جالینوس

با گلینوش اشتباه نشود.

جالینوس
پرترهٔ جالینوس، اثر جرج پل بوش، قرن هیجدهم
زادهٔ	۱۲۹ سال بعد از میلاد مسیح، سپتامبر پرگامون
درگذشت	۲۰۰ یا ۲۱۶ سال پس از میلاد مسیح
پیشه	پزشک

جالینوس (کلودیوس گالنوس)

جالینوس (در یونانی: Γαληνός، گالینوس، لاتین: ‎Claudius Galenus‏) (۱۲۹–۲۰۰م) از پزشکان یونان باستان بود. دیدگاه‌های او بیش از هزار سال دیدگاه چیره در پزشکی اروپا بود.

جالینوس اهل پرگامون یونان (برگامای کنونی در ترکیه) بود. وی پزشک هشتم است از پزشکان باستان که هریک بی‌مثلِ زمان خود بوده‌اند. اول ایشان اسقلبیوس اول، دوم غورس، سوم مینس، چهارم برمانیدس، پنجم افلاطون، ششم اسقلبیوس دوم، هفتم بقراط دوم^*[۱]، هشتم جالینوس است. آنچه از احوال جالینوس معلوم و نزد خواص و عوام مشهور است آن‌که وی هشتمین و آخرین طبیب بزرگ است و نه تنها کسی به پایهٔ او در علم نرسید، بلکه هیچ‌کس به مقام علمی او نزدیک نگردید. از آغاز پیدایش پزشکی تا آن زمان سوفسطائیان در آن فن اختلاف بسیاری پدیدآورده و محاسن آن را از بین برده بودند و او برضد آنان قیام کرد و گفتهٔ آنان را ابطال کرد و عقاید بقراط و پیروان او را استوار ساخت و به نصرت آنها اقدام کرد و کتاب‌های بسیار در کشف حقایق فن پزشکی تألیف کرد. وی هشتاد و هفت سال زندگی کرد. جالینوس در برخی از تألیفاتش آورده‌است که:

پدرم پیوسته مرا هندسه و حساب و ریاضیات آموخت تا به سن پانزده‌سالگی رسیدم در آن وقت مرا به آموختن منطق واداشت، زیرا می‌خواست فلسفه بیاموزم، ولی در خواب دید که مرا به تحصیل پزشکی وادارد و آنگاه مرا به فراگرفتن این فن گماشت. در این وقت هفده سال داشتم.

زایش جالینوس ۹۵ سال بعد از مسیح بود و آنان که او را هم‌روزگار با مسیح دانسته‌اند و گویند وی به سوی عیسی رو آورد تا به وی ایمان آورد، درست نیست، زیرا جالینوس در مواردی از کتب خود به قسمی از موسی و مسیح یاد کرده که معلوم می‌شود بعد از مسیح می‌زیسته‌است، از جملهٔ کسانی که او را معاصر مسیح دانسته‌اند بیهقی است. جالینوس دانشمند فیلسوف و طبیعی‌دان زمان خود بود. وی از مردم شهر فرغامون است. کتاب‌های پراَرزشی در پزشکی و جز آن از علوم طبیعی و صناعت منطق تاًلیف کرده‌است و از اسماء تألیفات خود و ترتیب خواندن و طریق آموختن آنها فهرستی ترتیب داده که شامل چند ورق و بیش از صد کتاب در آن ذکر شده‌است.

آثار جالینوس از نخستین متون یونانی بود که ترجمه و تشریح شد، به‌ویژه توسط ثابت بن قرّه در بغداد.

جالینوس در زمان نرون قیصر ششم روم می‌زیست. وی به اطراف و اکناف مسافرت می‌کرد و دوبار به روم رفت و در آنجا سکونت کرد و با پادشاه برای معالجهٔ مجروحین به جنگ رفت. در فلسفه و علوم ریاضی براعت یافت و در ۴۲سالگی متبحر گشت و دانش بقراط را زنده ساخت و بر کتب ازدست‌رفتهٔ او شروحی نوشت. پدرش مهندس بزرگی بود که در عصر خود نظیر نداشت. در سن ۸۸سالگی به قصد بیت‌المقدس از روم بیرون رفت و به سیسیل رسید و در همان‌جا درگذشت. جالینوس، به قولی تا حدود چهارصد کتاب تاًلیف کرد که بخشی از آنها در آتش‌سوزی نیایشگاه صلح از میان رفت. نام جالینوس به‌خاطر شهرت وی، در ادبیات فارسی رواج یافته‌است:

وگر خود علمِ جالینوس دانی		چو مرگ آمد به جالینوس مانی
		(نظامی)

ای دوایِ نخوت و ناموسِ ما		ای تو افلاطون و جالینوسِ ما
		(مولانا)

«جالینوس ابلهی را دید که دست در گریبان دانشمندی زده و بی‌حرمتی همی‌کرد. گفت: اگر این نادان نبودی کار وی با نادانان بدینجا نرسیدی.» (گلستان سعدی)

یادداشت

Pergameni De Hippocratis et Platonis decretis

1. ^ بقراط دوم پزشک معروف که سوگندنامه اش معروف است؛ بقراط یکم پزشکی بوده که پیش از مینس می‌زیسته و جزء پزشکان بزرگ نیست

منابع

• آنندراج
• لغت نامه-دهخدا
• تاریخ الحکماء قفطی
• تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی
• تاریخ گزیده