گاوخونی

برای دیگر کاربردها، گاوخونی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

تالاب بین‌المللی گاوخونی
زاینده‌رود در گاوخونی
نقشه از حوضه زاینده‌رود/گاوخونی
موقعیت	ایران، استان اصفهان
مختصات	۳۰°۳۸′۵۸″ شمالی ۴۸°۳۹′۵۲″ شرقی
گونه	آب ش‍ی‍ری‍ن
درون‌شارش‌های کلان	زاینده‌رود (۴۰۰ کیلومتر)
برون‌شارش‌های کلان	تبخیر
کشورهای حوضه	ایران
مساحتِ رو	۴۷۶ کیلومتر مربع (خشک)
بیشترین عمق	۱٫۵ متر (۴٫۹ فوت)

تالاب بین‌المللی گاوخونی (که باتلاق گاوخونی نیز خوانده می‌شد) نام تالابی است در فلات مرکزی ایران و در فاصله ٢۵ کیلومتری شهرستان ورزنه که بخش بزرگی از آن در استان اصفهان و مابقی در استان یزد قرار دارد که زاینده‌رود به آنجا می‌ریزد.

تالاب گاوخونی یکی از تالاب‌های مشهور در جلگهٔ مرتفع مرکزی ایران به‌شمار می‌آید. این تالاب حیاتی منطقه‌ای به وسعت ۴۷۶ کیلومتر مربع را پوشانده و در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه‌های شنی واقع شده‌است. ارتفاع آن از سطح دریا ۱٬۴۷۰ متر و بیشینهٔ عمق آن ۱۵۰ سانتیمتر می‌باشد. باتلاق مذکور منابع زیستی غنی ای دارد البته به انضمام فعالیت‌های دیگری که نسبت به محیط دارد. این باتلاق همچنین پناهگاهی برای پرنده‌های مهاجر است که با همهٔ این ویژگی‌ها یکی از جاذبه‌های گردشگری است.

نزدیک‌ترین آبادی به گاوخونی همان شهر ورزنه است که در حدود ۲۳ کیلومتر تا دهانه مرداب فاصله دارد. در بقیه مناطق، روستاهای دستجرد، حسن آباد ، خارا و مالواجرد از دهستان جرقویه علیا در جنوب تپه شنی حاشیه مرداب واقع اند که این روستاها به جز از طریق روستای خارا دسترسی به مرداب گاوخونی ندارند.

نام‌شناسی

در فرهنگ آنندراج گاو را به معنی بزرگ و خان را به معنی چاه آورده است و آن را چاه بزرگ می‌داند. دهخدا گمان می‌برد که گاوخانه باشد زیرا در گذشته روستاییان گاوهای خود را برای چرا به اینجا می‌آوردند.

واژه گاوخونی مرکب است از گاو (Gabae یا Gavae) که استرابو در جغرافیای معروف خویش اصفهان را بدان نامیده و این واژه بعدا به گبی، گی و جی تبدیل گردیده است. و خانی (خانیک Xanik پهلوی) که به معنی چشمه، حوض و آبگیر است و در آثار قدمای زبان فراوان به کار رفته‌است. بر بنیاد این احتمال گاوخانی به معنای آبگیر جی (اصفهان) است.

مشخصات جغرافیایی مرداب

مرداب گاوخونی در شمال شرقی دهستان جرقویه (سفلی و علیا) و جنوب غربی شهرستان نائین و غرب منطقه ندوشن از استان یزد و شمال غربی کویر ابرقو و شرق دهستان رودشتین واقع شده‌است و در وسیع‌ترین قسمت عرض آن حدود ۴۵ و طولش ۲۵ کیلومتر است.

آب مرداب در زمستان بیشتر است، اما در تابستان چون زاینده رود به مصرف آبیاری اراضی مسیر می‌رسد و نسبت آبهای ورودی نیز کمتر است از وسعت مرداب کاسته می‌شود. اطراف مرداب خشک و به‌طور کلی در شعاع ده کیلومتر خالی از سکنه است.

در میانه مرداب چاله فرورفته وجود دارد که علی القاعده تاکنون (زمان نویسنده در ۱۳۶۱) خشک نشده‌است و دریاچه اصلی آن را تشکیل می‌دهد.

بحران در تالاب

با تخصیص بی‌رویه آب به صنایع و باغها، آب ورودی این تالاب مدتهاست به صفر رسیده و عملاً این تالاب نابود شده‌است. این در حالی است که کشور ایران عضو کنوانسیون بین‌المللی رامسر است و طبق آن حق ندارد قوانینی تصویب کند که بر اثر آن قوانین تالابها خشک شوند.

مطالعات نشان می‌دهد که هم‌اکنون ۶۵ درصد آب خروجی سد زاینده رود در حدفاصل خروجی سد تا پل کله برداشت می‌شود.

زنده‌شدن گاوخونی پس از ۱۰ سال

در اوایل تیر ماه سال ۱۳۹۴ آب رودخانه زاینده‌رود ضمن عبور از بند شاخ کنار به تالاب بین‌المللی گاوخونی رسید و پس از ۱۰سال باعث خوشحالی مردم، کشاورزان و دوستداران محیط زیست شد.

با انتقال آب به تالاب گاوخونی در هفته‌های اخیر کشاورزان مردم شرق اصفهان اقدام به لایروبی بخشی از مسیر رودخانه برای جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز آب در مسیر رودخانه کردند.

پیوند به بیرون

• آرامگاه اسرارآمیز زاینده‌رود + عکس ایسنا