لرهای جنوبی

لُری جنوبی
لُری دومنی
زبان بومی در	ایران
منطقه	غرب آسیا
قومیت	مردم لر
شمار گویشوران	حدود ۳ الی ۴ میلیون نفر  (بدون تاریخ)
تبار	زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی غربی زبان لری لُری جنوبی
سامانه نوشتاری	الفبای عربی در ایران و عراق
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹	luz
ایزو ۲–۶۳۹	luz
ایزو ۳–۶۳۹	در زمان‌های گوناگون: luz-mam – ممسنی boye1238 – لری بویراحمدی kohg1238 – کهگیلویه‌ای shul1241 – شولی yasu1238 – یاسوجی

لُرهای جنوبی بخشی از مردم ایرانی‌تبار ساکن در جنوب غربی ایران و بخش بزرگی از لُرها هستند که به زبان لُری جنوبی سخن می‌گویند. لرهای جنوبی جزو لر بزرگ اند و شامل ایلات ممسنی (دشمن زیاری،بکش، جاوید و رستم)، ایلات کهگیلویه (بویر احمدی، ایل بهمئی، ایل آغاجاری، باوی، چرام، نوئی،دشمن زیاری و طیبی) ، ایل لیراوی(لیراوی کوه و لیراوی دشت) ، ایل کرائی ، ایل حیات داوودی ساکن شمال و غرب بوشهر و خوزستان (عمدتاً بندرهای هندیجان، گناوه، دیلم و دشتستان،ماهشهر) و طایفه خفری یا غوری در شهرستان شیراز و کوهچنار می باشند.

تقسیمات ایلی

ایلات

۱_ بویراحمدی

۲_ایل بهمئی

۳_ایل آغاجاری

۴_ممسنی (ایل)

۵_طیبی

۶_حیات داوودی

۷_لیراوی

۸_کرائی

۹_ایل باوی

۱۰_نوئی

۱۱_چرام

۱۲_دشمن زیاری کهگیلویه و ممسنی

طوایف

۱_طایفه شولی

۲_طایفه خفری (غوری)

۳_طایفه سرخی

۵_طایفه نوبنجانی

۶_طایفه کهکی

۷_طایفه کهواد

۸_طایفه کردشولی

۹_ طایفه سقلمه چی

۱۰_طایفه وندا

۱۱_طایفه جامه بزرگی

زبان و لهجه‌ها

لرهای جنوبی رویهم رفته به زبان لری جنوبی سخن می‌گویند. ورود واژگان بیگانه عربی و ترکی در زبان لری نسبت به فارسی خیلی اندک است. ویژگی مهم لری جنوبی علامت جمع واژگانی (فتحه + ل) است که مشابه شاخه‌های شمالی لری و گویش لکی است (بَردَل (سنگها)، کُرَل (پسران)، کݸیَل (کوه‌ها)، پیایَل (مردها)).

زبان بختیاری	زبان لکی	زبان لری جنوبی	زبان فارسی
کُرا/کُرگَل	کُرَل	کُرَل	پسران
بَردَل	کوچکِیل	بَردَل یا کُچُک یا غار	سنگها
کݸهیَل	کݸیل	کݸیَل	کوه‌ها
پیایَل	پیال	پیایَل	مردان
گِئو	بِرار	کَکا _ِبرار	برادر
دونگ	دَنگ	بُنگ	صدا_سخن

در لری ممسنی و باوی، برخلاف لری بویراحمدی که در آن در بسیاری از موارد حرف دال پس از مصوت بهٔ (Y) تبدیل می‌شود، حالت خاصی از د شبیه ذ (Ḋ) وجود دارد که به آن دال خفیف یا معجم می‌گویند. در لری طوایف کهگیلویه بزرگ ازجمله طیبی، این ابدال گاهی به صورت ر نرم خود را نشان می‌دهد. در لهجه طوایف بهمئی یک مشخصه مهم، تبدیل الف به حالت خاصی است به ضمه کشیده نزدیک است و گاه در نگارش افراد ناآشنای زبانشناس به صورت ضمه کشیده درج شده‌است. این حالت در گویش لرهای بختیاری نیز کاملاً مشهود است.

پراکندگی طوایف لر جنوبی در بوشهر

دشتستان

این طوایف لر جنوبی ساکن در شهرستان دشتستان بوشهر می‌باشند.

طایفه ابوالفتحی: از لرهای لیراوی هستند.

طایفه نوبنجانی: از لرهای ممسنی هستند.

طایفه کمالی: از لرهای یاسوجی هستند.

طایفه خوانین: از لرهای کامفیروز هستند.

طایفه آخوندها: از لرهای دهدشت کهگیلویه هستند.

طایفه حقیقت: اصلاً از شبانکاره می‌باشند.

طایفه قائدان: از کهگیلویه آمده‌اند.

طایفه باباعلی: از لرهای بهبهان هستند.

طایفه دهدشتی: اصل آنها از لرهای دهدشت کهگیلویه است.

طایفه مشهدی علی عنابی: از لرهای گله دار منشعب گشته‌اند.

طایفه سادات شجاع الدین: از سادات لر فهلیان هستند.

طایفه پاپری:از لرهای ممسنی هستند.

طایفه شاه حسینی: از لرهای بختیاری هستند.

گناوه

اکثریت مردم گناوه و روستاهای آن از ایل حیات داوودی هستند اما شمار زیادی از مردمان لر ممسنی و شول و کهگیلویه بویراحمدی و بختیاری نیز به این شهر مهاجرت کرده اند.

دیلم

لیراوی دشت: لیراوی دشت به‌گواه تاریخ جزوی از سرزمین لیراوی کهگیلویه بوده که مرکز آن بندر دیلم و محل سکونت مردمان لر بوده لیراوی دشت یکی از شعبات لرهای کهگیلویه می‌باشد. نام لیراوی در کتاب تاریخ گزیده آورده شده و یکی از طوایف قدیمی لر است.

طایفه خدری

طایفه خواجه‌گیری

طایفه احمدحسنی

طایفه باباحسنی

طایفه کبرغالبی

طایفه بوالفتحی

طایفه چاه تلخی

طایفه بویراتی

طایفه گره‌ای

طایفه کاوی

طایفه طاهری

طایفه علیزاده

طایفه باغبان

طایفه فلاحتی

طایفه درویشی

طایفه گله‌گیر

جم

در شهرستان جم چهار طایفه لر به زندگی می‌پردازند که طی سالیان متمادی به این منطقه کوچ کردند.

طایفه مدگماری:

طایفه قائد یا کاید:

طایفه شیخ حیات:

طایفه خواجه:

وراوی .دشتی. استان بوشهر

روستای وراوی دشتی مردم وراوی دشتی یکی از لر تباران عشایری بودند و شغل آنان کشاورزی چوپانی بودند ک دوره عباس شاه از کهگیلویه بویراحمد هجرت کردند و به لامرد شهرستان مهر استان فارس رفتند و روستایی تشکیل دادند ب نام وراوی ک چند سال در آن جا بودند و عده ای از آنان به خاطر چندتا از اخطلافات بیرون میشوند و به سوی استان بوشهر در دشتی قرار میگیرند و روستایی با نام وراوی ایجاد میکنند در آنجا زندگی میکنند « روستایی وراوی اصالتن بویراحمدی بودند یکی از قوم های بزرگ لر هستند که در دشتی لر دشتی می‌نامند »

طایفه: سالمی طایفه: تیموری طایفه: گرگویی « گرگی » طایفه: وراوی طایفه: میمندی

پراکندگی طوایف لر جنوبی در فارس

عمدتا در شهرستان های ممسنی ، رستم ، سپیدان و ... قرار دارند.

جغرافیا

کهگیلویه و بویراحمد:تمام شهرستان‌ها

خوزستان: شهرستان‌های صیدون، بهبهان، امیدیه، رامهرمز، هندیجان، آغاجاری، ماهشهر

استان فارس:اکثریت شهرستان های،رستم،ممسنی،سپیدان،فراشبند، کوه چناراکثریت بخش‌های کامفیروز شمالی،کامفیروز جنوبی،حسن‌آباد،سده، خشت،جره و بالاده،بخش کمارج‌،بخش گله دار،و جمعیت چشمگیر در شهرستان های:کازرون،فیروزآباد،شیراز،اقلید،آباده،فسا

استان اصفهان:اکثریت:بخش پادنا و پادناعلیا و شهرستان سمیرم.

استان بوشهر:اکثریت قاطع و غالب:گناوه،دیلم،دشتستان،دهستان انگالی،بخش هایی از دشتی و جم.

ادبیات، فرهنگ و سیاست

رقص دستمال لُرهای جنوبی در شهرستان ممسنی، شمال غرب فارس

با وجود ادبیات شفاهی غنی تاکنون آثار نگارشی اندکی به لری جنوبی نگاشته شده‌است. تا قبل از تشکیل استان کهگیلویه و بویراحمد، بنابه ویژگیهای خاص جغرافیایی و انسانی، حکومتهای مرکزی هیچگاه قادر به کنترل منطقه نبودند. در زمان پهلوی باوجود چند جنگ و گریز خونبار نیروهای دولتی موفق به تصرف و اعمال حاکمیت در این مناطق نشدند. جنگ کیکاوس بهمئی، جنگ تنگ تامرادی (۱۳۰۹)، جنگ ستون بهمئی علاالدینی و جنگ گجستان (گُجسون)(۱۳۴۲) نمونه‌های مهم شکستهای دولت مرکزی از عشایر بویراحمدی لر جنوبی هستند. از سرشناسان تاریخی لرهای جنوبی می‌توان کی لهراس و رئیسعلی دلواری و خداکرم خان بهمئی «خانطلا» را نام برد.

برج ممسنی، طراحی شده توسط فلاندین، ۱۸۵۱ میلادی

لباس لرهای جنوبی از مرکز غربی استان فارس تا سراسر استان کهگیلویه و بویراحمد و شمال و غرب بوشهر و جنوب شرقی خوزستان گسترش دارد. امروزه استفاده از لباس محلی و سنتی بیشتر در زنان بالای ۳۰ سال دیده می‌شود اما در جشن‌ها و مجالس عروسی تمام زنان و دختران به عنوان یک سنت از لباس‌های محلی شاد و متنوع استفاده می‌کنند.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته در کتاب نگارگری مکتب شیراز، قدمت این نوع لباس‌ها بیشتر از دوران تیموریان در قرن هشتم هجری قمری است. لباس محلی وسنتی زنان لر جنوبی از سه بخش اصلی سرپوش، بالاتنه وپایین تنه تشکیل شده‌است که مجموع این سه بخش، پوشش کاملی را برای زنان به همراه دارد.

تا قبل از تشکیل استان کهگیلویه و بویراحمد، بنابه ویژگیهای خاص جغرافیایی و انسانی، حکومتهای مرکزی هیچگاه قادر به کنترل منطقه نبودند. در زمان پهلوی باوجود چند جنگ و گریز خونبار نیروهای دولتی موفق به تصرف و اعمال حاکمیت در این مناطق نشدند. جنگ تنگ تامرادی (۱۳۰۹) و جنگ گجستان (گُجسون) (۱۳۴۲) نمونه‌های مهم شکستهای دولت مرکزی از عشایر بویراحمدی لر جنوبی هستند.

امامقلی خان رستم ممسنی در کنار هادی خان کشکولی

جستارهای وابسته

• مردم لر
• زبان لری