ارس: تفاوت میان نسخهها
←پانویس: نمایش پاروقیها برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایش پیشرفتهٔ همراه |
Luckie Luke (بحث | مشارکتها) جهت دار الکی برچسب زنی نکنید |
||
خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
نامِ این رود در نوشتههای باستانیِ [[زبان یونانی|یونانی]]، -eἈράξης (آراکسس) ثبت شده است.<ref name="Iranica">https://iranicaonline.org/articles/araxes-river#pt2</ref> همچنین در اسناد ارمنی واژهی «Eraskʿ»<ref group="پاورقی">اِراسک؟ اِرَسک؟</ref> هم دیده میشود.<ref name="Iranica"/> در منابع گرجی، واژهی «Raḵšī»<ref group="پاورقی">راخشی؟ راکشی؟</ref> هم ثبت شدهاست.<ref name="Iranica"/> |
نامِ این رود در نوشتههای باستانیِ [[زبان یونانی|یونانی]]، -eἈράξης (آراکسس) ثبت شده است.<ref name="Iranica">https://iranicaonline.org/articles/araxes-river#pt2</ref> همچنین در اسناد ارمنی واژهی «Eraskʿ»<ref group="پاورقی">اِراسک؟ اِرَسک؟</ref> هم دیده میشود.<ref name="Iranica"/> در منابع گرجی، واژهی «Raḵšī»<ref group="پاورقی">راخشی؟ راکشی؟</ref> هم ثبت شدهاست.<ref name="Iranica"/> |
||
در سنن ارمنی، نام این رود مرتبط با آراست، نوهٔ بزرگ خاندان افسانهای ارمنیِ [[هایک (اسطوره)|هایک]] دانسته شدهاست.<ref>Elisabeth Bauer. Armenia: Past and Present, p. 49. ISBN B0006EXQ9C</ref> این نام بعداً یونانی شده و به Araxes دگرگون شده و برای اشاره به فرهنگ کورا-ارسی استفاده شدهاست. |
در سنن ارمنی، نام این رود مرتبط با آراست، نوهٔ بزرگ خاندان افسانهای ارمنیِ [[هایک (اسطوره)|هایک]] دانسته شدهاست.<ref>Elisabeth Bauer. Armenia: Past and Present, p. 49. ISBN B0006EXQ9C</ref> این نام بعداً یونانی شده و به Araxes دگرگون شده و برای اشاره به فرهنگ کورا-ارسی استفاده شدهاست. تمدنی [[پیش از تاریخ]] که در دره کورا و ارس شکوفا شده بود. ولی در بسیاری از زمانها مانند آنچه در [[تاریخ هرودوت]] میبینیم، این رود [[ولگا]] بوده که با نام Araxes شناخته میشده.{{نیازمند منبع}} همچنین این رود در آخرین فصل آننید هشتم اثر [[ویرجیل]] به نام خشم در پل ثبت شدهاست پس از آنکه رومیها با ساختن یک پل بر روی آن توانستند بر دشمن پیروز شوند. برخی بر این باورند که ارس با دو رود پیشون و [[جیحون|گیهون]] که در فصل دوم [[کتاب مقدس]] به آن اشاره شده مرتبط است. |
||
<gallery> |
<gallery> |
نسخهٔ ۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۵:۱۹
رود ارس | |
---|---|
![]() رود ارس، در غرب شهر جلفا | |
![]() رودخانه ارس بر روی نقشه حوضه آبریز، رودخانه کورا نیز برجسته شده است. | |
مکان | |
کشورها | ![]() ![]() ![]() ![]() |
ویژگیهای ظاهری | |
سرآب | |
• مکان | استان ارزروم، ترکیه |
• مختصات | ۳۹°۲۰′۱۶٫۵۱″ شمالی ۴۱°۱۹′۴۱٫۶۳″ شرقی / ۳۹٫۳۳۷۹۱۹۴°شمالی ۴۱٫۳۲۸۲۳۰۶°شرقی |
• ارتفاع | ۳٬۰۰۰ متر (۹٬۸۰۰ فوت) |
دهانه | رود کورا |
• مکان | جمهوری آذربایجان |
• مختصات | ۴۰°۰۱′۶٫۲″ شمالی ۴۸°۲۷′۱۲٫۶″ شرقی / ۴۰٫۰۱۸۳۸۹°شمالی ۴۸٫۴۵۳۵۰۰°شرقی |
طول | ۱٬۰۷۲ کیلومتر (۶۶۶ مایل) |
اندازهٔ حوضه | ۱۰۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۳۹٬۰۰۰ مایل مربع) |
دبی | |
• میانگین | ۱٬۲۶۸ متر مکعب بر ثانیه (۴۴٬۸۰۰ فوت مکعب بر ثانیه). |
• بیشینه | ۲۴٬۸۳۰ متر مکعب بر ثانیه (۸۷۷٬۰۰۰ فوت مکعب بر ثانیه) |
اَرَس رودی پرآب و خروشان است که از کوههای بینگول در منطقه آناتولی (در ترکیه امروزی) سرچشمه و پس از پیوستن رود آرپا، مرز مشترک ایران با نخجوان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان را تشکیل میدهد. سرانجام در منتهیالیه شمالی استان اردبیل وارد جمهوری آذربایجان شده و به رود کورا میریزد. این رود ۱۰۷۲ کیلومتر طول دارد.[۱]
رود ارس در پی عهدنامه ترکمنچای از اول اسفند ۱۲۰۶ به عنوان مرز ایران و امپراطوری روسیه برگزیده شد و تمامی مناطق شمال این رود از ایران جدا و به خاک روسیه افزوده شد.
بعدها ایران و اتحاد شوروی با همکاری همدیگر سدی در ناحیه پلدشت به نام سد ارس بنا کردند. سپس سد خداآفرین به صورت مشترک با جمهوری آذربایجان بر روی رود ارس احداث شد و هماکنون سد قیز قلعهسی به صورت مشترک با جمهوری آذربایجان بر روی رود ارس احداث میشود. بر روی ارس تا کنون پنج پل نیز ساخته شدهاست که عبارتنداز: پل آهنی جلفا، پل شوسه جلفا ، پل پلدشت و پل خداآفرین در مرز جمهوری آذربایجان و پل نوردوز در مرز ارمنستان می باشند.
نام
در منابع فارسی از این رود به نام «ارس»، در ترکی استانبولی «آراس» و در ترکی آذربایجانی به نامِ «آراز» هم نامیده میشود. همچنین در زبان ارمنی این رود را «آراکس» مینامند.
ریشهٔ واژهٔ فارسی «ارس» و واژههای یونانی و ارمنی مربوطه احتمالاً از مادیِ «اَرَخس» *Araxs است که برگرفته است از نیاایرانی *Raxša- به معنای «تیزرو» و «آنچه به سرعت جریان دارد» است.
نامِ این رود در نوشتههای باستانیِ یونانی، -eἈράξης (آراکسس) ثبت شده است.[۲] همچنین در اسناد ارمنی واژهی «Eraskʿ»[پاورقی ۱] هم دیده میشود.[۲] در منابع گرجی، واژهی «Raḵšī»[پاورقی ۲] هم ثبت شدهاست.[۲]
در سنن ارمنی، نام این رود مرتبط با آراست، نوهٔ بزرگ خاندان افسانهای ارمنیِ هایک دانسته شدهاست.[۳] این نام بعداً یونانی شده و به Araxes دگرگون شده و برای اشاره به فرهنگ کورا-ارسی استفاده شدهاست. تمدنی پیش از تاریخ که در دره کورا و ارس شکوفا شده بود. ولی در بسیاری از زمانها مانند آنچه در تاریخ هرودوت میبینیم، این رود ولگا بوده که با نام Araxes شناخته میشده.[نیازمند منبع] همچنین این رود در آخرین فصل آننید هشتم اثر ویرجیل به نام خشم در پل ثبت شدهاست پس از آنکه رومیها با ساختن یک پل بر روی آن توانستند بر دشمن پیروز شوند. برخی بر این باورند که ارس با دو رود پیشون و گیهون که در فصل دوم کتاب مقدس به آن اشاره شده مرتبط است.
-
نقشهای از سال ۱۲۳۳ که نام رودخانه را اَرَس (Aras) نوشتهاست.
-
نقشهای از جیمز ویلد، جغرافیدان درباری از سال ۱۲۳۳ که نام رودخانه را اَرَس نوشتهاست.
-
نقشهای از رابرت کر پورتر که نام رودخانه را ارس نوشتهاست.
در قرآن و احادیث
در قرآن از قومی بنام اصحاب رس یاد شده که طبق کتاب عیون اخبار الرضا و روایتی از علی بن ابی طالب اصحاب رس قومی بودند که در حاشیه رود ارس زندگی میکرده و درخت صنوبر را عبادت مینمودند. اصحاب رس جزو اقوامی بودند که بر آنان عذاب نازل شد.[۴]
جزیرههای ارس
در بستر رود ارس ۸۰۵ جزیرهٔ کوچک و بزرگ خالی از سکنه وجود دارد که به زبان محلی به آن «شام» میگویند. بر پایهٔ قرارداد مرزی، ۴۲۷ جزیره به ایران و ۳۸۲ جزیره به شوروی (و اکنون به جمهوری آذربایجان) تعلق دارند. این جزیرهها تنها برای چرای حیوانات پیرامون رود قابل استفادهاند.[۵]
تنها معدودی از این جزایر دارای نام میباشند و بیشتر این جزیرهها با شمارهگذاری نامیده میشوند. اسامی برخی از جزایر عبارتند از: خُرامه، بویدوز، پیرواتلر، قرهقباح و کثیری. چند جزیرهٔ نامبرده دارای چراگاههای خوبی هستند.[۶]
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Moughan_in_Abbasid_Caliphate.jpg/220px-Moughan_in_Abbasid_Caliphate.jpg)
در تعیین مالکیت جزیرههای ارس میان هیئتهای مرزبندی ایران و شوروی مقرر شده بود تا خط مرزی از میان رود ارس بگذرد و اگر در محلی چند شاخه از رود وجود داشته باشد میانهٔ شاخهٔ عمدهتر خط مرزی شود. در تاریخ ۶ مهرماه ۱۳۳۴ یعنی زمانی که مالکیت جزیرهٔ نزدیک به پاسگاه عباسی تعیین میشد بر سر این که شاخهٔ عمدهٔ رود در این محل کدام است میان هیئت شوروی و ایران مشاجرهای درگرفت. یکی از افسران ایرانی به نام ستوان یکم نورالله کثیری نقشهبردار لشکر تبریز، برای اثبات این که شاخهای که به سود ایران بود عمیقتر و بنابرین شاخهٔ عمده است با اسب خود بیباکانه به آب زد. وی و اسبش در زیر امواج ناپدید شدند ولی یکی از مرزبانان ایرانی به نام صمد مدداقلی توانست افسر ایرانی را نجات دهد. اعضای هیئت روس با دیدن این صحنه، مالکیت ایران بر جزیرهٔ ۱۳۰ در این شاخه از رود را پذیرفتند. جزیرهٔ ۱۳۰ بعداً با تصویب مقامات عالی ایران جزیرهٔ کثیری نام گرفت و به ستوان یکم نورالله کثیری پاداش و نشان افتخار دادهشد.[۷] در دوران جنگ سرد، برخی از ایرانیان کمونیست از طریق این رود به اتحاد جماهیر شوروی فرار کردند.
ارس در شعر شاعران ایرانی
اى صبا گر بگذرى برساحل رود ارس | / بوسه زن بر خاک آن وادى و مشگین كن نفس | |
ای بسا خشک لبا کز گره سحر کسی | / در ارس بیخبر از آب چو دولاب شدست | |
گفتم اگر ببینمت من چه کنم شراب را | / نیست روا تیمّمی بر لب نیل و بر ارس | |
ارس را در بیابان جوش باشد | چو در دریا رسد خاموش باشد | |
نگارخانه
-
رود ارس در منطقه مرزی شهرستان پلدشت.
-
رود ارس در ایغدیر.
-
نگارهای ماهوارهای از رودخانه ارس
-
ارس در نزدیکی شهر جلفای ایران.
-
رود ارس در قرهباغ کوهستانیِ جمهوریِ آذربایجان در سمت راست-ایران در سمت چپ
-
رود ارس در نوردوز
-
رود ارس
جستارهای وابسته
- رودها و دریاچههای ارمنستان
- منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس
- فهرست دریاچههای ارمنستان
پانویس
پاورقیها
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۴. دریافتشده در ۱ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ https://iranicaonline.org/articles/araxes-river#pt2
- ↑ Elisabeth Bauer. Armenia: Past and Present, p. 49. ISBN B0006EXQ9C
- ↑ "Calumet, A. D. 1672–1757, Rosebmuller, 1768–1835, Kell, 1807–1888, and some other scholars believed the source river [for Eden] was a region of springs. The Pishon and Gihon were mountain streams. The former may have been the Phasis or Araxes, and the latter the Oxus." Duncan, George S. (October 1929) "The Birthplace of Man" The Scientific Monthly 29(4): pp. 359-362, p. 360
- ↑ وبگاه سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل بایگانیشده در ۱۹ ژوئیه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine، بازدید: نوامبر ۲۰۰۹.
- ↑ جهانبانی، امانالله، مرزهای ایران و شوروی، کتابفروشی ابن سینا، تهران: ۱۳۳۶ خورشیدی. صص۸۹–۹۰
- ↑ جهانبانی، امانالله، مرزهای ایران و شوروی، کتابفروشی ابن سینا، تهران: ۱۳۳۶ خورشیدی. صص۸۹–۹۰.
منابع
- Armenian Soviet Encyclopedia. Vol. 1. Yerevan. p. 702-03.
- Խուդավերդյան, Կոստանդին (1990). Հայկական համառոտ հանրագիտարան (به ارمنی). Vol. 1. Երևան: Հայկական Հանրագիտարան հրատարակչություն ՊՈԱԿ.
- Այվազյան, Հ. Մ. (2006). Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարան. Երևան. p. 159.
- Հակոբյան, Թ. Խ.; Մելիք-Բախշյան, Ստ. Տ.; Բարսեղյան, Հ. Խ. (1986). Մանուկյան, Լ. Գ. (ed.). Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան. Vol. 1 [Ա-Գ]. Երևան: Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն. p. 420.
- Adalian, Rouben Paul (2002). Historical Dictionary Of Armenia. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. p. 17-19. ISBN 978-0-8108-4337-0.
- Արաքս at Encyclopedia.am
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/34px-Wikiquote-logo.svg.png)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png)
- ارس
- جغرافیای ارمنستان
- جغرافیای استان ارزروم
- جغرافیای استان ایغدیر
- جغرافیای ترکیه
- حوضه آبریز دریای مازندران
- رودهای ارمنستان
- رودهای استان آذربایجان شرقی
- رودهای استان اردبیل
- رودهای بینالمللی آسیا
- رودهای بینالمللی
- رودهای ترکیه
- رودهای جمهوری آذربایجان
- رودهای جمهوری آرتساخ
- رودهای مرزی
- ریزابههای رود کورا (دریای کاسپین)
- زمینچهرهای استان ارزروم
- زمینچهرهای استان ایغدیر
- مرز ارمنستان و ایران
- مرز ارمنستان-ترکیه
- مرز ایران و جمهوری آذربایجان
- نخجوان
- نمادهای ملی ارمنستان
- مرز جمهوری آذربایجان-ترکیه