رافی

رافی
نام اصلی	هاکوپ ملک-هاکوپیان
زادروز	۵ سپتامبر ۱۸۳۵(۱۸۳۵-09-0۵) روستای پایاچوک، سلماس، قاجاریان
مرگ	۲۵ آوریل ۱۸۸۸ میلادی (۵۲ سال) تفلیس، گرجستان، امپراتوری روسیه
ملیت	ارمنی
لقب	پدر رمان تاریخی ارمنی
پیشه	نویسنده و شاعر
همسر(ها)	Anna Hormouz

هاکوپ ملیک-هاکوپیان (ارمنی: Յակոբ Մելիք-Յակոբեան (classical); Հակոբ Մելիք-Հակոբյան (reformed)) با نام ادبی رافی (ارمنی: Րաֆֆի); (زاده ۵ سپتامبر ۱۸۳۵ - درگذشته ۲۵ آوریل ۱۸۸۸) رمان‌نویس و داستانسرای بزرگ ارمنی است. رافی را پدر رمان تاریخی ارمنی دانسته‌اند.

نام اصلی وی هاکوپ ملیک-هاکوپیان (به ارمنی: Յակոբ Մելիք-Յակոբեան) و رافی لقب و تخلص اوست. در منابعی که به گویش ارمنی باختری نوشته می‌شوند نام او را گاه به‌صورت هاگوپ هاگوپیان هم می‌نویسند. شکوفایی نویسندگی او در تفلیس بود و در آنجا به مکتب نویسندگی مجلهٔ «مْشاک» پیوست. معروفترین رمان رافی، «خِنت» (به معنی ابله) نام دارد که به انگلیسی نیز ترجمه شده‌است.

زندگی‌نامه

رافی، در ۵ سپتامبر ۱۸۳۵ (۱۲۱۴خ)، در روستای پایاجوک (Pʿayaǰūk)، از توابع سلماس، متولد شد. پدرش از تجار معروف و شناخته شدهٔ زمان خود بود و خانوادهٔ آنها به مهمان‌نوازی معروف بودند. به همین دلیل، خانهٔ آنها همواره محل رفت‌وآمد اشخاص مختلفی از جاهای دور و نزدیک بود. برخی از این مهمان‌ها وقایع و داستان‌های جالبی تعریف می‌کردند که رافی کوچک با علاقه و دقت بسیار به آنها گوش می‌داد و به خاطر می‌سپرد.

رافی تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش فرا گرفت و سپس برای ادامهٔ تحصیل، رهسپار شهر تفلیس شد. در ابتدا، در «مدرسهٔ خصوصی کاراپت بلاخیانتسی» و سپس، در «کالج روسی»، ادامهٔ تحصیل داد. در سال ۱۸۵۶م (۱۲۳۵خ) به رافی خبر رسید که اوضاع مالی خانوادهاش به شدت رو به وخامت است و او باید برای ادارهٔ امور خانواده به روستای محل تولدش بازگردد. به این ترتیب، رافی، نویسندهٔ بزرگ آینده، با تمام علاقه و آرزو، موفق به کسب تحصیلات عالی نشد.

زندگی در تفلیس و آشنایی با جامعهٔ روشنفکر آن تأثیری شگرف بر افکار جستجوگر رافی جوان و احساساتی گذاشت. به خصوص اینکه او دریافته بود ملت‌های قفقاز نوعی نوزایی را تجربه کرده و مراحلی از آن را پشت سر گذاشته‌اند و رافی فکر می‌کرد که با سعی و تلاش بسیار می‌تواند روشنفکری و روشنگری را در ایران نیز معرفی کند و مورد توجه مردم قرار دهد. او معتقد بود هر گونه نوآوری را باید با تحقیق در زندگی ملتها شروع کرد و هر روشنفکر نوگرایی باید رنج‌ها و مرارت‌های مردم را بشناسد. در پی این اعتقاد او، برای شناخت بیشتر هموطنان گرفتار در یوغ بندگی و اسارت دشمنان، شروع به سفر به نقاط مختلف ارمنستان غربی کرد. در این سفرها اطلاعات گرانبها و دقیقی از اوضاع جغرافیایی و طرز زندگی مردم و آداب و رسوم آنها جمع‌آوری کرد که بعدها گنجینه‌ای ارزشمند برای آثار ادبی او شد.

اوضاع مالی خانوادهٔ ملیک-هاکوپیان اجازه نداد تا رافی به تحقیق و تکاپوی بیشتر بپردازد به خصوص اینکه پدرش نیز فوت کرد و او می‌بایست برای ادارهٔ خانوادهٔ پرجمعیت خود کار و حرف‌های را برمی گزید. رافی دریافت که در این شرایط سخت و دشوار فقط باید به ادبیات پناه برد و تنها به کمک ادبیات خواهد توانست هم زندگی خانواده را سر و سامان دهد و هم به خواست قلبی خود عمل کند و رنج و مرارت‌های هموطنانش را به گوش جهانیان برساند.

رافی مدتی در ایران به کار معلمی پرداخت اما موفقیتی کسب نکرد و ناچار دوباره به تفلیس بازگشت و با جوانان تحصیلکرده و روشنفکر بسیاری آشنا شد و طی همین دوستی‌ها و رفت‌وآمد با آنها بود که گریگور آرتزرونی او را مورد توجه خود قرار داد و از وی برای همکاری با مجلهٔ «مْشاک» دعوت به عمل آورد، فرصت بسیار خوبی که رافی از آن برای نشان دادن دردها و آلام مردم بهره برد. در مْشاک، رافی زندگی ارمنیان ایران و آگولیس و اوضاع تحصیلی این مناطق را با تأثر بسیار منتشر کرد. در واقع، او که در سال ۱۸۷۵م (۱۲۵۴ خ)، در آگولیس و ایران به کار معلمی پرداخته بود خاطرات تلخ این دوران را در مجله می‌نوشت.

رافی آثاری گرانبها و پرارزش به گنجینهٔ ادبیات ارمنی افزود و برای آیندگان میراثی گرانقدر به یادگار گذاشت. او، که از بزرگان رمانتیسم ارمنی به شمار می‌آید با دیدی موشکافانه به تمام زوایای زندگی می‌نگرد و با افکار روشن‌بینانه، رمانتیک و میهن‌پرستانهٔ خود خوانندگان آثارش را به شناخت زیبایی، آزادی و عدالت اجتماعی راهنمایی می‌کند. قلم رافی بسیار شیوا و توان تصویرگری او بسیار قوی است. خواننده با علاقه و اشتیاق بسیار آثار او را، که از ده‌ها جلد تجاوز می‌کند، می‌خواند. داشتن تمام آثار رافی برای هر خانوادهٔ ارمنی گنجینه‌ای پرارزش و مایهٔ افتخار است. خواننده، در نوشته‌های رافی، پس از هربار خواندن مفاهیم و معانیای تازه می‌یابد.

رافی در ۲۵ آوریل ۱۸۸۸م برابر با ۱۲۶۷ خورشیدی، در سن ۵۲ در تفلیس درگذشت و در گورستان خوجیوانک به خاک سپرده شد. پیام‌های انسان‌دوستانه و میهن‌پرستانهٔ رافی همواره از ویژگی نو بودن و تازگی برخوردار بوده و سبک او نوآوری‌های جالبی دارد که حتی با گذشت صدها سال تازگی و جذابیت خود را از دست نمی‌دهد.

کتابشناسی

مجسمه رافی در ایروان

۱۰٬۰۰۰ درام ارمنستان

سال انتشار	نام اثر	تلفظ ارمنی	به انگلیسی	یادداشت
۱۸۷۸	«جلال‌الدین»		Jallaleddin
۱۸۷۴			Salpi
			Harem	چاپ بخش اول ۱۸۷۴–۷۵ بخش پایانی پس از مرگ توسط همسرش
۱۸۸۰	«ابله»	Khentə	The Fool
۱۸۸۰–۸۲	«داوید بیگ»			Davit Bek
۱۸۸۲	«خروس طلایی»	Voski Akaghagh	The Golden Rooster
۱۸۸۲–۸۳	«یادداشت‌های دزد صلیب»	Khatchakoghí Hishadakaranə	The Memoir of A Cross-Stealer	ISBN 978-1-4343-5672-7
۱۸۸۳–۸۴	«جرقه‌ها»	Kaytzer	Sparks
۱۸۸۶	«ساموِل»		Samvel
۱۸۸۸	«ملوک خمسه، قره باغ و پنج ملیک ارمنی آن از فروپاشی صفویه تا جنگ‌های ایران و روس»	Khamsayi Melikoutiunerə	The Five Melikdoms of Karabagh	ترجمه:آرا دراستپانیان. تهران. پردیس دانش ۱۳۸۴. شابک:۴-۰-۹۶۷۷۷-۹۶۴

جستارهای وابسته

• فهرست نویسندگان ارمنی
• ملک‌های قره‌باغ
• گریگور آرتسرونی

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Raffi (novelist)». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در مارس ۲۰۱۵.
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Րաֆֆի». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای ارمنی، بازبینی‌شده در مارس ۲۰۱۵.
• هاسمیک خاچاطوریان. «به مناسبت صد و هفتاد وپنچمین سالگرد تولد رافی، داستان سرای ارمنی(۱۸۳۵–۱۸۸۸م)». فصلنامه فرهنگی پیمان. 
• هاکوپ کاراپنتس. «رافی، پیام آور مبارزات آزادی خواهی ملت ارمنی». فصلنامه فرهنگی پیمان. 
• «Raffi - Biography - ArmenianHouse.org». 
• «ARMENIANS OF MODERN IRAN – Encyclopaedia Iranica». 
• «نگاهی به تاریخ مدارس ارمنی ایران - Edic Baghdasarian». 
• «مشخصات کتاب (ملوک خمسه، قره باغ و پنج ملیک ارمنی آن از فروپاشی صفویه تا جنگ‌های ایران و روس». 
• Rouben Paul Adalian. Historical Dictionary Of Armenia. p. 319-320. 

پیوند به بیرون

• درباره رافی در آرمنیاپدیا