الماس‌خان کنوله‌ای

الماس‌خان کندوله‌ای ئه‌ڵماس خان که‌نووله‌ای
زاده	۱۷۰۶ کندوله، کرمانشاه
محل زندگی	کندوله
درگذشته	۱۷۷۷ کندوله
آرامگاه	قبرستان روستای کندوله
پیشه	نظامی
زمینه کاری	ادبیات
ملیت	کرد ایرانی
دوره	افشاریان
کتاب‌ها	شاهنامه کردی، خورشید و خرامان، هفت‌لشکر، نادرنامه، شیرین و فرهاد
دلیل سرشناسی	سرایش افسانه‌ها و داستان‌های کردان جنوب
فرزند(ان)	۲ دختر

سرهنگ الماس خان اهل روستای کندوله، در استان کرمانشاه، حماسه‌سرا و سرهنگ کرد در دوره فرمانروایی نادرشاه افشار ۱۱۴۸–۱۱۶۰ می‌زیسته و یکی از افسران برجستهٔ دستگاه والی اردلان بوده‌است.

زندگی

الماس در سال ۱۷۰۶ میلادی در روستای کندوله در منطقهٔ دینور استان کرمانشاه به دنیا آمد. گفته شده که نام پدرش رضا بوده که از شاعران و شاهنامه‌سرایان کرد کرمانشاه بوده‌است. الماس‌خان در دوران نادر به فرماندهی تیپ سنندج (فوج کردستان) سپاه نادری می‌رسد. در جنگ سپاه نادر و نیروهای عثمانی به فرماندهی توپال عثمان پاشا در صفر ۱۱۴۶ قمری(۱۷۳۳ میلادی و ۱۱۱۲ خورشیدی) در ارگ کرکوک، سپاه نادر بر اثر اشتباه الماس خان مجبور به عقب‌نشینی شد. نادر به سبب این مسئله وی را خلع و به عنوان تنبیه مقطوع النسل کرد. وی پس از آن در روستای پدری خود در انزوا زندگی خود را وقف ادبیات و موسیقی کرد.

مرگ

مرگ الماس خان به نوشته محمدعلی سلطانی در حدیقه سلطانی احتمالاً در اواخر قرن دوازدهم هجری قمری و بین سال‌های ۱۱۹۰ تا ۱۲۰۰ هجری قمری(۱۷۷۶ تا ۱۷۸۶ میلادی) اتفاق افتاده باشد.

آثار

از جمله آثار الماس خان می‌توان به خورشید و خرامان، هفت‌لشکر، موش و گربه، شیرین و فرهاد (شیرین و خسرو)، و نادرنامه (نادر و پالا) اشاره کرد که همگی به زبان کُردی سروده شده‌است. اما معروف‌ترین کار وی سرایش شاهنامه کردی است که مجموعه ای از افسانه‌ها و داستان‌های حماسی مردم جنوب کردستان است.

ارتباط با میرزا شفیع دینوری

الماس خان با میرزا شفیع دینوری دیگر شاعر کُرد، مراوده و مشاعره داشته و هر دو در حدود نیمه دوم سده ۱۲ می‌زیسته‌اند. میرزا شفیع مرثیه ای در ارتباط با مرگ الماس خان سروده که بخش مهمی از اطلاعات موجود دربارهٔ وی از همین مرثیه اخذ شده‌است.

میرزام خامووشان		مباره‌کت بوو مأوای خامووشان
نووشت بوو بادهٔ بیهووشی هووشان		ره‌فیق مه‌جڵس جه‌رگهٔ مهٔ نووشان
سه‌رای سه‌نگ و گل وه‌نت بار نه‌بوو		رووهت نه دیوان شه‌رمه‌سار نه‌بوو
هانام بۆ ئێجاز دئای خاسان بوو		سزای گوڕ ئه‌فشار وه‌نت ئاسان بوو
نه وه‌خت سئاڵ پرسای خه‌یر و شه‌ر		قادر وه قودره‌ت لێوت که‌روو ته‌ر
بینای بێزه‌واڵ، شای پشت په‌رده		ببه‌خشووت گوناێ کردهٔ ویه‌رده‌
دڵ ماوه‌روو ته‌نگ وهٔ کراماته		میرزام یه سه‌فه‌ر هات و نه‌هاته‌
ئیمه‌یش یانه گشت یه ڕاگه‌مانه‌ن		ئاو مێمانخانه یه جاگه‌مانه‌ن
میرزام ئی ده‌رده وه من بی‌کاری		تۆ له ده‌س نیشان جه ویت نداری
فه‌رزه‌ندی ژه ئه‌سڵ نه‌سڵ ویت نه‌بوو		نه‌مامی ژه نه‌سڵ فه‌سڵ ویت نه‌بوو
فه‌رزه‌ند هه‌ر خاسه میوهٔ باخته‌ن		هه‌م شادی هه‌م زۆق هه‌م چراخته‌ن
تا که زنده‌نی دنیا و دینته‌ن		ژه دمای مردن جانشینته‌ن
وه ناز مه‌گیلوو وه دیواخانت		مه‌که‌روو گوڵگه‌شت سه‌یر باخانت
وه‌قتیکه پیری مه‌که‌روو قه‌ست		فه‌رزه‌ند ئه‌زیز مه‌گیروو ده‌ست
ئاو قه‌سر و ئه‌یوان دیواخان تۆ		پهٔ خاپوور خاسه‌ن تۆ نه سای گلکو
به‌رق نه‌وبه‌هار بواروو پیدا		باده‌قۆش و موور بوانووش تیدا
په‌ری ئه‌و خاسه‌ن وه خاک نی بوو		شه‌نیار تی نیشوو، شه‌ماڵ وه پی بوو
تا «شه‌فی» دنیاش بوو وه تووز و گه‌رد		ئاخ په‌ری ئه‌ڵماس، سه‌د ئاخ و سه‌د ده‌رد
دمای ئه‌ڵماسخان، خان لاڵ شیوه		کزه‌ێ ته‌مۊره که‌س نه‌بوو پیوه‌
پهٔ چیمه‌ن میرزام هاوسه‌رای گوڵ؟		گل وه دیده‌م بوو پهٔ چیشمه‌ن گوڵ؟
بار تا بپووشم به‌رگی جه پلاس		بپووشوو «شه‌فی» جه دمای ئه‌ڵماس

منابع

• محمدعلی سلطانی (۱۳۸۴)، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: سها، ص. ۳۹۶، شابک ۹۶۴-۶۲۵۴-۰۴-۷