غمی

‌نشاید که نامت نهند آدمی ‌