کانن (موسیقی)

یک مثال از فرم کانن برای سه صدا

کانُن (به انگلیسی : Canon) در لاتین به معنی قاعده و قانون است. در موسیقی یک فرم و شیوه آهنگسازی‌ است بر پایه قوانین تقلید دقیق، که یک ملودی اولیه در یک بازهٔ مشخص توسط یک یا چند قسمت تکرار می‌شود که ممکن است همه دارای نت‌های مشابه یا مشابه ولی غیر هم‌ ارزش در یک اکتاو دیگر باشند.

تاریخچه

واریاسیون های گلد برگ اثر : باخ

قدیمی‌ترین نمونه از کانن متعلق به قرن سیزدهم میلادی در انگلستان و نام آن (Sumer is icumen in) است. در قرن پانزدهم کانن یکی از مهم‌ترین اجزای یکدست کردن تنظیم مس‌ها شد. در قرن هجدهم یوهان سباستین باخ دو کانن متناوب شگفت‌آور در دو اثر خویش، هنرفوگ و واریاسیون های گلدبرگ خلق نمود. همچنین آرنولد شونبرگ، آنتون وبرن و پل هیندمیت در قرن بیستم قطعاتی در این فرم ساختند.

انواع کانن

۱. کانن دو صدایی :

• کانن دو صدایی، سه صدایی و چهار صدایی تقلید از یک ملودی است که با فاصله ای از چند نت یا میزان پس از ملودی اصلی در بخشی دیگر و با فاصله به اجرا در می آید.

یک نمونه از کانن دو صدایی از قطعه سونات برای پیانو در لا ماژور اثر : لودویک وان بتهوون

۲. کانن چهارم ،پنجم و ... :

• اگر صدای دوم تقلید صدای اول را در همان دانگ به فاصله‌های چهارم ،پنجم یا فواصل دیگر، به پایین یا بالا تقلید کند به آن کانن چهارم، پنجم و ... می گویند.

یک کانن برای گروه کر و تقلید از ملودی با فاصله چهارم اثر ژوسکن د پره

۳. کانن معکوس :

• در کانن معکوس (Canon by Inversion) صدای دوم در جهت مخالف ملودی اصلی به بالا یا پایین حرکت می‌کند.

کانن معکوس

۴. کانن افزایشی :

• در کانن افزایشی (Canon by Augmentation) نت‌های صدای دوم با کشش بیشتری نسبت به ملودی اصلی حرکت می‌کنند.

کانن افزایشی اثر : باخ، صدای دوم در بخش میانی و صدای چهارم در بخش باس کانن افزایشی را همراهی می کنند.

۵. کانن کاهشی :

• در کانن کاهشی (Canon by Diminution) نت‌های صدای دوم با کشش کمتری نسبت به ملودی اصلی حرکت می‌کنند.

کانن کاهشی از (هنر فوگ ) اثر : باخ

۶. کانن قهقرایی :

• کانن قهقرایی (Retrograde Canon) یا ( آینه وار) نسبت به کانن‌های دیگر پیچیده تر است بدین صورت که صدای دوم، تقلید از ملودی اصلی را از پایان آن شروع می‌کند و در پایان ملودی اصلی به آغاز می‌رسد.

کانن قهقرائی یا آینه وار

۷. کانن مدور :

• درکانن مدور (Round Canon) یا مداوم هر بخش ملودی که به پایان می‌رسد دوباره تکرار و تکرار می‌شود.

۸. کانن دوبل :

• کانن دوبل (ِDouble Canon) یا مضاعف به کاننی گفته می‌شود که در آن دو بخش مختلف و هر بخش با دو ملودی، همزمان اجرا شوند. در این شیوه، کانن دوم می‌تواند کم اهمیت تر یا نقش همراهی و یا هر دو از نظر اهمیت مساوی باشند.

کانن دوبل اثر : باخ

۹. کانن همراهی شده :

• در این شیوه بخش‌های دیگر به ارکستر اضافه شده و به صورت مجزا و با هارمونی و آکوردهای آزاد، بخش کانن را همراهی می‌کنند.

کانن همراهی شده، بخش پایینی کانن دو صدایی بخش بالا را به صورت آزاد همراهی می کند

۱۰. کانن آزاد :

• کانن آزاد (Free Canon) کاننی است که در آن در قسمت تقلید از ملودی، از نت‌های تغییر دهنده کروماتیک استفاده می‌شود و با ملودی اصلی تفاوت پیدا می‌کند.

۱۱. کانن ریتمیک :

• در کانن ریتمیک (Ritmic Canon) و شیوه ای که در موسیقی مدرن رایج شد به جای تقلید از ملودی از ریتم و دانگ صدا استفاده می‌شود.

۱۲. کانن همصدا :

• در کانن همصدا (Unison Canon) اگر صدای دوم تقلید صدای اول را در همان دانگ ملودی اصلی آغاز کند به آن کانن همصدا می گویند.

منابع

مقاله کانن در ویکی پدیای انگلیسی