مهندسی صنایع

مهندسی صنایع، (به انگلیسی: Industrial engineering) یکی از رشته های مرتبط با سازمان و صنعت می‌باشد، که به توسعه، بهبود، اجرا و ارزیابی سیستم‌های منسجم انسانی، اقتصادی، اطلاعاتی، تجهیزاتی، انرژی، مواد و فرآیندها می‌پردازد. نام فارسی این رشته به عنوان معادل درست انگلیسی آن عبارت از مهندسی صنعتی است که توسط تیلور بانی علم مدیریت به کار برده شد . مجموعه فعالیت هایی که در زمان تیلور مهندسی صنعتی نامیده می شود امروزه عمدتا" جزو زیر شاخه های علم مدیریت قرار می گیرند مانند مدیریت کیفیت ، مدیریت بهره وری ، مدیریت پروژه ، مدیریت تولید و ... از این رو امروزه مباحث مهندسی صنایع زیر مجموعه علم مدیریت قرار می گیرد و واژه ی مهندسی ، بیشتر جنبه اسمی و تاریخی دارد . آن بخش از مباحث مهندسی صنایع که جنبه های آماری و ریاضیاتی دارد نیز امروزه تحت عنوان رشته های آمار صنعتی و ریاضیات کاربردی و ریاضیات صنعتی قرار می گیرد. امروزه در دانشگاههای کشورهای پیشرفته رشته عامی با عنوان مهندسی صنایع غالبا" به رشته های تخصصی مدیریتی مربوطه مانند مدیریت کیفیت ، مدیریت تولید، مدیریت پروژه و غیره تبدیل شده اند واین روال ادامه دارد( برگردان شده از مقدمه ژورنال بین المللی کیفیت ) .

تاریخچه

دورهٔ مهندسی صنایع از اواخر قرن نوزدهم میلادی در بسیاری از دانشگاه‌های دنیا ارائه می‌شود. اولین مرکز مهندسی صنایع در سال ۱۹۰۸ میلادی در دانشگاه پنسیلوانیا در کشور ایالات متحده آمریکا ایجاد شد. اولین دکترای مهندسی صنایع در سال ۱۹۳۰ توسط دانشگاه کورنل اعطا گردید. فردریک تیلور بنیانگذار علم مدیریت را همچنین بنیانگذار آنچه مهندسی صنعتی نامیده شد می دانند .

مهندسی صنایع رشته‌ای است که با طراحی، بهبود، و پیاده سازی سیستمای یکپارچه از افراد، مواد، اطلاعات، تجهیزات و انرژی مرتبط می‌باشد. این رشته بر پایه دانش تخصصی و تبحر در رشته ریاضی و طبیعی، اجتماعی و طراحی بنا شده است تا به کمک این علوم و قوانین به تعیین، پیش بینی و ارزیابی نتایج حاصل از سیستمهای یکپارچه بپردازد.

مهندسی صنایع آن‌گونه که در ایران تدریس می‌شود در واقع مهندسی صنایع کلاسیک است که مبتنی بر بهینه سازی، بهینه سازی خطی (تحقیق در عملیات) و کارسنجی و زمانسنجی می‌باشد. اما مهندسی صنایع نوین در واقع بخشی از مباحث گسترده علم مدیریت می باشد .

تعریف‌ها از مهندسی صنایع

انجمن مهندسی صنایع آمریکا، تعریف ذیل را بیان کرده‌است:

مهندسی صنایع رشته‌ایست که با طراحی، پیاده سازی و بهبود سیستم‌های یکپارچه‌ای از انسان، مواد، اطلاعات، تجهیزات و انرژی مرتبط می‌باشد. این رشته بر پایه دانش تخصصی در علوم ریاضی، طبیعی، اجتماعی و نیز قوانین و روش‌های تجزیه‌وتحلیل مهندسی و طراحی بنا شده است، تا به کمک آنها به ارزیابی نتایج حاصل از سیستم‌های یکپارچه بپردازد.

همچنین مهندسی صنایع راجع به مدیریت عملیات، مهندسی سیستم‌ها، مهندسی تولید و مهندسی ساخت (یا مهندسی سیستم‌های ساخت) آگاهی می‌دهد؛ وجه تمایز مهندسی صنایع به شرکت داشتن نقطه‌نظرات دانش آموختگان آن، در کارشان باز می‌گردد. این رشته عموماً باعنوان مهندسی سیستم‌های سالم مطرح است. (در یک جمله هزینه و زمان کمتر برای بازده و راندمان بالاتر)

تعریف وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری ایران از مهندسی صنایع به صورت زیر می‌باشد:

با پیشرفت سریع علم، تکنولوژی و پیچیدگی‌های روز افزون آن، بالطبع سیستم‌های تولیدی و خدماتی نیز گسترش یافته‌است. ادارهٔ صحیح و مناسب و سیستماتیک این گونه واحدها مستلزم استفاده از تکنیک‌های علمی و پیشرفته است. مباحث تولید و خدمات چنان گسترش یافته است که رشته‌های مهندسی سنتی از قبیل شیمی، راه و ساختمان، مکانیک و غیره پاسخگوی همه مسائل نیست. برای جبران چنین کمبودهایی در قرن حاضر به ویژه طی چند دههٔ اخیر از پیوند رشته‌های گوناگون علوم مدیریت، اقتصاد و روش‌های مهندسی، رشتهٔ جدیدی به نام مهندسی صنایع به‌وجود آمده‌است.

آموزش عالی مهندسی صنایع در ایران

دانشکده مهندسی صنایع دانشگاه صنعتی شریف به عنوان اولین دانشکده مهندسی صنایع کشور در سال ۱۳۴۷ با پذیرش ۳۹ دانشجوآغاز به کار کرد. در سال ۱۳۵۲ نیز دانشکده مهندسی صنایع دانشگاه علم و صنعت ایران آغاز به کار کرد. و در سال ۱۳۵۵ گروه مستقلی تحت عنوان مهندسی صنایع در دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک تهران) تشکیل شد و اولین گروه فارغ‌التحصیلان دانشکدهٔ مهندسی صنایع این دانشگاه در سال ۱۳۶۲ وارد جامعهٔ صنعتی کشور گردید. با گذشت زمان، این رشته به عنوان رشته‌ای در دانشگاه‌های مختلف کشور جایگاه خود را پیدا کرده است. رشته تحصیلی مهندسی صنایع، در دانشگاه‌های ایران، در گذشته در دوره کارشناسی، با گرایشهای زیر ارائه می‌شد:

1. برنامه‌ریزی و تحلیل سیستم‌ها
2. تولید صنعتی
3. تکنولوژی صنعتی
4. ایمنی صنعتی

اما در حال حاضر این گرایش ها از مقطع کارشناسی حذف شده و این رشته به صورت مهندسی صنایع-صنایع ارائه می شود. در سال های اخیر متاسفانه تدوین رشته گرایش های با نام صنایع دچار نوعی آشفتگی و روال سلیقه ای غیرعلمی شده و از رویکرد علمی تبعیت نکرده و بر مبنای جاذبیت واژه ی مهندسی قرار گرفته است چنان که رشته های مدیریتی مانند مدیریت بهره وری ، مدیریت زنجیره تامین ، مدیریت پروژه به اشتباه زیر مجموعه صنایع قرار گرفته است که جنبه ی سلیقه ای داشته و با روال علمی و روند کشورهای دیگر مغایرت دارد .

مواد آموزشی

عناوین برخی از دروس اجباری رشته تحصیلی مهندس صنایع در دانشگاه‌های ایران (در مقطع تحصیلی کارشناسی)موارد زیر هستند که البته اکثر سرفصل ها قدیمی و با نیازهای صنعتی روز هماهنگی کافی ندارد .

• استاتیک و مقاومت مصالح
• روش‌های تولید ۱ و ۲
• ارزیابی کار و زمان
• طرح ریزی واحدهای صنعتی
• برنامه‌ریزی و کنترل پروژه
• کنترل کیفیت آماری
• آزمایشگاه اندازه‌گیری دقیق و کنترل کیفیت
• برنامه‌ریزی تولید
• برنامه‌ریزی و کنترل تولید و موجودی‌ها ۱ و ۲
• برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات
• برنامه ریزی حمل و نقل
• آمار مهندسی
• تئوری احتمال و کاربردهای آن
• تحقیق در عملیات ۱ و ۲
• تحلیل سیستمها
• شبیه‌سازی
• مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی
• اقتصاد خرد و اقتصاد کلان
• جبر خطی
• فرایندهای تصادفی
• اقتصاد مهندسی
• اصول حسابداری

جستارهای وابسته

• مدیریت صنعتی
• مهندسی روشها
• مدیریت کیفیت
• مدیریت بهره وری
• مدیریت پروژه

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Industrial engineering». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۱ مارس ۲۰۱۳.

پیوند به بیرون

• مهندسی صنایع و مدیریت پایدار