گویش‌های فارسی
راهنما
زبان فارسی یک زبان ایرانی باختری از زیرگروه ایرانی شاخه هندوایرانی خانواده زبان‌های هندواروپایی است، که بیشتر در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان گفتگو می‌شود. این زبان دارای سه گونه سبک ادبی در ایران، افغانستان (رسماً به نام دری) و تاجیکستان (رسماً به نام تاجیکی) است. گویش‌های فارسی از نظر جغرافیایی به سه دسته بزرگ باختری (رایج در ایران و کشورهای عربی پیرامون خلیج فارس)، خاوری (رایج در افغانستان و پاکستان) و فرارودی (رایج در تاجیکستان و ازبکستان) بخش می‌شوند. گویش‌های تاتی قفقاز نیز دیگر وندهای گروه گویش فارسی استند.
گروه‌های قومی و مذهبی نیز دارای گویش‌های ویژه خود استند که مهم‌ترین آن‌ها گویش‌های فارسیهود مربوط به یهودیان ایران و گویش هزارگی مربوط به هزاره‌ها هستند.
پراکندگی جغرافیایی
[ویرایش]فارسی دارای بیش از ۲۰۰ میلیون گویشور بومی در سراسر جهان است که این بشمار با در نظر گرفتن گویشوران زبان دوم باهم به ۲۲۰ میلیون نفر می‌رسد.[۱][۲] گویشوران زبان فارسی در سراسر جنوب، مرکز و شمال خاوری ایران، شمال، خاور، باختر و مرکز افغانستان، تاجیکستان و مناطق خاوری ازبکستان گسترش یافته‌اند. گروه‌های کهین (اقلیت) فارسی‌زبان در پاکستان (بزرگ‌ترین جامعه هزاره در شهر کویته)، عراق، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، داغستان، امارات، بحرین، کویت و قطر نیز یافت می‌شوند.
دسته‌بندی
[ویرایش]فارسی غربی
[ویرایش]گویش‌های فارسی باختری (ایرانی).[۳][۴]
- مرکزی:
- جنوبی
- شمال خاوری
فارسی خاوری
[ویرایش]گویش‌های فارسی خاوری (افغانستانی):[۵]
- گروه الف:
- گروه ب:
- هراتی (جز گویش فارسی خراسانی ایران است)
- یهودی-هراتی
- هراتی غربی
- هراتی شمالی
- بادغیسی
- فراهی
- جوزجانی
- قندهاری
- ایماقی
- گروه ج:
- هزارگی
- دهواری
فارسی فرارودی
[ویرایش]گویش‌های فارسی فرارودی (تاجیکی)
- شمالی
- شمالی: شمال تاجیکستان (خجند، اسفره، استروشن, پنجکنت)، ازبکستان (سمرقند، بخارا، نورآتا، سرخان‌دریا، کشک‌دریا، نمنگان)، شامل گویش یهودیان بخارا (بخاری).
- مرکزی: ناحیه عینی، مسچا، (بالادست رود زرافشان)، ورزاب و دوشنبه
- انتقالی: بالادست چیرچیق (بورچ‌ملا)، شمال فرغانه، جنوب فرغانه (ازبکستان).
- جنوبی
- جنوبی: تا جنوب و شرق دوشنبه (ولایت ختلان، ناحیه رشت)
- جنوب شرقی: گویش دروازی (ناحیه‌های درواز و ونج).
- انتقالی: گویش وهیابالین.
گویش‌های تاتی
[ویرایش]گویش‌های تاتی:[۶]
- آبشرونی
- ارزی‌کشی
- داغ قوشچویی
- لاهیجی
- بالاخانی
- شابرانی
- قزل‌گزمه‌ای
- قوناق‌کند
- سوراخانی
- ملهمی
- قوبایی
- شمالی
- یهودی-تاتی (جهوری)
- ارمنی-تاتی
گویش‌های یهودی
[ویرایش]- جیدی (یهودی تهران و مشهد)
- جهوری (یهودی تاتی)
- بخاری
- یهودی شیرازی
منابع
[ویرایش]- ↑ «All You Need to Know about Persian Language». Aspirantum. ۲۴ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹.
- ↑ «PERSIAN: A BEAUTIFUL LANGUAGE WITH A VIBRANT PAST». United Language Group. دریافت‌شده در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹.
- ↑ Windfuhr G. and Perry J.R. Persian and Tajik. / The Iranian Languages. NY. 2009
- ↑ Persian, Iranian | Ethnologue
- ↑ AFGHANISTAN v. Languages — Encyclopaedia Iranica
- ↑ Endangered Languages Project — Muslim Tat
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Диалекты персидского языка». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای روسی، بازبینی‌شده در ۱۴ فوریه ۲۰۲۱.