نظریه‌ها درباره خاستگاه نژادی هزاره‌ها

هزاره (به هزارگی: آزره) یکی از اقوام پرجمعیت و بومی منطقهٔ هزارستان (هزاره‌جات)، در مرکز افغانستان هستند. همچنان اقلیت‌های بزرگی از آنها عمدتاً در کویتهٔ پاکستان و در مشهد ایران زندگی می‌کنند.

خاستگاه نژادی هزاره‌ها به‌طور کامل ثابت نشده است اما نظریات مختلفی دربارهٔ آن شکل گرفته است.

برخی از نظریه‌ها

• هزاره‌ها به‌عنوان مردمان بومی
• هزاره‌ها به‌عنوان نژاد ترکی
• هزاره‌ها به‌عنوان نژاد مغولی و ترکی-مغولی
• هزاره‌ها به‌عنوان نژاد ایرانی
• هزاره‌ها به‌عنوان نژاد مختلط

خاستگاه بومی بودن هزاره‌ها

اطلاعات بیشتر: بومیان

طبق نظریه بومی بودن هزاره‌ها، هزاره‌ها از سرزمین دیگری مهاجرت نکرده‌اند بلکه از زمان‌های بسیار دور در محل کنونی‌شان سکونت داشته‌اند. نخستین بار، فریه، دانشمند فرانسوی این نظر را مطرح نمود. وی که به بخش‌هایی از هزاره‌جات سفر نموده بود، بیان داشت که هزاره‌ها حتی در زمان اسکندر مقدونی در محل کنونی‌شان سکونت داشته‌اند. نظریه وی بر اساس توضیحات کارتزیوس مورخ یونانی ارتش اسکندر استوار است.

فلچر محقق غربی موافق نظریه بومی بودن هزاره‌ها می‌باشد که پیش از چیرگی مغول در محل کنونی‌شان سکونت داشته‌اند.

خاستگاه ترکی‌تبار بودن هزاره‌ها

اطلاعات بیشتر: مردمان ترک

هزاره‌ها عموماً قرابت ژنتیکی بالایی را با جمعیت‌های ترک‌زبان آسیای مرکزی و آسیای شرقی نشان می‌دهند. برخی تحقیقات ژنتیکی نشان می‌دهد که هزاره‌ها بیشتر به اقوام ترک آسیای میانه نزدیک هستند تا به مغول‌ها و آسیای شرقی‌ها یا هندوایرانی‌ها. همچنان تحقیقات ژنتیکی نشان می‌دهد که هزاره‌های افغانستان نزدیک به ازبک‌های این کشور هستند، در حالی‌که هردو گروه تفاوت‌های چشمگیری با تاجیک‌ها و پشتون‌های افغانستان دارند.

بابر، بنیانگذار امپراتوری گورکانی هند در اوایل قرن شانزدهم، در بابرنامه از هزاره چندین بار به‌عنوان «هزاره‌های ترکمن» یادآوری کرده‌است.

خاستگاه مغولی و ترکی-مغولی‌تبار بودن هزاره‌ها

اطلاعات بیشتر: مردم مغول و سنت ترکی-مغولی

یکی از طرفداران قوی نظریه هزاره‌ها به‌عنوان نژاد مغولی، پژوهشگر هنری والتر بلیو است. وی معتقد است که نیاکان هزاره‌ها مغولانی هستند که توسط خان بزرگ به غور فرستاده شدند تا آن منطقه صعب‌العبور را تحت تسلط بگیرند. دیگر پژوهشگران که این نظریه را تأیید کرده‌اند، وان بری، بِرنز، تیلر، هاکر، فاکس، ایوامورا و ماکمون هستند، در حالی‌که شواهد ژنتیکی از منشأ جزئی مغولی آنها بحث می‌کند.

پایان‌نامه دکترای دکتر سید عسکر موسوی دربارهٔ «هزاره‌ها نژاد مغولی دارند» نیز در دانشگاه آکسفورد ارائه شده بود. اما این نظریه که هزاره‌ها از نژاد مغولی هستند، سپس توسط دانشگاه آکسفورد رد گردید. این دانشگاه تا روشن شدن نتیجه تحقیقات، هزاره‌ها را وابسته به تبار ترکی می‌داند.

تاریخ‌نگاران زیادی بر این عقیده هستند که هزاره‌ها خاستگاه کاملاً مغولی نداشته، بلکه خاستگاه ترکی-مغولی دارند. نظر به تحقیقات پروفسور دُرن، هزاره‌ها طی چندین مرحله کوچ، اقامت و اختلاط با مردم منطقه از آسیای میانه به سوی افغانستان آمدند. تحقیقات ماکمون که بیشتر بر اساس شواهد چهره‌نگاری است، بیان می‌دارد که هزاره‌ها از بازماندگان ترکان غزنه، قندهار و هرات هستند.

خاستگاه ایرانی‌تبار بودن هزاره‌ها

اطلاعات بیشتر: مردمان ایرانی‌تبار

برخی از پژوهشگران مانند نسارُف و تیمور خانُف معتقدند که قوم هزاره از اثر اختلاط اقوام ایرانی‌تبار با اقوام ترکی‌تبار و اقوام مغولی‌تبار شکل گرفته‌است. پروفسور شرمن نیز موافق این نظریه است و تحقیقات وی بیشتر روی شیوه زندگی و کشاورزی استوار است. وی برای تأیید نظریه خود به یک قبیله از هزاره‌های دایکندی اشاره دارد که آنها را تاجیک می‌نامند.

خاورشناسان فرانسوی این نظریه را که هزاره‌ها از بقایای سپاهیان مغول هستند، عموماً رد کرده‌اند. اما خاورشناسان انگلیسی بر عکس آن را تأیید کرده‌اند. باتوجه به این نکته که انگلیسی‌ها در زمان تسلط‌شان بر هند، دیدگاه استعماری داشتند و با هر وسیله ممکن می‌خواستند که زمینه نزاع‌های قومی و مذهبی را در میان مردم افغانستان فراهم کنند، پس نمی‌شود به قول آن‌ها اعتماد کرد. اما فرانسوی‌ها چون نگاه علمی و دیرینه‌شناسی به پژوهش‌های هزاره‌شناسی داشتند، نظریه مغول بودن هزاره‌ها را واهی و بی‌اساس دانسته‌اند.

تاکنون هیچ سندی با عنوان «هزاره‌های مغول» به‌دست نیامده‌است و هیچ پژوهشگری به هزاره‌های مغولی‌زبان برنخورده است و همه آن‌ها را توجیهات و در حد نظریه می‌باشند. پروفسور شرمن معتقد است که هزاره‌ها، ایماق‌ها و مغول‌های افغانستان سه گروه قومی متمایز هستند.

خاستگاه مختلط بودن هزاره‌ها

اطلاعات بیشتر: نژاد مختلط

جستارهای وابسته

• مردمان هزاره