صنایع ایجادشده در دوران محمدرضاشاه پهلوی

صنایع مادر

شرکت ذوب‌آهن اصفهان

شرکت سهامی ذوب‌آهن اصفهان که تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ کارخانهٔ ذوب‌آهن آریامهر نام داشت، نخستین و بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ فولاد ساختمانی و ریل در ایران است. همچنین ذوب‌آهن اصفهان، بزرگ‌ترین شرکت فولاد در ایران از لحاظ تنوع محصولات است که با ظرفیت ۳٫۶ میلیون تن محصول پایانی، انواع مقاطع فولادی ساختمانی و صنعتی را تولید می‌کند. در سال ۱۳۴۴ بنابر موافقت‌نامه‌ای که میان ایران و شوروی بسته شد، روس‌ها متعهد شدند درازای صادرات گاز ایران به شوروی، ماشین‌سازی اراک و ذوب‌آهن اصفهان را احداث کنند. این کارخانه در زمینی به مساحت ۲۰۰ کیلومتر مربع در جنوب‌غربی استان اصفهان و در شمال شهرستان لنجان قرار گرفته‌است.

شرکت مس سرچشمه

شرکت ملی صنایع مس ایران در سال ۱۳۵۱ تحت عنوان شرکت سهامی معادن مس سرچشمه در شهر رفسنجان، تأسیس شد و در سال ۱۳۵۵ به شکل کنونی تغییرنام داد. اکنون اکثریت سهام این شرکت متعلق به سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (۱۲٪)، شرکت سرمایه‌گذاری صدر تأمین (۵٪) و سهام عدالت می‌باشد.

شرکت ملی صنایع مس ایران در سال مالی ۱۳۹۹ حدود ۲۷هزارمیلیارد تومان سود خالص کسب نمود و به یکی از سودآورترین شرکت‌های ایران بدل گشت.

این شرکت همراه مس، ۷۰۰ تن کنسانتره طلا و نقره در سال تولید می‌کند که به‌صورت خام فروخته می‌شود و هیچگاه مدیران این شرکت در اندیشه احداث کارخانه استحصال و تولید شمش خالص طلا نبوده‌اند.

شرکت صنایع آلومینیوم اراک

موضوع بنیان‌گذاری کارخانهٔ ایرالکو در سال ۱۳۴۶ ه‍.ش به تصویب هیئت دولت رسید و اقدامات مربوط به نصب تأسیسات و ساختمان از سال ۱۳۴۸ با همکاری شرکت رینولدز آمریکا آغاز گردید و در سال ۱۳۵۱ با دو خط تولید و ظرفیت ۴۵٬۰۰۰ تن در سال، مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

پتروشیمی آبادان

ببینید: پتروشیمی آبادان

پس از تأسیس پالایشگاه آبادان به عنوان نخستین پالایشگاه ایران و با توجه به وجود گاز فراوان همراه با نفت استخراجی و همچنین کشف میادین گازی در سال‌های پسین کشور نیاز به محصولات پتروشیمی را احساس کرد و در سال ۱۳۴۲ انستیتو نفت فرانسه از طریق سازمان برنامه و بودجه مأمور شد تا مکان‌یابی ایجاد صنایع پتروشیمی در ایران را بررسی کند؛ و با توجه به نزدیکی آبادان به میادین نفتی و همچنین وجود خط لوله‌های نفت از قبل احداث شده برای پالایشگاه آبادان و دسترسی به منابع آب شیرین دائمی به دلیل مجاورت آبادان با رودخانه اروند رود این مطالعات منجر انتخاب شهر آبادان و به تأسیس شرکت سهامی پتروشیمی آبادان با مشارکت ۷۴٪ سهم شرکت ملی پتروشیمی و ۲۶٪ سهم شرکت ب اف گودریج آمریکا گردید. در سال ۱۳۴۶ به دلیل اینکه درون کشور هیچ‌گونه تجربه ساخت مجمتع‌های پتروشیمی وجود نداشت عملیات ساختمانی مجتمع توسط شرکت لاماس آمریکا آغاز و تنها پس از دو سال در سال ۱۳۴۸ رسماً به بهره‌برداری رسید.

ظرفیت اولیه پتروشیمی آبادان ۵۴ هزارتن در سال بود که شامل تولید سالانه ۲۰۰۰۰ تن پی‌وی‌سی، ۱۰۰۰۰ تن دودسیل بنزن و ۲۴۰۰۰ تن سود سوزآور بوده‌است. در سال ۱۳۵۴ طرح گسترش به منظور افزایش تولید پی‌وی‌سی به۶۰۰۰۰ تن در سال به اجرا درآمد.

پتروشیمی بندرامام

ببینید: پتروشیمی بندرامام

این شرکت در سال ۱۳۵۲ از مشارکت شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران و شرکت میتسویی، با عنوان شرکت پتروشیمی ایران و ژاپن شکل گرفت، ولی در سال ۱۳۶۵ در پی کناره‌گیری شرکت میتسویی از پروژه ساخت مجتمع، کلیه سهام آن توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران خریداری و نام آن به شرکت پتروشیمی بندرامام تغییر پیدا کرد. شرکت پتروشیمی بندرامام در سال ۱۳۸۹ توسط شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس خریداری شد. دفتر مرکزی و کارخانجات این شرکت در نزدیکی شهر ماهشهر از توابع استان خوزستان مستقر است.

پتروشیمی رازی

در سال ۱۳۴۹ به بهره‌برداری رسید و انواع کودهای شیمیایی و آمونیاک تولید می‌کند.

پتروشیمی شیراز

شرکت پتروشیمی شیراز بعنوان اولین واحد تولیدی صنایع پتروشیمی ایران در سال ۱۳۴۲ به منظور تولید کودهای شیمیایی ازته آغاز به فعالیت نمود.

این شرکت در ۴۵ کیلومتری شهر شیراز، در مجاورت رودخانه کر و درنزدیکی مرودشت واقع گردیده‌است. وسعت شرکت ۳۰۰ هکتار است که از این مقدار ۷۲ هکتار آن را محوطه صنعتی تشکیل می‌دهد. ارتفاع شرکت از سطح دریا حدود ۱۶۰۰ متر می‌باشد. شروع به کار شرکت با بهره‌برداری از ۴ واحد تولید آمونیاک، اوره، اسید نیتریک و نیترات آمونیوم و نیز واحد تأمین سرویسهای جانبی (آب، برق، بخار و هوای فشرده) توأم بوده و پس از آن با توجه به نیاز کشور، طرحهای توسعه متعددی به مرحله اجرا درآمده است. اولین طرح توسعه شرکت با بهره‌برداری از واحد سودااش در سال ۱۳۵۲ به مرحله اجرا درآمد و سپس در سال ۱۳۵۵ با احداث واحدهای STPP و DAP روند توسعه ادامه یافت. نقل از سایت شرکت.

کابل سازی بایکا کرج

این کارخانه زیر نظر مستقیم مهندسان آلمانی و تکنسینهای ایرانی اداره می‌شد و به شرکتی ایرانی آلمانی متعلق بود و با همکاری شرکت بایکا آلمان، مقدمات راه اندازی آن فراهم شده بود.

شرکت لوله‌سازی اهواز

شرکت لوله‌سازی اهواز در اوایل سال ۱۳۴۶ توسط شرکت ملی نفت ایران تأسیس شد و در مهرماه همان سال فعالیت خود را آغاز نمود. در سال ۱۳۷۹ در راستای طرح خصوصی‌سازی، این شرکت به بخش خصوصی واگذار گردید.

ماشین‌سازی

شرکت ایدم

شرکت ایران ناسیونال در سال ۱۳۴۸، کارخانه تولید موتور دیزل اتوبوس و کامیون خود را در تبریز با عنوان شرکت تولید موتورهای دیزل ایران (I.D.E.M) و با سرمایه‌گذاری مستقیم دایملربنز آلمان و همچنین در همین سال کارخانه تولید گیربکس کامیون و اتوبوس خود را با نام شرکت چرخشگر در همین منطقه، با سرمایه‌گذاری مستقیم ZF آلمان، بنیان‌گذاری نمود.

شرکت تراکتورسازی تبریز

شرکت تراکتورسازی ایران در سال ۱۳۴۷ به صورت شرکت سهامی خاص تأسیس شد و طی شمارهٔ ۵۴۰/۳۲۴ مورخ ۱۳۴۷/۰۲/۲۶ در ادارهٔ ثبت شرکت‌ها در تبریز به ثبت رسید؛ و در سه‌ماههٔ پایان سال ۱۳۴۸ کار ساخت تراکتور با مونتاژ تراکتورهای یونیورسال رومانی با قدرت ۶۵ اسب بخار شروع و به بهره‌برداری کامل رسید. در سال ۱۳۵۴ نخستین تراکتورهای MF (مسی فرگوسن) در چهار گونه به بازار عرضه شد. شرکت‌های آهنگری، موتورسازان و ریخته‌گری در سال ۱۳۶۶ از این شرکت تفکیک شدند. در سال ۱۳۷۳ نیز کارگاه ابزارسازی این کارخانه مستقل شد.

شرکت هپکو

شرکت هپکو در سال ۱۳۵۱ در اراک با هدف تولید تجهیزات سنگین، توسط سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) (۶۰٫۷٪) و برادران رضایی (۳۹٫۳٪) تأسیس شد. در آن زمان، یکی از برادران رضایی ۱۱۴ هکتار زمین میان شرکت آلومینیوم ایران و ماشین‌سازی اراک خرید و ساخت بزرگ‌ترین کارخانه تولید ماشین‌آلات عمرانی و معدنی خاورمیانه را با نام هپکو آغاز کرد. رضایی موفق شد نخستین گروه از کارکنانش را برای آموزش تخصصی به آلمان و آمریکا بفرستد. از سال ۱۳۵۴ هپکو با همکاری شرکت‌های نویستار اینترنشنال آمریکا، پوکلِین فرانسه، صنایع‌سنگین ساکائی ژاپن، دایناپاک سوئد، و لوکومو فنلاند رسماً شروع به فعالیت نمود. رضایی در سخنرانی خود در مراسم افتتاح رسمی این کارخانه در سال ۵۵ از «کارخانجات هپکو» سخن گفت، زیرا او قصد داشت در آینده تولیدات این شرکت را به حوزه خودروهای سواری و باری نیز گسترش دهد. پس از انقلاب، در جریان مصادره اموال و دارایی‌ها، اموال خانواده رضایی که در آن زمان بالغ بر ۱۲۰ میلیون دلار برآورد می‌شد، همگی مصادره و هپکو به‌طور کامل در اختیار دولت قرار گرفت. از این رو خانواده رضایی نیز ناچار به ترک ایران شدند. قرارداد با کاترپیلار لغو شد. و با همکاری شرکت لیبهر آلمان طرح‌توسعهٔ هپکو با احداث سالنی به مساحت ۶۰۰۰۰ مترمربع برای ساخت استراکچر و شاسی ماشین‌آلات معدنی و عمرانی، با سرمایه‌گذاری ارزی ۱۰۰ میلیون مارک آلمان همراه با مجموعه‌ای از ماشین‌آلات و با ظرفیت تقریبی ۳۰۰۰ دستگاه در سال ۱۳۶۳ آغاز گردید. هپکو اولین و بزرگ‌ترین سازندهٔ تجهیزات سنگین در ایران و خاورمیانه می‌باشد. به‌علاوه این شرکت تولیدکنندهٔ انواع ماشین‌آلات کشاورزی نیز می‌باشد. همچنین هپکو توانسته سهم مناسبی در تولید انواع واگن‌ها، انواع کامیون‌ها، انواع جرثقیل‌ها، انواع لیفتراک‌ها، تجهیزات و ماشین‌آلات صنایع فولاد و صنایع مس، تجهیزات معادن، تجهیزات حفاری، تجهیزات نیروگاه‌ها، تجهیزات سدها، تجهیزات فناوری هسته‌ای، تجهیزات بنادر و تجهیزات صنایع نفت‌وگاز به‌دست‌آورد.

ماشین‌سازی تبریز

قرارداد ساخت، تکمیل و توسعه کارخانه ماشین‌سازی تبریز با هدف تولید انواع ماشین‌آلات صنعتی با پیشنهاد و پیگیری‌های وزیر نیروی دولت جمشید آموزگار (مهندس تقی توکلی) در سال ۱۳۴۶ بین ایران و چکسلواکی منعقد شد و این کارخانه از سال ۱۳۵۱ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در سال‌های بعد بخش‌هایی از شرکت ماشین‌سازی تبریز از مجموعه ماشین‌سازی منفک و به صورت مستقل به فعالیت خود ادامه دادند. این بخش‌ها شامل شرکت ریخته‌گری ماشین‌سازی تبریز و شرکت گسترش صنایع ریلی ایران می‌باشند.

لیفتراک‌سازی سهند

مجتمع لیفتراک سازی سهند اولین تولیدکننده در خاورمیانه در زمینه تولید لیفتراک، یدک‌کش و انواع ماشین آلات انبارداری و جا به جایی، فعالیت خود را به عنوان تنها تولیدکننده لیفتراک و یدک‌کش از سال ۱۳۵۵ آغاز نمود. این شرکت با دارا بودن پرسنل مجرب و کارآمد از بدو تأسیس، فعالیت‌های خود را با همکاری برترین برندهای اروپایی همچون CONVEYANCER , CLIMAX , ROBERYOWEN و PERKINS انگلستان و BALKANCAR بلغارستان و HURTH ایتالیا شروع کرد.

کنتورسازی ایران

شرکت کنتورسازی ایران (سهامی عام) اولین و بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادر کننده کنتورهای هوشمند برق در خاورمیانه با پشتوانه بیش از نیم قرن تجربه و افتخار در تولید انواع کنتورهای برق، یکی از پیشتازان صنعت برق در سطح کشور، خاورمیانه و آسیای میانه می‌باشد. این شرکت در سال ۱۳۴۷ توسط وزارت نیرو و با مشارکت شرکت آ.ا. گ اینترنشنال در اولین شهر صنعتی کشور (شهر صنعتی البرز) در زمینی به وسعت ۴۰٫۰۰۰ متر مربع با بیش از ۳۰٫۰۰۰ متر مربع بنا (ساختمانها و سالنهای تولیدی و مجموعه اداری) در استان قزوین تأسیس گردید و از آن زمان تا کنون تأمین کننده نیاز کشور به انواع کنتورهای برق بوده‌است.

بلبرینگ ایران

شرکت گسترش صنعت بلبرینگ ایران (IBC) در هشتم آبان ماه ۱۳۴۸ با مشارکت شرکت SKF سوئد، تأسیس شد. این کارخانه، بلبرینگ و رولر برینگ‌های مخروطی را براساس مشخصات ارائه شده توسط ISO (سازمان استاندارد جهانی) تولید می‌کند. شرکت با مساحت بیش از ۱۴ هکتار در شهر تبریز واقع شده و بالغ بر ۶/۳ میلیون عدد از بلبرینگ و رولر برینگ مخروطی و همچنین بالغ بر ۱۲ میلیون عدد انواع ساچمه و رولرهای مخروطی در سایزهای مختلف تولید می‌کند. این کارخانه با پیشرفته‌ترین تکنیک‌های تولید با بهترین مشخصات کیفی و نظام کنترل کیفی بسیار قوی و دقیق تجهیز شده‌است و تمام تولیدات آن و دقت چرخشی برینگ‌های IBC مطابق استانداردهای جهانی می‌باشد. (نقل از سایت شرکت)

شرکت موتوژن

شرکت موتوژن در سال ۱۳۵۲ با نام «گلد الکتریک ایران» به منظور تولید الکتروموتورهای کولری، تحت لیسانس شرکت وستینگهاوس آمریکا، با سرمایه‌گذاری مشترک بانک صنعت و معدن و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در منطقه صنعتی غرب تبریز تأسیس گردید. با خرید سهام این شرکت توسط سازمان گسترش و نوسازی ایران در سال ۱۳۵۴، نام مجموعه به شرکت موتوژن تغییر یافت. بدنبال پذیره نویسی عمومی این شرکت توسط سازمان بورس و اوراق بهادار کشور در سال ۱۳۶۹ این شرکت از سهامی خاص به سهامی عام تبدیل گردید. شرکت موتوژن در حال حاضر در زمینی به وسعت ۴۷۰ هزار متر مربع واقع شده و فعالیت صنعتی تولیدی خود را در بیش از ۶۴ هزار متر مربع سالن سرپوشیده پیگیری می‌کند. این شرکت، سالانه بیش از ۳ میلیون دستگاه انواع الکتروموتورهای تکفاز و سه فاز در فریم‌های چدنی و آلومینیومی تولید می‌کند. (نقل از سایت شرکت)

شرکت صنایع الکترونیک ایران

شرکت صنایع الکترونیک ایران در سال ۱۳۵۱–۱۹۷۲ با ایده دکتر ابوالفتح اردلان از مهندسین نیروی دریایی با تأیید شخص محمد رضا شاه و سرمایه‌گذاری اولیه دولت ایران ایجاد شد. این شرکت اولین مؤسسه ای بود که اقدام به استخدام متخصصین از همه ملیتها از بهترین دانشگاه‌های دنیا می‌کرد و حقوقهایی در حد شرکتهای معتبر دنیا به آنها پرداخت می‌کرد. با این روش شرکت نه تنها متخصصین ایرانی مقیم خارج بلکه متخصصین خارجی را نیز جذب می‌کرد و برای اولین بار بود که کشور ایران محل جذب متخصصین جهانی شده بود. هدف ایجاد یک شرکت در سطح بهترین شرکتهای دنیا بود که محصولاتی با طراحی بومی تولید کند و بتواند با شرکتهایی مثل هیوز -موتورولا -هیولت پاکارد و وستینگهاوس رقابت کند. برای همین از دانشگاه‌های معتبر دنیا بازدید می‌کرد و دانشجویان را به شرکت خود جذب می‌کرد و با حقوق‌های رقابتی به ایران میاورد. ترمینالهای هوشمندی که صاایران در دهه هفتاد میلادی تولید می‌کرد دارای پردازنده داخلی بودند و پس از چند سال در اوایل دهه ۱۹۸۰ همین نسل از ترمینالها تبدیل به اولین رایانه‌های شخصی شدند و روانه بازار گردیدند. در سال ۱۳۵۷ این شرکت ۳ هزار کارمند داشت که شامل ۸۵۶ نفر پرسنل بالای لیسانس و ۴۵۰ نفر تحصیلکرده خارج از کشور از ملیتهای گوناگون بود.

خودروسازی

شرکت ایران کاوه

شرکت سایپادیزل در تاریخ ۲۸ تیرماه سال ۱۳۴۲ توسط اصغر قندچی با نام ایران کاوه تأسیس شد و با انعقاد قرارداد انحصاری با شرکت ماک تراکس فعالیت خود را با مونتاژ کامیون‌های ماک و ساخت انواع تریلر آغاز نمود. تعداد کامیون‌های تولیدی ایران‌کاوه طی مدت همکاری با شرکت ماک تراکس تا سال ۱۳۵۷ بالغ بر ۷٬۵۰۰ دستگاه گردید. به دنبال مصادرهٔ ایران کاوه و توقف تولید کامیون‌های ماک در سال ۱۳۵۷، نام شرکت را به «سایپا دیزل» تغییر دادند. اصغر قندچی که پس از مصادرهٔ کارخانه‌اش دوباره به کار تعمیرکاری ماشین‌های سنگین روی آورد.

شرکت ایران ناسیونال

شرکت در مرداد ۱۳۴۱ با سرمایه‌ای نزدیک به یک‌صد میلیون ریال توسط برادران خیامی بنیان نهاده شد و در شهریور همان سال با شماره ثبت ۸۳۵۲ و شناسهٔ ملی ۱۰۱۰۰۳۶۰۷۹۴ در ادارهٔ ثبت شرکت‌های تهران به ثبت رسید. نخستین گروه تولیدات این شرکت، اتوبوس‌های معروف به «ال‌پی» بودند که شاسی آن‌ها از آلمان وارد می‌شد.

در سال ۱۳۴۵، با قراردادی با شرکت روتس انگلستان، ایران ناسیونال برنامه‌ریزی تولید پیکان را انجام داد و از ۲۴ اردیبهشت ۱۳۴۶ کارخانهٔ ویژهٔ آن گشایش یافت و ساخت انبوه آن کلید خورد. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ پیکان در مدل‌های کار، دولوکس، جوانان، استیشن و وانت ساخته شد. انواع اتوبوس، مینی‌بوس و آمبولانس نیز در این سال‌ها در این شرکت تولید می‌شد. در سال ۱۳۵۲، شرکت هدف‌گذاری کرد که به خودکفایی برسد و محصولاتی تمام ایرانی به فروش برساند. در این راستا، چندین کارخانه و شرکت تامین‌کننده در سراسر ایران تأسیس شد. شرکت در سال ۱۳۵۶ دارای قصد جدی برای تولید جایگزین پیکان بود که با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ ایران و عراق، پروژه لغو شد و سپس این شرکت با پژو فرانسه و شرکای خارجی برای تولید خودروهای جدید در ایران به توافق رسید.

شرکت سایپا

سایپا، در سال ۱۳۴۴ با نام خودروهای شرکت سایپا، وانت آکا و سواری ژیان بودند. تجاری SAIPAC کامل: Société anonyme iranienne de production des automobiles Citroën و با مشارکت خودرو ساز فرانسوی، سیتروئن بنیان نهاده شد.

این شرکت از سال ۱۳۴۷، انواع مدل‌های ژیان را می‌ساخت. در سال ۱۳۵۲ با یک توافق با شرکت خودروسازی فرانسوی رنو، رنو ۵ در مدل‌های ۲ و ۴ در به بازار عرضه شد. پس از سال ۱۳۵۳، خودروهای ژیان مهاری و ژیان پیکاب نیز در مدل‌های معمولی و دو لوکس ساخته شدند.

در سال ۱۳۵۴، نام شرکت، به نام کنونی آن، سایپا تغییر پیدا کرده‌است که کوتاه شدهٔ «شرکت سهامی ایرانی تولید اتومبیل» بود.

شرکت پارس خودرو

در سال ۱۳۳۵ به شماره ثبت ۵۲۷۲ و با نام شرکت «جیپ» تأسیس شد و با واردات و فروش خودروهای جیپ ویلیز و قطعات یدکی آن فعالیت خود را شروع کرد.

شرکت در سال ۱۳۳۸ پس از احداث کارخانه در جاده مخصوص کرج (محل کنونی شرکت) مونتاژ انواع خودروهای جیپ را در ایران آغاز نمود. در سال ۱۳۴۵ به دنبال احداث سالن‌های پرس و ساخت قطعات و توسعه عملیات، تولید خودروهای آریا و شاهین (رامبلر) به محصولات پیشین اضافه گردید.

در تاریخ ۱۳۵۲/۰۲/۰۴ شرکت «موتور جک (سهامی خاص)» به شماره ثبت ۱۶۸۳۲ تأسیس و کلیه دارایی‌ها و تعهدات شرکت جیپ به این شرکت منتقل شد. نام شرکت در تاریخ ۱۳۵۲/۰۲/۰۸ بر طبق مصوبه مجمع عمومی فوق‌العاده به «شرکت جنرال موتورز ایران (سهامی خاص)»، در سال ۱۳۵۹ به «خودروسازی ایران» و سپس در همان سال به «پارس خودرو» تغییر یافت.

شرکت پارس خودرو بر اساس صورت‌جلسه مجمع فوق‌العاده مورخ ۱۳۷۱/۰۱/۲۶ و به استناد ماده ۲۷۸ قانون اصلاح، قسمتی از قانون تجارت، از «سهامی خاص» به «سهامی عام» تبدیل گردید و اساسنامه جدید شرکت مشتمل بر ۸۰ ماده و ۱۵ تبصره مورد تصویب قرار گرفت. در اواخر سال ۱۳۷۸ و در پی عرضه سهام شرکت در بازار بورس، شرکت سایپا ۵۱ درصد از سهام شرکت را خریداری نمود و با این اتفاق این شرکت از شمول شرکت‌های دولتی خارج گردید. در سال ۸۲، ۳۴درصد دیگر از سهام شرکت توسط شرکت سایپا خریداری شد.

صنایع لوازم خانگی

شرکت ارج

کارخانه ارج در سال ۱۳۱۶ در یک کارگاه کوچک درون خیابان سی متری تهران، پایتخت ایران، به همراه ۸ کارگر با هدایت خلیل ارجمند، استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران، به صنایع غیردولتی ایران پیوست. پس از درگذشت خلیل ارجمند، مدیریت این کارخانه تا انقلاب اسلامی، بر عهده برادران ارجمند قرار گرفت و توانست به موفقیت‌های چشم‌گیری برسد.

ارج در نخستین دورانش، صندلی‌های تاشو می‌ساخت و کارهای آهنگری، ریخته‌گری و جوشکاری نیز انجام می‌داد. در دههٔ ۱۳۵۰، در گسترش و پیشرفتی قابل توجه، به ساخت لوازم خانگی، از جمله آب‌گرم‌کن برقی، یخچال، بخاری، ماشین رخت‌شویی و کولر روی آورد.

پس از انقلاب کارخانهٔ ارج، بابت بدهی به سازمان صنایع ملی ایران منتقل گردید و پس از آن به سوی ورشکستگی قدم‌ها را به سرعت برداشت. شرکت در دههٔ ۱۳۷۰ با یک اختلاس ۲۰ میلیارد تومانی مواجه شد. در پی مشکلات مالی، سرانجام در روز ۲۴ خرداد ۱۳۹۵ با پلمب قضایی انبار ارج، پس از ۷۹ سال به‌طور رسمی تعطیل شد و میان سهام‌داران پرشماری دست‌به‌دست گشت.

شرکت آزمایش

محسن آزمایش شرکت آزمایش را با سرمایه‌ای برابر با ۳۰ میلیون ریال به ثبت رساند. اما با رشد و توسعه کار، سرمایه شرکت در سال ۱۳۴۷ به ۲۰۰ میلیون ریال افزایش یافت. در این سال پیش‌بینی فروش محصولات شرکت ۱ میلیارد ریال بود. بعد از چند سال، وی زمینی به مساحت ۱۸۵ هزار متر در کیلومتر ۱۰ جاده آبعلی، سه راه آزمایش خریداری کرد و کارخانه‌ای بنا نهاد. در این کارخانه چندین نوع یخچال، کولر، آب‌گرم‌کن، تختخواب فلزی، بخاری و اجاق گاز تولید می‌شد. زیربنای کارخانه از ۲ هزار متر در سال‌های آغازین، به ۷۳ هزار متر در اواسط سال‌های دهه پنجاه رسید. در ساوه و مرودشت نیز شعبه‌های تولید به راه انداخت.

پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و مصادره شرکت و کارخانه‌ها، به دلیل مدیریت ناکارآمد، این شرکت نیز مانند اکثر شرکت‌های مصادره شده به ورشکستگی رسید. شرکت آزمایش کماکان در بورس ایران حضور دارد اما تولید محصولات به روال گذشته وجود ندارد و شرکت بیشتر به عنوان یک هلدینگ ملکی و موجر زمین و سوله فعالیت دارد. همچنین این شرکت در حال فروش یا تغییر کاربری برخی اموال و املاک خود می‌باشد.

صنایع غذایی

شرکت شیر پاستوریزه

در سال ۱۳۲۹ در پی مذاکراتی که دکتر جهانشاه صالح وزیر بهداری ایران در استانبول با یونیسف کرد، قرار شد این سازمان یک کارخانه شیر پاستوریزه به ایران بدهد اما با روی کار آمدن دولت مصدق و به دلیل آشفتگی‌هایی در روابط خارجی ایران، این کارخانه را به کشورهای دیگری داد. پس از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که جهانشاه صالح بار دیگر وزیر بهداری شد، این کارخانه را از یونیسف گرفت و در شش کیلومتری جاده قدیم کرج در محوطه‌ای به مساحت چهل هزار متر مربع احداث کرد. شرکت شیر پاستوریزه تهران بدین ترتیب در سال ۱۳۳۳ پی ریزی شد و پس از اجرای ساختمان و جای‌گذاری ماشین‌آلات تولیدی، کارخانهٔ شیر پاستوریزهٔ تهران با گنجایش تولید روزانه ۴۵ تن پدیدار گشت و به این شکل، نخستین کارخانهٔ تولید لبنیات بهداشتی و صنعتی در آبان ۱۳۳۶ در ایران گشایش یافت و بهره‌برداری از آن، آغاز شد.

شرکت مینو

گروه صنعتی مینو در سال ۱۳۳۸ خورشیدی توسط یکی از اعضای خانواده خسروشاهی، علی خسروشاهی بنیان نهاده شد و در ۱۶ آبان فعالیت تولیدی خود را با تأسیس شرکت صنعتی پارس مینو آغاز کرد. نام شرکت از نام دختر بنیانگذار گرفته شد. هم‌اکنون با تولید انواع بیسکوئیت، شکلات، دارو، لوازم آرایشی و بهداشتی در کشور فعالیت می‌کند.

تا سال ۱۳۵۷ مدیریت به عهده علی خسروشاهی و حسن خسروشاهی بود و پس از انقلاب اسلامی در جریان مصادره اموال و دارایی‌ها، در اختیار سازمان صنایع ملی ایران قرار گرفت. علی و حسن بعد از مدتی دوندگی، بدون پس گرفتن کارخانه‌ها، به کانادا مهاجرت می‌کنند. گروه صنعتی مینو در حال حاضر به صورت هلدینگ و زیر نظر شرکت اقتصادی و خودکفایی آزادگان اداره می‌شود که متشکل از ۱۲ شرکت حقوقی مستقل است.

صنایع دفاعی

ساخت اولین محصولات نظامیِ نوین در ایران به سال ۱۳۰۴ و به تولید تفنگ برنو بازمی‌گردد. پس از آن ۱۶ سال بعد و در سال ۱۳۲۰ صنایع نظامی تحت عنوان اداره تسلیحات تأسیس شد، که به قورخانه نیز معروف بود. در طی ۶ سال کارخانه‌های مسلسل‌سازی به عنوان زیر مجموعه‌هایی از اداره مرکزی تسلیحات راه‌اندازی گردیدند.

با شروع تحولات جدید صنعتی، از سال ۱۳۴۰ ساختار اداری صنایع تسلیحاتی نیز دگرگون شد و به سازمان صنایع نظامی تغییر نام داد. از آن‌جا خرید برخی تکنولوژی‌های روز آغاز گردید، که در این میان می‌توان به خرید فناوری ساخت فشنگ، ساخت تفنگ ژ-۳، خطوط تولید باروت و مواد منفجره اشاره کرد، حتی قرار بود با تلاش‌هایی محمدرضا شاه انجام داده بود، ایالات متحده آمریکا برای ایران با پرداخت‌هایی که در سال ۱۳۵۵ انجام شده بود، خط تولید جنگنده اف-۱۴ را در ایران راه‌اندازی کند، که این اتفاق با وقوع انقلاب منتفی شد.

در سال ۱۳۵۶، سازمان صنایع دفاعی ایران به‌طور مشترک با اسرائیل شروع به کار کردن روی انواع موشک کرد و ایران و اسرائیل به‌طور مشترک پروژه‌ای به نام پروژه شکوفه را پایه‌گذاری کردند و در همین راستا تقاضا داشتند که این پروژه روی موشک‌ها گسترش یابد این پروژه به دلیل انقلاب اسلامی ایران ناتمام ماند.

-خط تولید آر پی جی ۷ با ظرفیت یکصد هزار در سال

-خط تولید موشک ضد تانک تاو

-خط تولید ژ-۳ با ظرفیت یکصدهزار عدد در سال

خط تولید مسلسل ام جی با ظرفیت چهار هزار در سال

خط تولید گلوله توپ ۱۵۵ ظرفیت دویست هزار در سال

خط تولید تانک شیر ایران در کارخانه تانک درود در سال ۱۳۵۵ تأسیس شد.

خط تولید تانک شیر ایران در کارخانه تانک مسجد سلیمان در سال ۱۳۵۵ تأسیس شد

صنایع موشکی پارچین

ارتشبد حسن طوفانیان در سفری به اسرائیل در ژوئیه ۱۹۷۷ با موشه دایان و عزر وایزمن ملاقات کرده و قرارداد یک پروژه مشترک بنام پروژه شکوفه برای ساخت موشکهای زمین به زمین را با آنها منعقد کرد. تمرکز پروژه بر روی ساخت نمونه ای از موشک گابریل با برد بیشتر و یک مدل قابل پرتاب از روی زیردریایی‌های آینده ایران بود

این پروژه در سایت پارچین شروع شد و ایران حدود یک میلیارد دلار بر روی آن سرمایه‌گذاری کرد که با آغاز انقلاب ۵۷ تعطیل شد. به گفته طوفانیان کارخانجات موشک سازی پارچین در سال ۵۷ حدود ۲۵ هزار نفر کارگر و کارمند داشته است و با شرکت فریتزورنر برای ساخت موشکهای مختلف همکاری می‌کرده است.

در حال حاضر صنایع موشکی پارچین یکی از سایت‌ها مهم صنایع موشکی و اتمی و پهبادی جمهوری اسلامی می‌باشد.

شرکت صنایع هواپیماسازی ایران

شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (به‌اختصار: هِسا) شرکت دولتی هوافضای ایرانی است، که در سال ۱۳۵۳ تأسیس شد و هم‌اکنون به‌عنوان شرکت تابعه‌ای از سازمان صنایع هوایی ایران و زیرمجموعه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح فعالیت می‌کند. کارخانجات این شرکت در شمال شاهین‌شهر استان اصفهان، در زمینی به مساحت ۲۵ هکتار قرار دارند، که از این مقدار، بخشی به کارگاه، بخشی به آشیانه هواپیماها و فرودگاه اختصاص داده شده‌است. این کارخانه از بدو تأسیس تا زمان انقلاب ۵۷ هلیکوپترهای بل آگوستا را مونتاژ می‌کرد.

شرکت سهامی باتری‌سازی نیرو

این شرکت در دهه چهل شمسی تأسیس شد.

جستارهای وابسته

• اقتصاد ایران در دوران پهلوی
• صنایع ایران
• صنابع دفاعی ایران