دشمن‌زیاری

دشمن زیاری

کل جمعیت
بیش از ۱۵۰۰۰۰
مناطق با جمعیت چشمگیر
فارس، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، خوزستان
زبان‌ها
لری جنوبی
دین
اسلام شیعه
قومیت‌های وابسته
سایر مردمان ایرانی، به خصوص لرها

برای دیگر کاربردها، دشمن‌زیاری (ابهام‌زدایی) را ببینید.

نقشه جغرافیایی ایل دشمن زیاری کهگیلویه

دُشمَن زیاری یکی از ایلات لرهای جنوبی ساکن در استان های فارس ، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر که شامل دو شاخه دشمن زیاری کهگیلویه و دشمن زیاری ممسنی است. بر اساس گفته‌ها دشمن زیاری ها از نوادگان دشمن زیار دیلمی (باوندی) سر سلسله ملوک آل‌ کاکویه هستند.رستم بن مرزبان دشمنزیار از دودمان باوند طبرستان بود. وی با اتحاد آل‌بویه شاخه ری، توانست در بخش‌های مرکز و غرب ایران سال‌های «۴۰۰ ق / ۱۰۰۹ م» سلسله آل کاکویه را بنیادکند.

در کتاب ریاض الفردوس حسین خانی در ذکر نام طوایف از ایل دشمن‌زیاری فقط طایفه گشتاسبی آمده لذا از آنجایی که این کتاب از کتب معتبر در سال ۱۰۸۲ ق تالیف شده است،می‌تواند دریافت که سایر طوایف احتمالا سالها بعد ضمیمه ایل شده و با طایفه گشتاسبی ایل دشمن‌زیاری را تشکیل داده اند،البته سند ۵۰۰ ساله ای نیز وجود دارد مربوط به کی ملک احمد سرپرست طایفه جلیل گشتاسب،با محتوای تقسیم ارث بین فرزندان خود،در سال۱۰۶۸ ق،که نامی از سایر طوایف به جز گشتاسبی به میان نیامده و حداقل ۷ تن از سران طایفه گشتاسبی نامه را مهر و موم نموده‌اند، میرزا حسن فسایی مولف کتاب فارسنامه ناصری در مورداین ایل چنین نگاشته : دشمن زیاری نام دو طایفه است . آنچه که در نواحی نورآباد مَمَسَنی توقف دارند آنها را دشمن زیاری مَمَسَنی گویند و آنچه در کهگیلویه توقف دارند ، آنها را دشمن زیاری کهگیلویه گویند و دشمن زیاری کهگیلویه دوقسمت شده یکی را " الیاسی " و دیگری را " گشتاسبی " گویند و هریک چندین تیره گشته اند مانند : باوردیناری ، بویری ، سلطانی ، سودیناری ، شیر محمدی ، قلندری ، این شش تیره از الیاسی است و میراحمدی ، از گشتاسبی است و کلانتر دشمن زیاری در قدیم از تیره گشتاسب بود و شمارِ تمام این تیره های دشمن زیاری از چهارصد خانوار نگذرد و در دولت نادرشاهی ، محمدخان گشتاسبی دشمن زیاری کلانتر این ناحیه و ضابط تمام " چهار بنیچه جاکی " کهگیلویه بود و خانه عالی در قصبه " دِهدَشت " بساخت و سالها به بزرگی گذرانید و تا کنون آن خانه و توابع آن برای استحکامی آن از گچ و سنگ باقی است و بعد از وفات محمدخان گشتاسبی کلانتری این ناحیه به فریدون خان اِلیاسی قرار گرفت و بعد از وفات او پسرش جمشیدخان به جای پدر نشست و بعد از وفات او پسرش رستم خان دشمن زیاری به کلانتری برقرار گردید و تا کنون باقی است. اما این روایت مغایر با روایات شفاهی و محلی و حتی کتبی میباشد،چراکه پس از محمدخان فرزندش محمدزکیخان و سپس کریمخان،اسدالله‌خان، شهبازخان ، محمدجعفرخان، و نهایتا علیرضا خان به ترتیب به کلانتری ایل رسیدند،البته در تصحیح خود فارسنامه نیز آمده این مطالب دستخوش تغییر شده است و بسیار از مطالب آن بروز رسانی شده است.

چنانچه بیان می شود این ایل به جنگاوری شهره بود و در لشکرکشی نادر شاه افشار به هندوستان، عده‌ای از جنگاوران دشمن زیاری به فرمانِ خانِ گشتاسبی در لشکر نادر شاه در نبرد کرنال حضور داشتند. همچنین شاه افشار در جنگ‌های ایران و عثمانی از سربازان دشمن زیاری بهره بسیار جسته‌،شهرت دشمن‌زیاری ها در عصر صفویه در فتح جزیره هرمز و بغداد به اوج رسید،در این زمان گشتاسبی ها به دلیل اعتقاد به مذهب تشیع مهمترین حامی شاهان صفوی در کهگیلویه بودند،پس از شکست زندیان و کشته شدن لطفعلی خان زند، دشمن‌زیاری‌ها توسط قاجاریان سرکوب شدند و مرکز حکومت خان دشمن زیاری (شهر دهدشت کنونی) به دست قاجاریان تسخیر و غارت شد. در دوره زندیه از خط راس دنا تا جزیره خارک توسط حاکم دشمن زیاری"محمدزکی خان گشتاسبی"که سکه به نام خویش ضرب کرد اداره می شد.

جمعیت کل ایل دشمن زیاری در ایران بیش از ۱۵۰۰۰۰ نفر برآورد شده‌است.

طوایف

شاخه دشمن زیاری کهگیلویه

●طوایف این ایل در کهگیلویه متشکل از طایفه‌های:

•سلطانعلی (سلطلی) ،

•الیاسی

•گشتاسبی

•شیخعالی

•بویری

•قلندری

طوایف این ایل در گچساران:

گشتاسبی

طوایف این ایل در چرام:

گشتاسبی

طوایف این ایل در بهبهان:

گشتاسبی

طوایف این ایل در زیدون:

گشتاسبی

طوایف این ایل در ابادان:

گشتاسبی

طوایف این ایل در خوزستان:

گشتاسبی

شاخه دشمن زیاری ممسنی

●طوایف این ایل در فارس(ممسنی) متشکل از طوایف:

•گشتاسبی

•سلطانی

•منگودرزی های اولادمیرزاعلی

•مهمیدی

•مشایخ شیخ ممویی (بوآ)

•حسنی

•کلاه سیاه

•تیرتاج ساکن شهرستان ممسنی

و همچنین طایفه ی قلی ساکن شبانکاره استان بوشهر

نام

نام این ایل بنظر بر گرفته از نام نیا و بنیادگزار دولت کاکویی، ابوجعفر محمد بن رستم دشمنزیار ملقب به علاءالدوله محمد نامدار به ابن کاکویه است.نام پدر علاءالدوله در سکه‌ها، «دشمنزار» ثبت شده، ولی تاریخ نویسان آن را «دشمنزیار» نوشته‌اند و به گمان بسیار دشمنزار و کاکویه به یک شخص یعنی همان پدر علاءالدوله گفته می‌شد.

سکونتگاه

اکنون مردم این ایل کم و بیش در اکثر مناطق ایران به ویژه جنوب کشور پراکنده‌اند اما بخش اعظم ایل دشمن‌زیاری در استان کهگیلویه و بویراحمد شهرستان کهگیلویه (در روستاهای کلات، کوشک دشمن زیاری، گچی، زیرنا، آبریز، سرخون،برافتاب،لیرکک،راک،گندک،کنجه زار، داریاب،دره ی کل،قلعه دختر،گاودانه،چم مورد، سه گدار، کری، بیدانجیر، مله سبز، قلعهٔ گل، دشت قاضی، دشت بن، ده شیخان و … و مناطق سردسیری دالون و جوکار) ساکن هستند.بخش دیگری از این ایل بصورت پراکنده واقع در گچساران، بویراحمد، بهمئی و استان فارس به طور عمده در دشمن زیاری در شهرستان ممسنی، شهرستان بیضا، شهرستان سپیدان و بخش چنارشاهیجان از استان فارس هستند که از قدیم در این منطقه بوده‌اند.

یکی از طوایف ایل دشمن زیاری به‌نام طایفه قلی نیز از کلاه‌سیاه واقع دردشمن زیاری از ممسنی در استان فارس به یکی از بخش‌های دشتستان در استان بوشهر به‌نام ده‌کهنه که امروزه شبانکاره نام دارد کوچ نمودند.