جونقان

جونقان گینه کان
کشور	ایران
استان	چهارمحال و بختیاری
بخش	جونقان
نام(های) دیگر	جهان شهر
نام(های) قدیمی	گونه‌کان
سال شهرشدن	۱۳۵۶
مردم
جمعیت	حدود ۱۴۰۰۰(سرشماری سال ۱۳۹۰)
رشد جمعیت	۱٫۹٪
تراکم جمعیت	۳۰۷ نفر در هر کیلومتر مربع نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت	۵۶ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	۲۰۳۲ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۰ درجه سانتیگراد
میانگین بارش سالانه	۶۴۱ میلیمتر
روزهای یخبندان سالانه	۶۰ روز
اطلاعات شهری
شهردار	فعلا نامشخص
پیش‌شماره تلفنی	۰۳۸۳۳۲۶
وبگاه	http://junaghan.ir
تابلوی خوش‌آمد به شهر
جونقان روی نقشه ایران ۳۲.۱۵۲۲° شمالی ۵۰.۶۹۱۱° شرقی / 32.1522; 50.6911

جونـِقان شهری در استان چهارمحال و بختیاری و در فاصله ۴۲ کیلومتری شهرکرد مرکز این استان قرار دارد. این شهر جمعیّتی حدود ۱۴۰۰۰ نفر نفر دارد (سرشماری سال ۱۳۹۰).

نام‌گذاری

واژهٔ جونقان ممکنست مُعرّبِ واژهٔ گونه کان باشد که به‌معنای جای برجسته و گونه مانند است. ممکنست برجستگی سیاسی، جغرافیایی و اجتماعی این شهر و همچنین قوم و نژاد مردمان ساکن در آن در هر برهه از تاریخ در گزینش این نام مؤثر بوده باشد. از زمان افشاریه به گونه کان؛ جونقان گفته شد و دلیل آن فقط شیوع واژه‌های عربی در فرهنگ و ادبیات ایران بود که گ را (ج) و کاف را (ق) تلفظ می‌نمودند.

وجه تسمیه جونقان

گفته‌اند که اصل و ریشه «گینه کان» از زبان پهلویِ گرفته شده است و از دو بخش «گونه» به معنای برجستگی، خوب، شایستگی، نماد خاص و «گان» که هم پسوند مکان و هم به معنی مثل و مانند است، ترکیب شده است. چون جونقان از نظر منابع آب، زمین‌های حاصلخیز کشاورزی، مراتع و چراگاه‌های بکر و غنی و قرار گرفتن بر سر راه عبور کاروان‌ها، حائز برجستگی‌های خاصی بوده به همین دلیل این نام را بر آن نهادند و جونقان معرب گینه گان است.

جونقان در شرقی‌ترین بخش میزدج واقع شده که در تلفظ محلی با نام گونکان بیشتر شناخته شده است.

بنظر می‌رسد که کلمه جونقان شکل عربی و گونکان شکل فارسی ان است. کلمه گونکان به محل بلند و برجسته اطلاق می‌شود؛ و هنگامی اسامی محل‌ها در۱۴۰۰ سال پیش بعد از تصرف ایران به دستور زبان عربی صرف شده است. اعراب چون گ ندارند، گ تبدیل به ج می‌شود و هنگامی که ک را از زبان بیگانه می‌گیرند تبدیل به ق می‌کنند.

گ - و – ن – ک – ا – ن ج – و – ن – ق – ا - ن

تاریخچه

جونقان یا همان «گینه کان» یا «گونه کان» سابق، شهری در استان چهارمحال و بختیاری در ۴۳ کیلومتری شهرکرد است. در گذشته جز میزدج از محال چهارگانه بود و در حال حاضر از توابع شهرستان فارسان است. این شهر محصور در کوه‌هاست از جنوب کوه سالدران، از شمال کوه جهان بین و کوه شیخ، از جنوب شرق نیز کوه و تپه‌های آلماقاجی این شهر را در آغوش گرفته‌اند تنگه معروف «درکش ورکش» که در مسیر راه باستانی دزپارت قرار دارد، در نزدیکی جونقان قرار دارد. این راه باستانی از زمان عیلامیان مورد استفاده ساکنان کوهستان و دامنه‌های آن قرار می‌گرفت. آثار و شواهدی مانند طاق سنگی‌های تنگ درکش ورکش مربوط به دوره ساسانیان و سنگ نوشتهٔ عصر اتابکان در این تنگ، حکایت از قدمت و اهمیت این راه و منطقه دارد. مسیر تنگ درکش ورکش که به راه «شتررو» نیز معروف است، بخش وسیعی از منطقه چهارمحال را به اردل، دوپلان و در نهایت به خوزستان متصل می‌کرد. منطقه میزدج بدون تردید به واسطه داشتن منابع آب فراوان و مراتع و چراگاه‌های غنی، از دیرباز مورد توجه دامداران و گله داران بوده است. دامنه‌های سرسبز کوهستانهای چهارمحال و بختیاری، تفرجگاه و شکارگاه شاهان و حاکمان آل بویه، سلجوقیه و صفویه بود. همچنین یکی از مناطق ایلاقی طوایف لر بزرگ بوده است. اتابکان لر بزرگ تابستان‌ها را در میزدج و زمستان را در ایذج و مالمیر سپری می‌کردند. بعد از لرها، گله داران ترک در این منطقه استقرار یافتند.

ساکنان فعلی جونقان از دو گروه بزرگ بختیاری‌ها و ترک‌ها تشکیل شده‌اند. ترک‌ها از قبایل قشقایی و ابیوردی یا بلوردی هستند و بختیاری‌ها شامل طوایف زنگنه، اورک، شالو، اسیوند، زراسوند و... می‌شوند. گروهی فارس زبان و عده‌ای با منشاء عربی نیز در جونقان زندگی می‌کنند. زبان رایج اهالی نیز ترکی است. به قول یکی از شاعران جونقان: هر لر که آمد شهر ما ترکی زبان شد

جونقان در سال ۱۳۵۶ با تأسیس شهرداری جونقان به شهر تبدیل گردید. دربارهٔ وجه تسمیه جونقان یک روایت درست تاریخی وجود دارد:

گفته‌اند که اصل و ریشه «گینه کون» از زبان پهلویِ گرفته شده است و از دو بخش «گونه» به معنای برجستگی، خوب، شایستگی، نماد خاص و «گان» که هم پسوند مکان و هم به معنی مثل و مانند است، ترکیب شده است. چون جونقان از نظر منابع آب، زمین‌های حاصلخیز کشاورزی، مراتع و چراگاه‌های بکر و غنی و قرار گرفتن بر سر راه عبور کاروان‌ها، حائز برجستگی‌های خاصی بوده به همین دلیل این نام را بر آن نهادند و جونقان معرب گینه گان است.

در جونقان زبان ترکی قشقایی رایج است. در حال حاضر اقوام بختیاری و قشقایی جمعیت جونقان را تشکیل می‌دهند. اما زبان غالب این شهر ترکی قشقایی است.

موقعیت جغرافیایی

جونقان در دامنه رشته کوه زاگرس و مابین کوه‌های جهان‌بین و سالدران قرار دارد. دشت گستردهٔ جونقان منطقه‌ای غنی برای کشاورزی است. ۷۰ درصد زمینهای مرغوب بخش میزدج در شهر جونقان واقع شده‌اند. از این‌رو بیشتر مردم این شهر به دامپروری و کشاورزی مشغول‌اند. گندم و انگور از محصولات عمده کشاورزی این شهر است.

قلعه سردار اسعد بختیاری

شهر جونقان نیز دارای آثار تاریخی دستی می‌باشد.

از جمله سنگ نوشتهٔ سراب جونقان که بر فراز ارتفاعات جهان بین مشرف بر شهر جونقان در کناره یکی از مسیرهای مربوط به جاده باستانی دزپارت بر روی صخره‌ای حکاکی گردیده و مربوط به زمان قاجاریه است. این سنگ نوشته در سال جلوس مظفر الدین شاه و در ماه فلکی میزان که برابر با مهرماه است و در اواسط ماه شعبان نوشته شده و موضوع آن دربارهٔ بیماری وبا و شیوع آن در تمام میزدج است که در آن حال گروهی از خوانین از جونقان کوچ و در سراب سکنی گزیده‌اند. این سنگ نوشته با خطی بسیار زیبا و منظره‌های دلپذیر در دامنهٔ کوه جهان بین و در کنار چشمهٔ سراب خودنمایی می‌کند. از آثار تاریخ دیگر شهر جونقان قلعهٔ سردار اسعد بختیاری از فاتحان مشروطه و تهران است که همچون نگین بر انگشتری شهر می‌درخشد. در نزدیکی شهر جونقان آثار بقایای جاده سنگفرش نردبانی (دزپارت، اتابکی، لینچ یا بختیاری) باقی‌مانده است که معرف هویت تجاری این شهر از قدیم تریم ازمنه بر سر راه تجاری فرهنگی و ارتباط دهنده نجد مرکزی ایران به جلگه بین‌النهرین سفلی می‌باشد. همچنین به واسطهٔ کنترل آمد و شد در این جاده در نزدیکی این شهر، در کنار محل تلاقی دو سر شاخه رودخانه کارون به نام‌های رودخانهٔ کیار (کلار) و آب جونقان در ابتدای تنگ درکش ورکش آثار سنگی طاق سنگی در عرف محل خان اویی (کاروانسرای آبی) به چشم می‌خورد که بر اساس حفاری‌های باستان‌شناسی انجام شده، قدمت آنها حد فاصل ادوار پیش از اسلام تا دورهٔ اتابکان لر را پوشش می‌دهد. یکی از آثار به جا مانده از روزگاران نه چندان دور شهر جونقان، کاخ یا قلعهٔ سردار اسعد می‌باشد. این بنای دو طبقه اواخر دورهٔ قاجاریه پس از دستیابی فرزندان حسین قلی ایلخانی به قدرت سیاسی توسط سردار اسعد دوم بختیاری با الهام از کاخ‌های اروپایی قرن نوزدهم میلادی، بر سر گذرگاه جاده لینچ که با هماهنگی میرزا اصغرعلی اتابک (امین السلطان) صدر اعظم ناصر الدین شاه قاجار، به همراه دیگر خویشان از جمله سهامداران آن شمرده می‌شدند. به منظور نظارت بر حسن اجرای قرار دادهای تجاری خوانین بختیاری و شرکای انگلیسی شان بنیاد نهاده شد.

مراکز آموزشی

دانشگاه‌های پیام نور-دانشکده فنی و دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد از جمله موسسات عالی این شهر است. جونقان در افواه عمومی شهر خیران هم نامیده می‌شود. ۷۰ درصد مدارس شهر و ۵۰ درصد مساجد جونقان توسط مردم شهر و خیرین جونقانی ساخته شده است. . حاج بختیار قاسمی و مهندس نوروزعلی ترابی مقدم از چهره‌های خیری بزرگ در جونقان هستند که در تاریخ جونقان ماندگار شده‌اند به واسطهٔ تلاش بی وقفه و کارهای خیری که در زادگاه خود انجام دادند. از دیگر خیرین جونقان محمدحسن سپهری و الله وردی ازند (اسماعیلی) نام برده می‌شود. قلعه سردار اسعد بختیاری (فاتح ملی) از سران روشنفکر مشروطیت چون نگینی در این شهر قرار دارد و به تازگی به موزه مشروطیت ایران تبدیل گشته است.

نام آورانی چون: یدالله جهانبازی و سعید زارع (داوران معروف ملی و بین‌المللی) علی نعمتی (قهرمان بدنسازی کشور) زادگاه شان جونقان است.

میرزا بیضا، سهراب رحیمی. بهنام رستمی. علیداد رحیمی. جهانگیر زمانی. مسعودآلگونه. یزدان نیکبخت از شاعران و نویسندگان این شهر هستند.

منابع

سایت جونقان