شوشی: تفاوت میان نسخه‌ها

مختصات: ۳۹°۴۵٫۵′ شمالی ۴۶°۴۴٫۹′ شرقی / ۳۹٫۷۵۸۳°شمالی ۴۶٫۷۴۸۳°شرقی / 39.7583; 46.7483
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز درج منبع برای درخواست منبع
برچسب‌ها: برگردانده‌شده پیوندبیرونی به ویکی‌پدیای فارسی متن دارای ویکی‌متن نامتناظر ویرایشگر دیداری
منبع معتبر برای این ادعا بزرگ ضمنا جای اسامی را به صورت سلیقه ای تغییر ندهید اینجا دانشنامه است نه وبلاگ شخصی
برچسب: واگردانی دستی
(یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۳۰: خط ۳۰:
| leader_party=
| leader_party=
| leader_title = [[فرماندار]]
| leader_title = [[فرماندار]]
| leader_name = [[بایرام صفراف]]
| leader_name = [[بایرام صفروف]]
| area_total_km2 = ۵٫۵
| area_total_km2 = ۵٫۵
| elevation_max_m = ۱۸۰۰
| elevation_max_m = ۱۸۰۰
خط ۵۰: خط ۵۰:
| website = {{URL|1=http://www.shusha-ih.gov.az}}
| website = {{URL|1=http://www.shusha-ih.gov.az}}
}}
}}
'''شهر شوشی''' ([[ترکی آذربایجانی]]: شوشا<ref name=":0" /> Şuşa<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/carpets-xv Encyclopædia Iranica | Articles<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> {{small|{{Audio|Az-Shusha.ogg|(listen)|help=no}}}}) [[ارمنی]]: ՇՈՒՇՒ)، مرکز [[شهرستان شوشی]] از استان [[استان قره‌باغ|قره‌باغ]] [[جمهوری آذربایجان]] است<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Azərbaycan Respublikasında iqtisadi rayonların yeni bölgüsü haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı » Azərbaycan Prezidentinin Rəsmi internet səhifəsi|نشانی=https://president.az/az/articles/view/52389|وبگاه=president.az|بازبینی=2023-04-27|کد زبان=az}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2022-12-29|title=تقسیمات کشوری جمهوری آذربایجان|url=https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86&oldid=36224289|journal=ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد|language=fa}}</ref>.
'''شوشی''' ([[ارمنی]]: ՇՈՒՇՒ، [[ترکی آذربایجانی]]: Şuşa<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/carpets-xv Encyclopædia Iranica | Articles<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>) شهر و مرکز [[شهرستان شوشی]] جمهوری آذربایجان است{{مدرک}}.


[[پرونده:Azerbaijan-Shusha sahari.png|بندانگشتی|راست|]]
[[پرونده:Azerbaijan-Shusha sahari.png|بندانگشتی|راست|]]
خط ۶۵: خط ۶۵:
نام این شهر در اکثر منابع تاریخی به [[زبان فارسی]] به صورت «شوشی» ثبت شده‌است.<ref name="Safa">میر خواند، محمد بن خاوند شاه، روضة الصفا، ۱۲۷۰ قمری، صص ۶۴۲، ۶۵۰.</ref><ref name="Rostam">رستم‌الحکماء، محمدهاشم، رستم التواریخ، به تصحیح مهرآبادی، میترا، تهران: دنیای کتاب، ۱۳۸۲، ص ۳۵۰.</ref><ref name="Khavari">خاوری شیرازی، فضل‌الله بن عبد النبی، تاریخ ذوالقرنین، جلد ۱، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، ۱۳۸۰، صص ۱۰، ۱۴، ۲۳۰.</ref> همچنین «شوشه»،<ref name="Shirvani">شیروانی، زین العابدین بن اسکندر، بستان السیاحه، تهران: سنایی، چاپ اول، صص ۱۲۴، ۲۱۱، ۳۲۱، ۴۸۱.</ref> «شوش»<ref name="Khavari"/> و «شوشا»<ref name="Khavari"/> نیز با بسامد کمتری در برخی منابع ذکر شده‌اند.
نام این شهر در اکثر منابع تاریخی به [[زبان فارسی]] به صورت «شوشی» ثبت شده‌است.<ref name="Safa">میر خواند، محمد بن خاوند شاه، روضة الصفا، ۱۲۷۰ قمری، صص ۶۴۲، ۶۵۰.</ref><ref name="Rostam">رستم‌الحکماء، محمدهاشم، رستم التواریخ، به تصحیح مهرآبادی، میترا، تهران: دنیای کتاب، ۱۳۸۲، ص ۳۵۰.</ref><ref name="Khavari">خاوری شیرازی، فضل‌الله بن عبد النبی، تاریخ ذوالقرنین، جلد ۱، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، ۱۳۸۰، صص ۱۰، ۱۴، ۲۳۰.</ref> همچنین «شوشه»،<ref name="Shirvani">شیروانی، زین العابدین بن اسکندر، بستان السیاحه، تهران: سنایی، چاپ اول، صص ۱۲۴، ۲۱۱، ۳۲۱، ۴۸۱.</ref> «شوش»<ref name="Khavari"/> و «شوشا»<ref name="Khavari"/> نیز با بسامد کمتری در برخی منابع ذکر شده‌اند.


شوشی در سال ۱۱۲۹ خورشیدی توسط [[پناه علی خان جوانشیر]]، مؤسس و نخستین حاکم شوشی، بنا نهاده شد و به همین سبب در ابتدا «پناه‌آباد» نام گرفت. بعدها در زمان [[ابراهیم خلیل خان جوانشیر]] فرزند پناه علی‌خان، نام شهر به سبب روستای «شوش» که در نزدیکی پناه‌آباد قرار داشت به «شوشی» تغییر نام داد. به [[زبان فارسی|فارسی]] و [[زبان ارمنی|ارمنی]] به آن «شوشی» گفته می‌شود، اما تلفظ آن در [[زبان ترکی آذربایجانی|ترکی آذربایجانی]] به صورت «شوشا» درآمده‌است.<ref name=":0">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/02/20/2259640|عنوان=سقوط شوشا و تلاش‌ها برای اخراج ایران از تاریخ قره‌باغ‌}}</ref>
شوشی در سال ۱۱۲۹ خورشیدی توسط [[پناه علی خان جوانشیر]]، مؤسس و نخستین حاکم شوشی، بنا نهاده شد و به همین سبب در ابتدا «پناه‌آباد» نام گرفت. بعدها در زمان [[ابراهیم خلیل خان جوانشیر]] فرزند پناه علی‌خان، نام شهر به سبب روستای «شوش» که در نزدیکی پناه‌آباد قرار داشت به «شوشی» تغییر نام داد. به [[زبان فارسی|فارسی]] و [[زبان ارمنی|ارمنی]] به آن «شوشی» گفته می‌شود، اما تلفظ آن در [[زبان ترکی آذربایجانی|ترکی آذربایجانی]] به صورت «شوشا» درآمده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/02/20/2259640|عنوان=سقوط شوشا و تلاش‌ها برای اخراج ایران از تاریخ قره‌باغ‌}}</ref>
[[File:Shisha(Shusha).jpg|بندانگشتی|برگی از کتابِ جمهوری آذربایجان از [[محمدامین رسول‌زاده]] که نام شهر شوشی را با تلفظِ "شیشه" نگاشته و نوشته‌است:در شب عید -عید نوروز- قصبه‌ی نظامی خان‌کندی، واقع‌شده در نزدیکی شهر شیشه...]]
[[File:Shisha(Shusha).jpg|بندانگشتی|برگی از کتابِ جمهوری آذربایجان از [[محمدامین رسول‌زاده]] که نام شهر شوشی را با تلفظِ "شیشه" نگاشته و نوشته‌است:در شب عید -عید نوروز- قصبه‌ی نظامی خان‌کندی، واقع‌شده در نزدیکی شهر شیشه...]]


نسخهٔ ‏۲۷ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۳۱

شوشی
Şuşa، Շուշի
شهر
آثار برجسته شهر شوشی: از بالا چپ: کلیسای جامع غازانچتسوتس • مسجد جامع گوهریه یوخاری دژ شوشی • نگارخانهٔ ملی موزهٔ تاریخ • پارک مرکزی چشم‌انداز شهر شوشی • خانه خورشیدبانو ناتوان
آثار برجسته شهر شوشی:
از بالا چپ: کلیسای جامع غازانچتسوتس • مسجد جامع گوهریه یوخاری
دژ شوشی • نگارخانهٔ ملی
موزهٔ تاریخ • پارک مرکزی
چشم‌انداز شهر شوشی • خانه خورشیدبانو ناتوان
شوشی در جمهوری آرتساخ واقع شده
شوشی
شوشی
شوشی در جمهوری آذربایجان واقع شده
شوشی
شوشی
مختصات: ۳۹°۴۵٫۵′ شمالی ۴۶°۴۴٫۹′ شرقی / ۳۹٫۷۵۸۳°شمالی ۴۶٫۷۴۸۳°شرقی / 39.7583; 46.7483
کشور جمهوری آرتساخ
 جمهوری آذربایجان
رایونشوشی
مدیریت
 • فرمانداربایرام صفروف
مساحت
 • کل۵٫۵ کیلومتر مربع (۲٫۱ مایل مربع)
بیشینه بلندی
۱۸۰۰ متر (۵۹۰۰ پا)
کمینه بلندی
۱۴۰۰ متر (۴۶۰۰ پا)
جمعیت
 (۲۰۱۵)[۱]
 • کل۴۰۶۴
منطقه زمانییوتی‌سی +۴ (آذت)
پیش‌شماره(های) تلفن+۹۹۴ ۲۶
کد ایزو ۳۱۶۶آذ- سوس
پلاک خودرو۵۸ آذ
وبگاه

شوشی (ارمنی: ՇՈՒՇՒ، ترکی آذربایجانی: Şuşa[۲]) شهر و مرکز شهرستان شوشی جمهوری آذربایجان است[نیازمند منبع].

بنابر برخی منابع، شهر شوشی در سال ۱۷۵۲ میلادی از سوی پناهعلی‌خان جوانشیر حاکم منصوب‌شده از طرف دولت صفوی ایران، بنا شد.[۳][۴][۵] از اواسط سده ۱۸ تا سال ۱۸۲۲ شهر شوشی پایتخت خانات قره‌باغ بود. این شهر کانون فرهنگ و زادگاه تعداد زیادی از روشنفکران، شعرا، نویسندگان و به‌ویژه موسیقیدانان آذربایجانی، شامل عاشیقان، خوانندگان موسیقی مقامی، نوازندگان قوپوز و غیره… بوده‌است.[۶] از آنجا که شهر شوشی محل قرارگیری چندین اثر تاریخی، فرهنگی و مذهبی است،

این شهر که به کنسرواتوار آذربایجان مشهور است موطن بسیاری از آهنگسازان، هنرمندان موسیقی، شاعران و نویسندگان ارمنی و آذربایجانی است. این شهر همچنین پس از جنگ جهانی اول برای ارمنی‌ها به جهت اقتصادی و فرهنگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده‌است. وجود «کلیسای جامع غازانچتسوتس» این شهر را از نظر مذهبی نیز برای ارامنه دارای اهمیت ویژه‌ای ساخته‌است. شوشی شهری در منطقه مورد مناقشه ناگورنو - قره‌باغ در قفقاز جنوبی است.[۷]. ارتفاع این شهر ۱٬۴۰۰ تا ۱٬۸۰۰ متر از سطح آب‌های آزاد است و دارای مناظر بسیار بدیع کوهستانی است که پوشیده از جنگل‌های انبوه است.

نیروهای ویژه نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان طی نبرد ۳ روزه در جریان درگیری‌های ناگورنو-قره‌باغ سال ۲۰۲۰، شهر شوشی را هشتم ماه نوامبر در کنترل گرفتند.[۸][۹][۱۰] این شهر هم‌اکنون در کنترل ارتش جمهوری آذربایجان قرار دارد.[۱۱]

نام

برگی از صفحهٔ مجلهٔ ملانصرالدین که در پنجم مردادماهِ سالِ ۱۲۸۹ نوشته‌شده و تلفظ نام شهر را به شکل شوشی ثبت‌کرده‌است. در پایین تصویر نوشته‌شده: «در شهر شوشی که مرکز علم و معارف قفقاز محسوب می‌شود، ملاها، ملانصرالدین را غدقن کرده‌اند.»

نام این شهر در اکثر منابع تاریخی به زبان فارسی به صورت «شوشی» ثبت شده‌است.[۱۲][۱۳][۱۴] همچنین «شوشه»،[۱۵] «شوش»[۱۴] و «شوشا»[۱۴] نیز با بسامد کمتری در برخی منابع ذکر شده‌اند.

شوشی در سال ۱۱۲۹ خورشیدی توسط پناه علی خان جوانشیر، مؤسس و نخستین حاکم شوشی، بنا نهاده شد و به همین سبب در ابتدا «پناه‌آباد» نام گرفت. بعدها در زمان ابراهیم خلیل خان جوانشیر فرزند پناه علی‌خان، نام شهر به سبب روستای «شوش» که در نزدیکی پناه‌آباد قرار داشت به «شوشی» تغییر نام داد. به فارسی و ارمنی به آن «شوشی» گفته می‌شود، اما تلفظ آن در ترکی آذربایجانی به صورت «شوشا» درآمده‌است.[۱۶]

برگی از کتابِ جمهوری آذربایجان از محمدامین رسول‌زاده که نام شهر شوشی را با تلفظِ "شیشه" نگاشته و نوشته‌است:در شب عید -عید نوروز- قصبه‌ی نظامی خان‌کندی، واقع‌شده در نزدیکی شهر شیشه...
  • برگی از کتاب تاریخ مملکت ایران و سلسله‌ی جلیله‌ی قاجاریه، نوشته‌شده در زمان قاجاریان که نام شهر را شوشی نوشته‌است.
    برگی از کتاب تاریخ مملکت ایران و سلسله‌ی جلیله‌ی قاجاریه، نوشته‌شده در زمان قاجاریان که نام شهر را شوشی نوشته‌است.
  • برگی از کتاب تاریخ محمدی، نوشته‌شده در سالِ ۱۲۰۰ پیرامون آخرین روزهای سلسله‌ی زندیه و دوران آقامحمدخان قاجار که چندین بار با واژه‌ی شوشی به این شهر اشاره کرده‌است.
    برگی از کتاب تاریخ محمدی، نوشته‌شده در سالِ ۱۲۰۰ پیرامون آخرین روزهای سلسله‌ی زندیه و دوران آقامحمدخان قاجار که چندین بار با واژه‌ی شوشی به این شهر اشاره کرده‌است.
  • برگی از کتاب مجمل‌التواریخ و القصص که با واژه‌ی شوشی به این شهر اشاره کرده.
    برگی از کتاب مجمل‌التواریخ و القصص که با واژه‌ی شوشی به این شهر اشاره کرده.
  • برگی از مجله‌ی ملانصرالدین در سال ۱۲۸۷ شمسی که نقشه‌ی ایران را کشیده و این شهر را با واژه‌ی شیشه شناخته‌است.
    برگی از مجله‌ی ملانصرالدین در سال ۱۲۸۷ شمسی که نقشه‌ی ایران را کشیده و این شهر را با واژه‌ی شیشه شناخته‌است.
  • نقشه‌ای فرنگی از سال ۱۲۳۳ که نام شهر را شیشَه(Shisha) ثبت کرده‌است.
    نقشه‌ای فرنگی از سال ۱۲۳۳ که نام شهر را شیشَه(Shisha) ثبت کرده‌است.
  • نقشه‌ای از رابرت کر پورتر از سال ۱۲۰۰ خورشیدی که نام شهر را «شیشَه» نوشته‌است.
    نقشه‌ای از رابرت کر پورتر از سال ۱۲۰۰ خورشیدی که نام شهر را «شیشَه» نوشته‌است.
دو برگ از کتاب کلام‌الملوک از زمان قاجاریان که در دوجا شهر را با واژه‌ی شوشی معرفی کرده‌است.

ساختار شهری و معماری

شکل‌گیری ساختار شهری آن، الگوهای شهرهای فئودالی شرقی دایر بر سیستم تقسیمات محله‌ای تأثیر بسیار داشته‌است:

۱- مرحله اول در سالهای ۱۷۵۳–۱۷۵۴ م با ایجاد باروی شهر و احداث قصرها آغاز و با شکل‌گیری بخش‌های پایینی قسمت شرقی شهر و محله‌های پایین خاتمه یافت.

۲- مرحله دوم در زمان حکمرانی ابراهیم خلیل خان جوانشیر (۱۷۵۹–۱۸۰۶) بخش‌های بالایی قسمت‌های شرقی شهر ساخته شد و محله‌های بالا شکل گرفت.

۳- مرحله سوم مربوط به ساخت و ساز در اراضی دره‌ای، تپه‌ای غرب شهر و شکل‌گیری محلات است که هم‌زمان با سالهای پس از انضمام قهری قره باغ به روسیه بود.

پایان ساخت و ساز محله‌های بالا و پایین شهر و شکل‌گیری محله‌های غربی در شکل‌گیری معماری و برنامه‌ریزی شهر، خاتمه مرحله پایانی بود. در شوشی در مراحل بعدی گسترش خود، به استثنای بخش غربی شهر، بازسازی و نوسازی صورت نگرفته‌است و به همین سبب شکل‌گیری مراحل تاریخی معماری و شهرسازی، خیابان‌ها و میدان‌های نمونه و خانه‌های مسکونی جالب توجه‌اند.

از این آثار می‌توان از دیوار قلعه، قصرهای درون قلعه، کاخ پناه علی خان، برج قارابویوک خان، دروازه گنجه (که یکی از درازه‌های اصلی شهر بود)، خانهٔ خورشیدبانو ناتوان، املاک کاخ مانند حاج قلی، خانه اسدبیگ، خانه مهمانداروف‌ها، خانه ظهراب‌بیگوف‌ها، مسجد جامع (یوخاری مچید (مسجد بالا) یا گوهرآغا مچیدی (مسجد گوهر آقا))، آرامگاه‌ها و چشمه‌ها (همه متعلق به سده‌های ۱۸ و ۱۹) نام برد که خود از نمونه‌های زیبای معماری شوشی به‌شمار می‌روند. کربلایی صفی‌خان قره‌باغی (زایش ۱۷۸۸ اهر- مرگ ۱۹۱۰ شوشی) یکی از معماران چیره‌دست آذربایجانی در نیمه سدهٔ ۱۹ به قره‌باغ آمده و کار در سبک معماری شرقی را در آنجا ادامه داد. نوسازی امامزاده بردع (۱۸۶۸)، ساخت مسجد آق‌دام (۱۸۷۰)، ساخت آشاغی مچید (مسجد پایین) در شوشی (۵–۱۸۷۴)، ساخت مسجد گوهرآغا در شوشی و مسجد قره‌باغلیلار در عشق‌آباد (۱۸۸۰) از آثار اوست. بناهای برجامانده از ابراهیم خلیل خان جوانشیر در قره‌باغ به این ترتیب هستند:

  • الف) مسجد جامع که در سال ۱۱۸۲ ق ساخته شد و سپس به دستور دخترش گوهرآغا مرمت گردید.
  • ب) دیوار قلعه شوشی که در سال ۱۱۹۸ ق در عرض سه سال ساخته شد.
  • ج) هر دو قلعه عسکران که در ۱۲۰۳ ق ساخته شدند.
  • د) عمارت واقع در خزینه‌دره‌سی
  • و) عمارت خان باغی در یک فرسخی شوشی
  • ه) حصار باغ آغ‌دام و گنبدهای قبرهای پناهخان و اولادش.

نگارخانه

  • مردی از اشراف زادگان شوشی
    مردی از اشراف زادگان شوشی
  • کلیسای کاناچ ژام
    کلیسای کاناچ ژام
  • جاده منتهی به شوشی
    جاده منتهی به شوشی

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ "Table 1.6 NKR urban and rural settlements grouping according to de jure population number" (PDF). stat-nkr.am. Population Census 2015. Archived from the original (PDF) on 7 March 2020.
  2. ↑ Encyclopædia Iranica | Articles
  3. ↑ [The Encyclopaedia of Islam, Volume 4, Parts 69–78, Brill, 1954, p. 573.]
  4. ↑ [Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary (1890–1907). Shusha. St Petersburg. Archived from the original on 16 May 2013. Retrieved 5 November 2013.]
  5. ↑ [Great Soviet Encyclopedia (1969–1978). Shusha. Moscow. Archived from the original on 4 November 2013. Retrieved 5 November 2013.]
  6. ↑ "Azerbaijan" (2007) In Encyclopædia Britannica. Retrieved February 3, 2007, from Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/eb/article-44296 بایگانی‌شده در ۲۰۰۶-۰۶-۱۴ توسط Wayback Machine
  7. ↑ «جمهوری آذربایجان از آزادسازی شهر شوشا در قره باغ خبر داد». دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۲.
  8. ↑ "Azerbaijan, Armenia and Russia sign peace deal over Nagorno-Karabakh". edition.cnn.com. CNN. 10 November 2020.
  9. ↑ Ethnic Armenians confirm loss of Shusha to Azeri forces. aljazeera.com
  10. ↑ جمهوری آذربایجان از آزادسازی شهر شوشا در قره باغ خبر داد.irna.ir
  11. ↑ Roth, Andrew; Safi, Michael (2020-11-10). "Nagorno-Karabakh peace deal reshapes regional geopolitics". the Guardian (به انگلیسی). Retrieved 2020-11-13.
  12. ↑ میر خواند، محمد بن خاوند شاه، روضة الصفا، ۱۲۷۰ قمری، صص ۶۴۲، ۶۵۰.
  13. ↑ رستم‌الحکماء، محمدهاشم، رستم التواریخ، به تصحیح مهرآبادی، میترا، تهران: دنیای کتاب، ۱۳۸۲، ص ۳۵۰.
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ۱۴٫۲ خاوری شیرازی، فضل‌الله بن عبد النبی، تاریخ ذوالقرنین، جلد ۱، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، ۱۳۸۰، صص ۱۰، ۱۴، ۲۳۰.
  15. ↑ شیروانی، زین العابدین بن اسکندر، بستان السیاحه، تهران: سنایی، چاپ اول، صص ۱۲۴، ۲۱۱، ۳۲۱، ۴۸۱.
  16. ↑ «سقوط شوشا و تلاش‌ها برای اخراج ایران از تاریخ قره‌باغ‌».

منابع

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=شوشی&oldid=37038719»