کانن (موسیقی)

یک مثال از فرم کانن برای سه صدا

کانُن (به انگلیسی : Canon) در لاتین به معنی قاعده و قانون است. در موسیقی یک فرم و شیوۀ آهنگسازی‌ است بر پایه قوانین تقلید دقیق، که یک ملودی اولیه در یک بازهٔ مشخص توسط یک یا چند قسمت تکرار می‌شود که ممکن است همه دارای نت‌های مشابه، یا مشابه ولی غیر هم ارزش در یک اکتاو دیگر باشند.

تاریخچه

واریاسیون های گلد برگ اثر : باخ

قدیمی‌ترین نمونه از کانن متعلق به قرن سیزدهم میلادی در انگلستان و نام آن (تابستان آمده) است. در قرن پانزدهم «کانن» یکی از مهم‌ترین اجزای یکدست‌کردن تنظیم مس‌ها شد. در قرن هجدهم یوهان سباستین باخ دو کانن متناوب شگفت‌آور در دو اثر خویش، هنرفوگ و واریاسیون های گلدبرگ خلق نمود. همچنین آرنولد شونبرگ، آنتون وبرن و پل هیندمیت در قرن بیستم قطعاتی در این فرم ساختند.

انواع کانن

۱. کانن دو صدایی :

• کانن دو‌صدایی، سه‌صدایی و چهار‌صدایی تقلید از یک ملودی است که با فاصله‌ای از چند نت یا میزان پس از ملودی اصلی در بخشی دیگر و با فاصله به اجرا در‌می‌آید.

یک نمونه از کانن دو صدایی از قطعه سونات برای پیانو در لا ماژور اثر : لودویک وان بتهوون

۲. کانن چهارم ،پنجم و ... :

• اگر صدای دوم، تقلید صدای اول را در همان دانگ به فاصله‌های چهارم ،پنجم یا فواصل دیگر، به پایین یا بالا تقلید کند به آن کانن چهارم، پنجم و ... می‌گویند.

یک کانن برای گروه کر و تقلید از ملودی با فاصله چهارم اثر ژوسکن د پره

۳. کانن معکوس :

• در کانن معکوس، صدای دوم در جهت مخالف ملودی اصلی به بالا یا پایین حرکت می‌کند.

کانن معکوس

۴. کانن افزایشی :

• در کانن افزایشی، نت‌های صدای دوم با کشش بیشتری نسبت به ملودی اصلی حرکت می‌کنند.

کانن افزایشی اثر : باخ، صدای دوم در بخش میانی و صدای چهارم در بخش باس کانن افزایشی را همراهی می کنند.

۵. کانن کاهشی :

• در کانن کاهشی، نت‌های صدای دوم با کشش کمتری نسبت به ملودی اصلی حرکت می‌کنند.

کانن کاهشی از (هنر فوگ ) اثر : باخ

۶. کانن قهقرایی :

• کانن قهقرایی نسبت به کانن‌های دیگر پیچیده‌تر است بدین‌صورت که صدای دوم، تقلید از ملودی اصلی را از پایان آن شروع می‌کند و در پایان ملودی اصلی به آغاز می‌رسد.

کانن قهقرائی

۷. کانن مدور :

• در کانن مدور یا مداوم، هر بخش ملودی که به‌پایان می‌رسد، دوباره تکرار و تکرار می‌شود.

۸. کانن دوبل :

• کانن دوبل یا مضاعف، به کاننی گفته می‌شود که در آن دو بخش مختلف و هر بخش با دو ملودی، همزمان اجرا شوند. در این شیوه، کانن دوم می‌تواند کم اهمیت‌تر یا در نقش همراهی و یا هر دو از نظر اهمیت مساوی باشند.

کانن دوبل اثر : باخ

۹. کانن همراهی شده :

• در این شیوه بخش‌های دیگر به ارکستر اضافه شده و به صورت مجزا و با هارمونی و آکوردهای آزاد، بخش کانن را همراهی می‌کنند.

کانن همراهی شده، بخش پایینی کانن دو صدایی بخش بالا را به صورت آزاد همراهی می کند

۱۰. کانن آزاد :

• کانن آزاد، کاننی است که در قسمت تقلید از ملودی، از نت‌های تغییر‌دهندۀ کروماتیک استفاده می‌شود و با ملودی اصلی تفاوت پیدا می‌کند.

۱۱. کانن ریتمیک :

• در کانن ریتمیک و شیوه‌ای که در موسیقی مدرن رایج شد، به جای تقلید از ملودی، از ریتم و دانگ صدا استفاده می‌شود.

۱۲. کانن همصدا :

• در کانن همصدا اگر صدای دوم تقلید صدای اول را در همان دانگ ملودی اصلی آغاز کند، به آن کانن هم‌صدا می‌گویند.

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Canon (music)». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۹ فوریه ۲۰۱۹.

• Encyclopedia Britannica (۲۰۱۹). «Canon».