روابط ایران و تاجیکستان
 | |
 ایران |
 تاجیکستان |
|---|---|
روابط ایران و تاجیکستان در مورد روابط دوجانبه بین ایران و تاجیکستان است. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دو کشور از روابط نزدیکی بهره برده‌اند.
تاجیکستان به عنوان یک کشور مسلمان و فارسی‌زبان ارتباطات فرهنگی، اجتماعی، و سیاسی وسیعی با ایران دارد.
تاریخچه
[ویرایش]تاریخ روابط دو کشور را به حدود سال ۱۳۷۰ هجری خورشیدی، یعنی زمان فروپاشی جماهیر متحد شوروی و استقلال و تشکیل کشور تاجیکستان رساند. البته این ارتباطات را می‌توان به ۲ تا ۳ هزار سال پیش و بین سرزمین‌های پارس و تاجیکان نیز رساند. تا حدود ۳۰۰ سال پیش مناطق تاجیکستان و ایران به همراه سرزمین‌هایی دیگر کشور واحدی را تشکیل می‌دادند. در واقع در تاریخ سلسله‌های پادشاهی بسیار زیادی، این منطقه سرزمین واحدی بوده‌است. تاجیکستان جزئی از ایران بوده‌است.
استقلال تاجیکستان
[ویرایش]ایران نخستین کشوری بود که اقدام به تأسیس سفارتخانه در دوشنبه نمود. همچنین از نخستین کشورهایی بود که در سال ۱۹۹۱ به صورت دیپلماتیک استقلال کشور تازه‌تأسیس تاجیکستان را به رسمیت شناخت. ایران پشتیبانی دیپلماتیک کرده و مساجد جدید در تاجیکستان ساخت. به دلیل احیای فرهنگ ایرانی در داخل تاجیکستان، ایران به تبادلات فرهنگی از طریق کنفرانس‌ها، رسانه‌ها و جشنواره‌های فیلم کمک کرد. برنامه‌های تلویزیون، مجلات و کتاب‌های ایرانی به صورت افزایش یابنده‌ای در تاجیکستان عام می‌شوند.
ولی علی‌رغم موارد مشترک زیادی که دو کشور دارند، به‌هرحال اختلافات گسترده‌ای نیز وجود دارد. دولت مابعد دوران کمونیسم در تاجیکستان سکولار است در حالی‌که حکومت ایران اسلامی است. فراتر از این ایران به‌طور عمده ملتی شیعه است در حالی‌که تاجیکستان اهل سنت است. شخصیت‌های رهبری‌کنندهٔ جنبش‌های اسلامی رقیب در تاجیکستان اعلام کرده‌اند که ایران به عنوان نمونه‌ای نیست که برای هرگونه دولت اسلامی که آن‌ها برای تاجیکستان تبلیغ می‌کنند مورد استفاده قرار بگیرد.
جنگ داخلی تاجیکستان
[ویرایش]در خلال جنگ داخلی در تاجیکستان، ایران پیشنهاد وساطت بین دو طرف داد، اما این تلاش‌ها منجر به هیچ مذاکره‌ای نشد.
قتل‌های زنجیره‌ای دههٔ ۹۰
[ویرایش]شماری از چهره‌های سیاسی و روشنفکران منتقد در تاجیکستان در سال‌های دههٔ ۹۰ میلادی به قتل رسیدند. شماری از این شخصیت‌ها عبارت بودند از: رئیس پیشین پارلمان صفرعلی کنجه‌یف، دانشمندان سرشناس محمد عاصمی، منهاج غلامف و یوسف اسحاقی، روزنامه‌نگار و سیاستمدار معروف آته‌خان لطیفی، نویسنده سیف رحیم‌زاد، مفتی سابق تاجیکستان فتح‌الله خان شریف‌زاده.[۱]
تاجیکستان در ۸ اوت ۲۰۱۷ برای نخستین بار ایران را متهم به قتل‌های زنجیره‌ای شخصیت‌های سرشناس این کشور از جمله صفرعلی کنجه‌یف رئیس پیشین پارلمان تاجیک طی جنگ داخلی این کشور آسیای مرکزی در سال‌های ۱۹۹۰ کرد. وزارت کشور تاجیکستان مدعی شد که تهران علاقه‌مند دامن زدن به جنگ داخلی تاجیکستان بود و ایران تأمین کمک‌های مالی به حزب اسلامی تاجیک را به عهده داشت و شبه‌نظامیان آن را در خاک ایران آموزش می‌داد.[۲][۱]بنا به گفتهٔ وزارت کشور تاجیکستان «کمک‌های مالی ایران و دستورهای آن برای انجام ترورها از طریق عبدالحلیم نظرزاده معروف به «حاجی حلیم» که معاون پیشین وزیر دفاع و یکی از فرماندهان حزب اسلامی در دههٔ ۱۹۹۰ بود انجام می‌گرفت. نظرزاده در نوامبر ۲۰۱۵ در جریان یک عملیات ضد کودتا در نزدیکی دوشنبه پایتخت تاجیکستان کشته شد. وی خودش را یک جنگجوی پیشین حزب اسلامی معرفی می‌کرد و در سال ۱۹۹۵ به ایران رفته و همراه با ۲۰۰ نفر دیگر از اتباع تاجیک آموزش‌های تخریب در شهر قم دریافت کرده بود و در سال ۱۹۹۷ با داشتن دستورالعمل‌های روشن برای کشتن شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی به تاجیکستان برگشت.» دادگاه عالی تاجیکستان حزب اسلامی را یک گروه تروریستی اعلام کرده‌است.[۲][۳]
سفارت ایران در تاجیکستان در این رابطه بیانیه‌ای صادر کرد و اتهام دست‌داشتن در قتل‌های زنجیره‌ای تاجیکستان که توسط وزارت کشور این کشور اعلام شده بود را تکذیب کرد.[۱][۳]
پس از جنگ
[ویرایش]
در سال ۱۹۹۵ تاجیکستان نخستین سفارت خود در تهران را گشود. روابط از آن زمان گسترش یافته، در حالی‌که دو کشور در زمینهٔ انرژی همکاری‌هایی دارند و مقامات هر دو کشور از روابط قوی‌تر حمایت کرده‌اند.
به گفتهٔ احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور وقت ایران «ایران و تاجیکستان یک روح در دو بدن هستند». او همچنین اضافه کرده بود که هیچ محدودیتی در گسترش روابط دو کشور وجود ندارد و اینکه «ما احساس نمی‌کنیم که با مشترکات زیادی که دو کشور ما دارند ما مهمانان غیر ایرانی نزد خودمان داریم».
در ۱۲ فوریهٔ ۲۰۱۱ مصادف با ۲۳ بهمن ۱۳۸۹، وزیر خارجهٔ تاجیکستان همراه خان ظریفی در مراسم جشنی که به‌مناسبت سالگرد انقلاب اسلامی ایران در دوشنبه برگزار می‌شد اعلام کرد: «امروز جامعهٔ تاجیک شاهد فعالیت‌های جمهوری اسلامی ایران و نقش آن در پیشرفت و گسترش اقتصاد تاجیکستان هستند». ظریفی به پروژه‌هایی مانند نیروگاه سنگ‌توده ۲ و تونل استقلال و تونل ایستکلول به عنوان نمونه نقش ایران در اقتصاد تاجیکستان اشاره کرد.
سردی روابط دوجانبه
[ویرایش]روابط ایران و تاجیکستان از دسامبر ۲۰۱۵ رو به تیرگی گذاشت. این تغییر روابط پس از آن بود که رهبر مخالفان محیی‌الدین کبیری که متهم به تروریسم در تاجیکستان بود به کنفرانسی تحت نام کنفرانس وحدت اسلامی که در ۲۷ تا ۲۹ دسامبر ۲۰۱۵ (۶ تا ۸ دی ۱۳۹۴) در تهران برگزار می‌شد دعوت شده بود و در آنجا توسط علی خامنه‌ای به گرمی مورد استقبال قرار گرفت. تاجیکستان بلافاصله یک یادداشت اعتراضی به ایران تسلیم کرد. وزارت خارجهٔ تاجیکستان سفیر ایران در دوشنبه را احضار کرد تا ابراز تأسف خود را از این اقدام اعلام کند و رئیس علمای تاجیکستان این دعوت از محیی الدین کبیری را «تشویق تروریزم» خواند.[۱][۳]
در سال ۲۰۱۶ (۱۳۹۵ خورشیدی) توافقنامه‌ای بین سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان به عنوان کشورهای فارسی‌زبان منطقه به امضا رسید ولی در همین سال روابط میان دو کشور از زمانی‌که تاجیکستان در سال ۱۹۹۱ استقلال به‌دست آورد، به پائین‌ترین سطح رسید. پس از آن دولت تاجیکستان فعالیت‌های کمیتهٔ امداد و رایزنی فرهنگی ایران در شهر دوشنبه را متوقف کرد.[۴]
پس از حملهٔ ایران به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد و به آتش کشیدن آن‌ها، رئیس‌جمهور تاجیکستان امامعلی رحمان به ریاض سفر کرد و حمله به سفارت را محکوم کرد که در آن زمان، ایران این حرکت تاجیکستان را به عنوان علائم سردی روابط تلقی کرد.[۵]
در ژوئیهٔ ۲۰۱۷ تاجیکستان رایزن فرهنگی ایران در شهر خجند را بست. کار این مرکز فرهنگی چاپ کتاب و مقالات مذهبی برای اشاعهٔ مذهب شیعه بوده‌است. افزون بر آن یک مرکز فرهنگی دیگر ایران در شهر خجند را که در پوش مرکز بازرگانی کار می‌کرد را نیز بست.[۶]
در ماه مارس ۲۰۱۷ سفیر تاجیکستان در ایران، نعمت‌الله امام‌زاده، با علاءالدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران دیدار کرد و در این دیدار ایران تلاش کرد که تیرگی روابط را کمتر کرده و زمینهٔ سفر ظریف به این کشور را آماده‌سازی کند.[۷]
در ماه آوریل ۲۰۱۷ وزیر امور خارجهٔ ایران، محمد جواد ظریف برای یک سفر کاری ۴ روزه به کشورهای آسیای میانه و قفقاز رفت، در این سفر ظریف از کشورهای قرقیزستان و گرجستان و ترکمنستان دیدار کرد ولی به تاجیکسان نرفت که نشان از سردی روابط دو کشور است. دلیل اصلی این سردی روابط حمایت ایران از حزب نهضت اسلامی بود که دولت تاجیکستان به ایران به صورت رسمی اعتراض کرده بود.[۸] تاجیکستان بعد از بستن مراکز حزب نهضت اسلامی در این کشور، ایران را عامل اصلی بی‌ثباتی و درگیری‌های مذهبی در این کشور دانست و اقدامات متقابل زیر را انجام داد:[۹]
- متهم کردن ایران به حمایت از تروریسم و افزایش آن در تاجیکستان
- متهم کردن ایران در کمک به مخالفان مسلح و اپوزیسیون این کشور
- تعطیلی مراکز فرهنگی حکومت ایران در تاجیکستان منجمله نمایندگی کمیتهٔ امداد خمینی
- تلاش برای تعطیلی رایزنی فرهنگی ایران در این کشور
- احضار سفیر جمهوری اسلامی ایران به دلیل حمایت از تروریسم
- لغو اعطای تسهیلات فرودگاهی به مسافران ایرانی
- نزدیکی به عربستان سعودی و امضا قرارداد امنیتی با این کشور
بنا به گزارش‌های منتشر شده در آوریل ۲۰۱۷ یکی از دلایل اصلی که سازمان همکاری شانگهای عضویت دولت ایران را نپذیرفته‌است، مخالفت دولت تاجیکستان است.[۱۰]
در ژوئیهٔ ۲۰۱۷ دولت تاجیکستان در یک اقدام جدید، نشر و چاپ و توزیع کتاب‌های مربوط به خمینی و سایر روحانیون ایرانی را در این کشور ممنوع اعلام کرد.[۱۱]
محمد جواد ظریف روز چهارشنبه ۸ نوامبر ۲۰۱۷ به دعوت رسمی مقامات تاجیکستان به این کشور سفر کرد و با همتای خود سراج الدین اصل اف و رئیس‌جمهور تاجیکستان امامعلی رحمان ملاقات کرد. در این دیدار پیرامون موضوعات امنیتی منطقه، مقابله با تروریسم و گسترش همکاری دوجانبه رایزنی کردند. وزیر خارجهٔ ایران در سفر به دوشنبه ساختمان جدید سفارت ایران را هم افتتاح کرد.[۱۲]
بهبودی روابط
[ویرایش]از سال ۲۰۱۹، روابط ایران و تاجیکستان به خصوص در زمینه‌های امنیتی و دفاعی بهبود پیدا کرده‌است. نگرانی تاجیکستان از امنیت مرزهایش با افغانستان-که طالبان بر آن تسلط پیدا کرده- و قرقیزستان-که مورد حمایت ترکیه و کشورهای ترک قرار دارد- باعث شده همکاری‌های دفاعی برای این کشور مهم شود.[۱۳]
در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ با سفر سید ابراهیم رئیسی به تاجیکستان برای شرکت در نشست سران پیمان شانگهای پس از استقبال رسمی رئیس‌جمهور تاجیکستان در حاشیه نشست هر دو به مناسبات فرهنگی اشاره کردند و رئیس‌جمهور ایران قول فصل جدیدی از روابط با تاجیکستان را داد و ۸ سند همکاری که بیشتر اقتصادی بود به امضا رسید.
رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح ایران در اردیبهشت ۱۴۰۱ یک کارخانه ساخت پهپاد ابابیل را در تاجیکستان افتتاح کرد. امامعلی رحمان، در خرداد ۱۴۰۱، پس از نه سال به ایران سفر کرد که نشانه ای از بهبود روابط دو کشور تلقی شد.[۱۳]
رئیسی در ۸ نوامبر ۲۰۲۳ بار دیگر به تاجیکستان سفر کرد که در آن دو طرف توافقاتی از جمله سندی برای لغو روادید بین دو کشور را امضا کردند.
آخرین سفر امامعلی رحمان رئیس جمهوری تاجیکستان به ایران نیز در ۳۱ اردیبهشت به تهران بود که رئیس جمهور این کشور همراه هیئتی جهت عرض تسلیت جهت درگذشت رئیس جمهور ایران[۱۴] به تهران سفر کرده و همانروز تهران را ترک کرد.
تجارت میان دو کشور
[ویرایش]همچنان‌که در سال ۲۰۱۱ تجارت میان دو کشور در تراز بالا بوده‌است، ایران دومین سرمایه‌گذاری بزرگ در تاجیکستان را بعد از چین دارا است. یکی از جاذبه‌های تاجیکستان، برای ایران، منابع غنی اورانیوم این کشور است که بین ۱۴ تا ۴۰ درصد ذخایر اورانیوم جهان را تشکیل می‌دهد، با توجه به فعالیت‌های هسته‌ای ایران که اولویت سیاست خارجی ایران بود، ایران به همکاری با تاجیکستان اهمیت زیادی می‌داد.[۹]
داروی مورد نیاز تاجیکستان از ۱۱ شرکت دارویی ایرانی تامین می‌شود.[۱۶] این داروها، داروهایی هستند که در خصوص تأمین آن در ایران کمبودی وجود ندارد.[۱۷]
پروژه‌های زیرساختاری، انرژی و دورنما
[ویرایش]پروژه‌های ایران در تاجیکستان
[ویرایش]- تونل استقلال
- نیروگاه هیدروالکتریک (آبی برقی) سنگ توده-۲
- نیروگاه هیدروالکتریک (آبی برقی) شوراآباد
- تونل استقلال
- سد راغون بر روی رودخانهٔ وخش
جاده‌ها
[ویرایش]- بازسازی راه ابریشم در غالب اتوبان‌هایی که چین را به تاجیکستان، افغانستان و ایران متصل می‌کند، در مرکز توجه دو کشور قرار دارد.
دورنما
[ویرایش]کارخانهٔ سیمان‌سازی ختلان
[ویرایش]در سال ۲۰۱۱ سفیر ایران در تاجیکستان، علی‌اصغر شعردوست طرح ایران برای ساخت کارخانهٔ سیمان‌سازی ۵۰۰ میلیون دلاری در ولایت ختلان تاجیکستان اعلام کرد.
کانال تلویزیونی مشترک
[ویرایش]قرار است کانال تلویزیونی مشترک راه‌اندازی شده و برای ایران، افغانستان و تاجیکستان برنامه پخش کند.
دیدارهای سطح بالا
[ویرایش]| میهمان | میزبان | مکان | تاریخ |
|---|---|---|---|
 اکبر هاشمی رفسنجانی
|
 امامعلی رحمان
|
دوشنبه، کولاب | May 9–11, 1997[۱۸] |
| محمد خاتمی
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه، کولاب[۱۹] | April 30-May 1, 2002[۲۰] |
| محمد خاتمی
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه | September 11–14. 2004[۲۱] |
| President Mahmoud Ahmadinejad
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه | July 25–27, 2006 |
| President Mahmoud Ahmadinejad
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه | August 26–28, 2008 |
| President Mahmoud Ahmadinejad
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه | January 3, 2010 |
| President Mahmoud Ahmadinejad
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه | June 2010 |
| President Mahmoud Ahmadinejad
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه | September 10, 2011[۲۲] |
| President Mahmoud Ahmadinejad
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه | October 5, 2011 |
| President Mahmoud Ahmadinejad
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه | March 20, 2012 |
| حسن روحانی
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه، کولاب | September 10–13, 2014[۲۳][۲۴] |
| ابراهیم رئیسی
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه، کولاب | September 16–18, 2021 |
| امامعلی رحمان
|
ابراهیم رئیسی
|
تهران | May 29–31, 2022[۲۵] |
| ابراهیم رئیسی
|
امامعلی رحمان
|
دوشنبه | November 8, 2023 |
مقالات مرتبط
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ «ایران اتهام دست‌داشتن در قتل‌های زنجیره‌ای تاجیکستان را تکذیب کرد».
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «Tajikistan Accuses Iran Of Involvement In Killings».
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ «اتهام دست داشتن حکومت ایران در قتل‌های دهه ۹۰ در تاجیکستان».
- ↑ «تاجیکستان در سالی که گذشت: 'دوری از ایران و نزدیکی با ازبکستان'».
- ↑ «آیا روابط ایران و تاجیکستان سرد شده‌است؟».
- ↑ «تبعات خوش‌خدمتی تاجیکستان علیه ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۷.
- ↑ «روابط «ایران و تاجیکستان» راهبردی است».
- ↑ «چرا ظریف به تاجیکستان نرفت؟».
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ «روابط ایران-تاجیکستان پس از مرگ کریم‌اف». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئن ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۷.
- ↑ «سردی روابط ایران و تاجیکستان».
- ↑ «شدت‌گیری اقدامات ضدایرانی دولت تاجیکستان: تعطیلی مرکز فرهنگی ایران و ممنوعیت فروش آثار امام خمینی».
- ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «سفر ظریف به تاجیکستان با چشم‌انداز بهبود مناسبات دو کشور | NRS-Import | DW | 08.11.2017». دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۱۱-۱۴.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ «چرا روابط تاجیکستان با ایران «رو به بهبود» است؟». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۰.
- ↑ "سانحه سقوط بالگرد در ورزقان". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2024-06-25.
- ↑ «دیدار روسای جمهوری ایران و تاجیکستان؛ دو کشور سند لغو روادید امضا کردند». BBC News فارسی. ۲۰۲۳-۱۱-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۳۰.
- ↑ «دور جدید صادرات دارو و تجهیزات پزشکی ایران به تاجیکستان». خبرگزاری ایسنا. ۲۶ تیر ۱۴۰۲.
- ↑ «کدام داروهای ایرانی به تاجیکستان صادر می شود». خبرگزاری مهر. ۲۷ تیر ۱۴۰۲.
- ↑ "Тегеран прощается с Рафсанджани". Радио Озоди (به روسی). 2017-01-09. Retrieved 2023-05-21.
- ↑ en.irna.ir https://en.irna.ir/news/8990565/Tajikistan-northern-for-Dushanbe-leaves-Khatami-President. Retrieved 2023-05-21.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ "Nine Protocols Signed by Presidents Khatami, Rahmanov". Tehran Times (به انگلیسی). 2002-04-30. Retrieved 2023-05-21.
- ↑ Blua, Antoine. "Iran: Khatami Hoping Tajik Visit Will Lead To Better Ties". RadioFreeEurope/RadioLiberty (به انگلیسی). Retrieved 2023-05-21.
- ↑ "Iran Extends Influence in Central Asia's Tajikistan". VOA (به انگلیسی). 2011-11-01. Retrieved 2023-05-21.
- ↑ President arrives in Tajikistan / Official welcome at the Nations Palace (Kohi Millat)
- ↑ Pres.Rouhani back in Tehran from Central Asian tour
- ↑ "Tajikistan president arrives in Tehran". Tehran Times (به انگلیسی). 2022-05-29. Retrieved 2023-05-21.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Iran–Tajikistan relations». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۷.
| آفریقا |  | |
|---|---|---|
| آمریکا | ||
| آسیا | اسرائیل • افغانستان (روابط تجاری) • پاکستان • تاجیکستان • ترکمنستان • ازبکستان • تایلند • ترکیه • چین • مالزی • ژاپن • کره شمالی • هند • قزاقستان • کره جنوبی • اندونزی • تایوان • ویتنام • مصر • لیبی • مراکش • کویت • امارات • بحرین • سوریه • عراق • یمن • عربستان سعودی • قطر • تونس • الجزایر • لبنان • عمان • اردن | |
| اروپا | آلبانی • ایتالیا • بریتانیا • بلاروس • سوئیس • کوزوو • ارمنستان • جمهوری آذربایجان • روسیه • واتیکان • گرجستان (تاریخچه) • قبرس • صربستان • اوکراین • رومانی • مجارستان • لهستان • آلمان • هلند • دانمارک • فنلاند • فرانسه • سوئد • سوئیس • بلژیک• اتریش • اسپانیا • نروژ • استونی • لیتوانی • لتونی • پرتغال • چک • کرواسی • بوسنی و هرزگوین • واتیکان • یونان | |
| اقیانوسیه | ||
| پیشین | ||
| چندجانبه | ||
| نهادهای مرتبط | ||
| جستارهای وابسته | ||
| آمریکا |  | |
|---|---|---|
| آسیا | ||
| اروپا | ||
| نمایندگی‌های دیپلماتیک | ||