زبان تلوگو
| زبان تلوگو | |
|---|---|
| తెలుగు | |
| زبان بومی در | هند |
| منطقه | آندرا پرادش، تلانگانا، یانام و ایالتهای همسایه |
| قومیت | مردم تلوگو |
شمار گویشوران | ۷۵ میلیون (۲۰۰۷)سرشماری ۲۰۰۷ زبان دوم: ۵ میلیون (۱۹۹۷–۱۹۹۹)[۱] |
دراویدی
| |
| الفبای تلوگو (براهمی) بریل تلوگو | |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در |  هند در ادامه ایالت:
|
| کدهای زبان | |
| ایزو ۱–۶۳۹ | te |
| ایزو ۲–۶۳۹ | tel |
| ایزو ۳–۶۳۹ | tel |
| گلاتولوگ | telu1262 (Telugu)[۲]oldt1249 (Old Telugu)[۳] |
| زبانشناسی | 49-DBA-aa |
 پراکندگی گویشوران زبان تِلُگو در هند | |
زبان تِلوگو یا زبان تِلُگو (تِلوگویی، تِلُگویی) (తెలుగు - Telugu) یکی از زبانهای دراویدی است. بر اساس سرشماری سال ۲۰۰۱، زبان تِلوگویی با ۷۴ میلیون گویشور، سومین زبان بومی پرشمار در هند و پانزدهمین زبان پر گویشور در جهان است.[۴] این زبان با خط ویژهٔ خود نوشته میشود و ادبیات کهنی از سدههای میانه دارد.
زبان تلوگو بهطور عمده در ایالت آندرا پرادش، واقع در جنوبشرقی هند تکلم میشود. این زبان، گستردهترین زبان از میان چهار زبان مهم دراویدی در جنوب هند محسوب میشود. در قانون اساسی هند، هریک از این چهار زبان به عنوان یک زبان ایالتی به رسمیت شناخته شدهاست. الفبای تلوگویی شباهت بسیار زیادی با زبان کندا دارد که هر دو از خط «گرانتا» نشأت گرفتهاند که خود در قرن پنجم میلادی در هند پدیدار شد.[۵]
خانوادهٔ زبانهای دراویدی، که تلوگو به آن تعلق دارد، در جنوب هند و بخشهایی از شرق و مرکز شبهقاره رواج دارد. پژوهشها نشان میدهد این خانواده زبانی دستکم از هزارهٔ سوم پیش از میلاد در این منطقه حضور داشته و احتمالاً پیش از مهاجرت هندواروپاییها در شمال هند، زبانهای غالب شبهقاره بودهاند.
از نظر جایگاه جهانی، زبانهای دراویدی شاخهای مستقل در ردهبندی زبانشناسی به شمار میآیند و هیچ ارتباط مستقیمی با خانوادههای بزرگ دیگر مانند هندواروپایی یا آفروآسیایی ندارند. این استقلال باعث شده که برای زبانشناسان در شناخت تاریخ زبانها و مهاجرتهای انسانی اهمیت ویژهای داشته باشند.
زبان تلوگو ساختاری پیبستی دارد، یعنی با افزودن پسوندهای گرامری، نقشهای معنایی و نحوی جمله مشخص میشوند. ترتیب واژگان در جمله معمولاً فاعل–مفعول–فعل است. تلوگو آوای خوشآهنگی دارد و به همین دلیل در سنت ادبی هند به آن لقب «ایتالیایی شرق» دادهاند. واژگان تلوگو از واژههای بومی دراویدی، و همچنین شمار زیادی واژههای وامگرفته از زبانهای سانسکریت، فارسی و انگلیسی تشکیل شدهاند.
ادبیات تلوگو پیشینهای کهن دارد و از سده یازدهم میلادی شکل منظمی به خود گرفت. نخستین آثار مهم آن عمدتاً ترجمهها و بازسراییهای حماسههای سانسکریت مانند رامایانا و مهاباراتا بودند که به زبان مردم کوچه و بازار آورده شدند. در دورههای بعد، بهویژه در دورهٔ سلطنت ویشنوویها و نیز در دوران پادشاهی قطبشاهیان، ادبیات تلوگو شکوفا شد و آثاری با مضامین دینی، عاشقانه، فلسفی و تاریخی پدید آمد. شاعران بزرگی چون نانّایا، تیکّانا، یرّاپراگادا و ویملاناتا از چهرههای برجستهٔ ادبیات کلاسیک تلوگو هستند. امروزه نیز این زبان در حوزهٔ ادبیات، سینما، تئاتر و رسانههای هند نقش مهمی دارد.
ریشهشناسی
[ویرایش]
گویشوران زبان تلوگو آن را Telugu یا Telugoo مینامند.[۶] شکلهای قدیمیتر نام آن شامل Teluṅgu و Tenuṅgu است.[۷] Tenugu از واژهٔ پروتو-دراویدی *ten («جنوب») گرفته شده است[۸] که به معنای «مردمی که در جنوب/جهت جنوبی زندگی میکردند» (نسبت به مردمان سانسکریت و پراکرتزبان) بوده است. نام Telugu، سپس نتیجهٔ دگرگونی آوایی «n» به «l» در تلوگو است.[۹][۱۰]
باور رایج این است که واژهٔ تلوگو از «تریلینگا»ی تریلینگا کشهتراها گرفته شده، یعنی سرزمینی که با سه لینگا احاطه شده و زادبوم تلوگو به شمار میرفته است. پی. چنچیا و بوجانگا رائو یادآور میشوند که آتاروانا آچاریا در سدهٔ ۱۳ میلادی دستور زبان تلوگو را نوشت و آن را تریلینگا شبدانوشاسانا (یا دستور تریلینگا) نامید.[۱۱] با این حال، بیشتر پژوهشگران یادآور میشوند که دستور آتاروانا در اصل آتاروانا کاریکاوالی نام داشت.[۱۳] آپّا کاوی در سدهٔ ۱۷ میلادی آشکارا نوشت که تلوگو از تریلینگا گرفته شده است. پژوهشگر سی. پی. براون یادآور شد که این یک «باور عجیب» است زیرا پیشینیان آپا کاوی هیچ اطلاعی از چنین ریشهگیری نداشتند.[۱۴]
جورج آبراهام گریرسون و دیگر زبانشناسان در این ریشهگیری تردید دارند و بر این باورند که تلوگو واژهای قدیمیتر بوده و تریلینگا باید سانسکریتیسازی بعدی آن باشد.[۱۵][۱۶] اگر چنین باشد، این ریشهگیری باید بسیار کهن بوده باشد زیرا تریگلیفوم، تریلینگوم و مودوگالینگام در منابع یونانی باستان ثبت شدهاند که آخری را میتوان بازتابی تلوگویی از «تریلینگا» دانست.[۱۷]
تاریخ
[ویرایش]زبان تلوگو، بهعنوان زبانی دراویدی، از نیا-دراویدی، یک زبان مادر، منشأ گرفته است. بازسازی زبانشناختی نشان میدهد که پروتو-دراویدی حدود هزارهٔ چهارم پیش از میلاد تکلم میشده است.[۱۸] زبانشناسی تطبیقی تأیید میکند که تلوگو به شاخهٔ دراویدی جنوبی-۲ (همچنین جنوب-مرکزی) تعلق دارد که شامل زبانهای غیرنوشتاری مانند گوندی، کووی، کویا، پنگو، کوندا و ماندا نیز میشود.[۱۹]
پروتو-تلوگو نیا-زبانی بازسازیشده برای همهٔ گویشها و سبکهای تلوگو است.[۲۰] زبانشناس روسی میخائیل آندرانوف جدایی تلوگو را حدود ۱۰۰۰ پیش از میلاد قرار میدهد.[۲۲]
تاریخ زبانی تلوگو به دورههای زیر بخشبندی میشود:[۲۱]
تلوگوی پیشاتاریخی (حدود ۶۰۰ پیش از میلاد – ۲۰۰ پیش از میلاد)
تلوگوی کهن (۲۰۰ پیش از میلاد – ۱۰۰۰ میلادی)
تلوگوی میانه (۱۰۰۰–۱۶۰۰ میلادی)
تلوگوی امروزی (۱۶۰۰ تا امروز)
تلوگوی پیشاتاریخی (حدود ۶۰۰ پیش از میلاد – ۲۰۰ پیش از میلاد)
[ویرایش]تلوگوی پیشاتاریخی با دورهای در حدود ۶۰۰ پیش از میلاد یا حتی زودتر شناسایی میشود.[۲۳] این زبان بهعنوان یکی از محافظهکارترین زبانهای خانوادهٔ دراویدی بر پایهٔ ویژگیهای زبانی در نظر گرفته میشود.[۲۴]
کهنترین یادگارها
[ویرایش]یکی از نخستین واژههای تلوگو، nāgabu، در استوپای امراواتی یافت شده و به حدود ۲۰۰ پیش از میلاد بازمیگردد.[۲۵] این واژه توسط ایراواتام ماهادوان در تلاشهایش برای رمزگشایی خط سند بررسی شد.[۲۶] چندین واژهٔ تلوگو، عمدتاً نامهای شخصی و مکانی، در امراواتی، ناگارجوناکوندا، حوضهٔ رود کریشنا، بالاری، اِلورو، اونگول و نلور بین ۲۰۰ پیش از میلاد و ۵۰۰ میلادی شناسایی شدهاند.[۲۷]
کتیبهٔ برهمنی غنتاسالا و کتیبهٔ ستونی ویجایا ستاکارنی در ویجایاپوری، ناگارجوناکوندا، و مکانهای دیگر به سدهٔ نخست میلادی بازمیگردند.[۲۸] همچنین کتیبهٔ توممالاگودم مربوط به ویشنوکوندیناها به سدهٔ پنجم میلادی تعلق دارد.[۲۹]
دورهٔ پس از ایکشواکو
[ویرایش]دورهٔ میان سدهٔ چهارم میلادی تا ۱۰۲۲ میلادی، دومین مرحلهٔ تاریخ تلوگو را پس از دورهٔ آندرا ایکشواکو نشان میدهد. نخستین کتیبهٔ بلند بهطور کامل به زبان تلوگو، متعلق به سال ۵۷۵ میلادی، به شاه رِناتی چودا به نام دهنونجایا نسبت داده شده و در ناحیه کاداپا یافت شده است.[۳۰][۳۱][۳۲]
کتیبههای رناتی چوداها نشاندهندهٔ نخستین کاربرد زبان تلوگو برای ثبت دادههای اداری، بهویژه وقفهای ارضی، هستند. این کتیبهها بهروشنی از زبان سانسکریت متمایزند که در همان زمان برای امور دینی و ستایش ایزدان بهکار میرفت. این ویژگیها نشانهای از استقلال زبانی و ادبی تلوگو در برابر سانسکریت به شمار میرود.[۳۳]
تلوگوی کهن (۲۰۰ پیش از میلاد – ۱۰۰۰ میلادی)
[ویرایش]در این دوره، زبان تلوگو از مرحلهٔ صرفاً گفتاری به مرحلهٔ ثبت مکتوب گذر کرد. نخستین شعرهای دینی، سرودهای مردمی و سرآغاز ادبیات حماسی در این دوره شکل گرفتند. ویژگی بارز این دوره، حفظ ساختارهای کهن در کنار آغاز تغییرات صرفی و واجی بود.
تلوگوی میانه (۱۰۰۰–۱۶۰۰ میلادی)
[ویرایش]این دوره زمان شکوفایی ادبیات تلوگو به شمار میرود. آثار برجستهای در شعر، نثر و فلسفه در این زمان پدید آمدند. از مهمترین متون میتوان به ماهابهاراته تلوگو اثر نانایا بهاط (سدهٔ یازدهم میلادی) اشاره کرد که نخستین اثر حماسی بزرگ به زبان تلوگو است.[۳۴]
در این دوره زبان تلوگو دربارها و مراکز فرهنگی پادشاهیهای آندرا و تامیلنادو را فرا گرفت و به زبان اصلی نگارش متون حماسی و دینی بدل شد. همچنین خط تلوگو در این زمان تثبیت شد.
تلوگوی امروزی (۱۶۰۰ میلادی تا امروز)
[ویرایش]از سدهٔ هفدهم به بعد، تلوگو بهعنوان یک زبان ادبی تثبیت شد و آثار فراوانی در موضوعات دینی، عرفانی، فلسفی و تاریخی پدید آمدند. آپّا کاوی در همین دوره به نگارش دستور زبان پرداخت. در سدههای بعد، با گسترش چاپ و آموزش نوین، زبان تلوگو به یکی از مهمترین زبانهای نوشتاری هند بدل شد.
در سدهٔ بیستم و بیستویکم، تلوگو نه تنها در آندرا پرادش و تلنگانا، بلکه در جوامع مهاجر در سراسر جهان حضور دارد. این زبان امروزه بیش از ۸۰ میلیون گویشور دارد و یکی از بزرگترین زبانهای دراویدی و رسمی هند به شمار میرود.[۳۵]
دستور زبان
[ویرایش]زبان تلوگو دارای دستگاه دستوری پیچیدهای است که ویژگیهای زبانهای دراویدی را بازتاب میدهد. این زبان زبان پیوندی است و روابط نحوی و معنایی در آن بیشتر از طریق پسوندها و تکواژهای وابسته بیان میشود تا تغییر در ریشهٔ واژه.
ساختار جمله معمولاً به صورت نهاد–مفعول–فعل است و افعال به شدت صرف میشوند تا زمان، وجه و حالت را نشان دهند. اسمها برای شمار (مفرد و جمع) و حالتهای مختلف (مانند فاعلی، مفعولی، ابزاری و ملکی) صرف میشوند. نشانگرهای فاعلی مانند -ḍu و -mu در لهجههای کهن رایج بودند و هنوز در برخی گویشها وجود دارند.[۳۶]
واژگان
[ویرایش]بخش عمدهٔ واژگان تلوگو از ریشههای زبان پروتو-دراویدی است. با این حال، تأثیر زبان سانسکریت بسیار گسترده بوده و بسیاری از واژگان دینی، فلسفی و ادبی از آن گرفته شدهاند. همچنین زبان فارسی و زبان اردو در دورههای اسلامی و سپس زبان انگلیسی در دورهٔ استعمار بریتانیا واژههای بسیاری را وارد تلوگو کردهاند.
ادبیات
[ویرایش]ادبیات تلوگو یکی از کهنترین و غنیترین ادبیاتهای دراویدی است. نخستین اثر بزرگ شناختهشده در این زبان، ترجمهٔ ماهابهاراته توسط نانایا بهاط در سدهٔ یازدهم میلادی است. پس از او، تیکانا و یرا پرگادا این کار را ادامه دادند و سهگانهٔ «کویتری» (سه شاعر بزرگ) را تشکیل دادند.[۳۷]
در سدهٔ شانزدهم، در دوران پادشاهی ویجایاناگارا، ادبیات تلوگو به اوج شکوفایی رسید. شاعرانی چون تِنالی راماکریشنا و کویتری موقو آثار برجستهای آفریدند. در همین دوره آثار مذهبی و عاشقانه به زبان تلوگو نگاشته شد.
در سدهٔ نوزدهم، با تأثیرپذیری از استعمار انگلیس، گونههای جدیدی چون رمان و نمایشنامه به تلوگو وارد شد. کونداپور وِناکتاپا و گوپیچاند از پیشگامان این جریان بودند. در قرن بیستم، جنبشهای ادبی مدرن و شعرهای اجتماعی و انقلابی پدید آمدند.
امروزه، تلوگو دارای صنعت نشر گسترده و سینمایی پویا (تالیوود) است که آثار ادبی و هنری فراوانی را در سطح ملی و بینالمللی معرفی کرده است.
پانویس
[ویرایش]- ↑ Telugu در اتنولوگ (14th ed., 2000).
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Telugu". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Old Telugu". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ ویکیپدیای انگلیسی -(Telugu language)
- ↑ کاتسنر، ص ۲۲۴
- ↑ Rao & Shulman 2002, Chapter 2.
- ↑ Parpola, Asko (2015), The Roots of Hinduism: The Early Aryans and the Indus Civilization, انتشارات دانشگاه آکسفورد, p. 167, ISBN 978-0-19-022692-3
- ↑ Telugu Basha Charitra. حیدرآباد: دانشگاه عثمانیه. 1979. pp. 6, 7.
- ↑ The Dravidian Languages – Bhadriraju Krishnamurti.
- ↑ Rao & Shulman 2002, Introduction.
- ↑ Chenchiah, P.; Rao, Raja M. Bhujanga (1988). A History of Telugu Literature. Asian Educational Services. p. 55. ISBN 978-81-206-0313-4.
- ↑ …
- ↑ [۱۲]
- ↑ Brown, Charles P. (1839), Madras Journal of Literature and Science, vol. X, p. 53
- ↑ الگو:Linguistic Survey of India
- ↑ Sekaram, Kandavalli Balendu (1973), The Andhras through the ages, Sri Saraswati Book Depot
- ↑ Caldwell, Robert (1856), A Comparative Grammar of the Dravidian or South-Indian Family of Languages, Harrison
- ↑ Kolipakam, Vishnupriya (21 March 2018). "A Bayesian phylogenetic study of the Dravidian language family". Royal Society Open Science. 5 (3): 171504.
- ↑ "Dravidian languages by Bhadriraju Krishnamurti".
{{cite web}}: Missing or empty|url=(help) - ↑ "Dravidian etymology: Query result".
{{cite web}}: Missing or empty|url=(help) - ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام:72وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ [۲۱]
- ↑ Mari, Will (3 July 2021). "Editor & Publisher, 1901–2015".
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ Sjoberg, Andree F. (December 1966). "Telugu Verbal Bases".
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ ప్రాచీనాంధ్ర శాసనాలు.
- ↑ "Harappan Heritage of Andhra".
{{cite web}}: Missing or empty|url=(help) - ↑ Telugu words in Prakrit and Sanskrit inscriptions.
- ↑ "Epigraphia Indica Vol. XXVII".
{{cite web}}: Missing or empty|url=(help) - ↑ Epigraphia Andhrica.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام:15وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ Frawley, William J. (1 May 2003). International Encyclopedia of Linguistics.
- ↑ "కడప జిల్లాలోని కలమల్ల శాసనమే తొలి తెలుగు శాసనమా?".
- ↑ Krishnamurti, Bhadriraju (2003). The Dravidian Languages. p. 23.
- ↑ Brown, C. P. (1839). Essay on the Language and Literature of Telugus.
- ↑ The Cambridge Handbook of Endangered Languages.
- ↑ Krishnamurti, Bhadriraju (2003). The Dravidian Languages.
- ↑ Chenchiah, P. History of Telugu Literature.
منابع
[ویرایش]- کاتسنر، کِنِت. زبانهای جهان. ترجمهٔ رضی هیرمندی (خدادادی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی. ۱۳۷۶ ش
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Telugu language». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۱۲ آذر ۱۳۸۹.
الگو:کد زبانهای معرفیشده در ایزو ۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بینالمللی آنها حرف T میباشد
| زبانهای رسمی |
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| زبانهای غیررسمی عمده |
| ||||||
| زبانهای رسمی | |
|---|---|
| زبان نیمهرسمی | |
| سایر | |
| Formerly spoken and Extinct | |
1a liturgical language 2a dialect of Sinhala | |
- زبان تلوگو
- زبانهای آفریقای جنوبی
- زبانهای آندرا پرادش
- زبانهای اوریسا
- زبانهای باستانی
- زبانهای بحرین
- زبانهای بنگال غربی
- زبانهای پودوچری
- زبانهای پیوندی
- زبانهای تامیل نادو
- زبانهای تلانگانا
- زبانهای دارای هماهنگی واکهای
- زبانهای دراویدی
- زبانهای رسمی هند
- زبانهای فاعل-مفعول-فعل
- زبانهای قطر
- زبانهای کرالا
- زبانهای کرناتکه
- زبانهای کلاسیک هند
- زبانهای کویت
- زبانهای مالزی
- زبانهای موریس
- زبانهای مهاراشترا