فیگور باس

فیگور باس (انگلیسی: Figured bass)، یک نوع نت‌نویسی است با اعداد و علائمی (گاهی دارای علامت عرضی)، که نشانگرِ فواصل زمانی، آکورد و نت‌هایی غیرزینت هستند. این نمادها توسط سازهایی مانند پیانو، هارپسیکورد، ارگ، عود، لوت، گیتار یا هر ساز دیگری که قادر به اجرای آکورد باشد، نواخته می‌شود و علایم در پایین یا بالای پنج خط حامل قرار می‌گیرد. فیگور باس به شیوهٔ باسو کونتینو^[الف] هم نزدیک است که یک همراهی با بداهه است و از دوران باروک تا دورهٔ کلاسیک (حدود ۱۶۰۰ تا ۱۷۵۰م) مورد استفاده قرار می‌گرفت. اگرچه در موسیقی مدرن، به ندرت از این اعداد در بخش باس یافت می‌شود.

سیستم‌های دیگری که برای علامت‌گذاری یا نشان‌دادنِ آکورد در موسیقی کلاسیک وجود داشت، استفاده از اعداد رومی برای آنالیز هارمونی بود. سیستم جدیدتر استفاده از «حروف آکورد»^[ب] است که گاهی در موسیقی‌شناسی مدرن با نام «سیستم شماره نشویل»^[پ] از آن نام برده می‌شود و از حروفی است که در موسیقی جاز و پاپ از آن بهره می‌گیرند. به‌عنوان مثال: آکورد دو ماژور با مخفف «C»، آکورد دو مینور «Cm»، آکورد هفت نمایان «G⁷» و غیره است.

نت‌نویسی فیگور باس

بخشی که فیگور باس در آن قرار می‌گیرد، بخشی متشکل از یک خط باس است که نت‌نویسی روی پنج خط حامل و در زیر آن همراه با نمادی از اعداد است که احتمال دارد با علامت عرضی و در بعضی موارد با بک اسلش همراه باشد. این اعداد مشخص می‌کند کدام نت و با چه فاصله‌ای در بالای نت باس و بنا بر کدام وارونگی باید اجرا شود.

در این بخش گاهی عبارت «تاستو سولو»^[ت] قرار می‌گیرد و به معنی آن است که خط باس بدون هیچ آکورد یا همراهی، فقط نت نوشته‌شده را اجرا کند و از هر گونه بداهه‌نوازی پرهیز شود، تا وقتی که، نماد یا عدد جدیدی به خط باس اضافه شود. دلیل آن هم این است که طبق یک قاعده‌ای که وجود داشت و پذیرفته شده بود، هرگاه علامتی در زیر یک نت وجود نداشت، نوازنده آن نت را به‌عنوان نت پایه یک آکورد سه‌صدایی فرض می‌کرد و ممکن است حرکت بعدی نت را ادامهٔ فیگور هارمونیک قطعه بداند. به‌عنوان مثال اگر نت دو وجود داشته باشد و در ادامه نت سی بیاید که نیم‌پرده پایین‌تر است، نوازنده آن را معکوس اول آکورد نمایان (سی، ر، سل) تصور می‌کند.

کاربرد و شرح فیگور باس در میان آهنگسازان، به‌خصوص قرن هفدهم متناقص است. مثلاً هنگامی که آهنگساز احساس می‌کرد آکورد در قطعهٔ موسیقی واضح و روشن است، نماد یا عدد را حذف می‌کرد. همچنین آهنگسازان اولیه مانند کلودیو مونته‌وردی، فاصله‌های بیشتر از اکتاو را با اعدادی مانند ۱۰، ۱۱ و ۱۲ مشخص می‌کردند.

شماره‌ها

نمادهای متعارف و معمول برای فیگور باس
سه‌صدایی
مثال	نماد	فاصله‌ها با نت باس	معکوس
${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \new PianoStaff << \new Staff << \relative c' { \clef treble \time 3/4 <e g c>4 <c g' c> <c e g> } >> \new Staff << \relative c { \clef bass \time 3/4 c4 e g } \figures { < _ >4 <6> <6 4> } >> >> }$	-	5 3	حالت پایگی
	6	6 3	معکوس اول
	6 4	6 4	معکوس دوم
آکوردهای هفت
مثال	نماد	فاصله‌ها با نت باس	معکوس
${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \new PianoStaff << \new Staff << \relative c' { \clef treble \time 4/4 <b d f>4 <g d' f> <b f' g > <b d g> } >> \new Staff << \relative c { \clef bass \time 4/4 g4 b d f } \figures { <7>4 <6 5> <4 3> <4 2> } >> >> }$	7	75 3	حالت پایگی
	6 5	65 3	معکوس اول
	4 3	64 3	معکوس دوم
	4 2 یا 2	64 2	معکوس سوم

اختصارات فیگور باس برای آکورد سه‌صدایی و آکورد هفت، در جدول سمت چپ نشان داده می‌شود.

در مثال زیر، اعداد فاصله‌های بالاتر از نت نوشته‌شده را نشان می‌دهد که باید اجرا شود:^[۲]

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 6/4 \clef bass << { c1 } \figures { < 6 4 >1 } >> }$

در مثال بالا، نت باس، نت دو است و اعداد ۴ و ۶، نشان می‌دهد که این فاصله باید بالاتر از نت دو اجرا شود که حاصل آن، یک نت فا و لا است. به عبارتی دیگر معکوس دوم آکورد فا ماژور است.

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 6/4 \clef bass << { <a f c>1 } >> }$

در مواردی که اعداد ۳ یا ۵ به ترتیب از پایین به بالا قرار دارند، این شماره‌ها معمولاً حذف می‌شوند:

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \clef bass << { \cadenzaOn c1 b, g, } \figures { < _ >1 < 6 > < 7 > } >> }$

و مثال بالا بدین معنی است:

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \clef bass << { \cadenzaOn c1 b, g, } \figures { < 5 3 >1 < 6 3 > < 7 5 3 > } >> }$

و بدین صورت درک و اجرا می‌شود:

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \clef bass \cadenzaOn <c e g>1 <b, d g> <g, b, d f> }$

در اجرای فیگور باس نوازنده ممکن است تفسیر متفاوتی از مثال‌های بالا داشته باشد و آن را نوع دیگری اجرا کند. مثلاً آکورد را همراه با آرپژ به جای «آکورد بسته» بنوازد، یا در اکتاو دیگری اجرا شود یا شاملِ افزودن آرایه به آکورد باشد، که این امر بستگی به نوعِ تمپو و بافت موسیقی دارد.

گاهی بعضی اعداد دیگر نیز حذف می‌شوند، عدد «2» به تنهایی یا اعداد (4
2)، نشانگر وضعیت (64
2 ) است. از دیدگاه نویسندهٔ فیگور باس خلاصهٔ این اعداد به وضوح معکوس سوم آکورد هفت را نشان می‌دهد. بنابر این نوازنده نتیجه می‌گیرد که به‌طور واضح فاصلهٔ بعدی باید عدد «6» قرار داشته باشد. در بسیاری از موارد می‌توان از نماد فیگور باس چشم‌پوشی کرد و این هنگامی است که حرکت و توالی آکورد و ملودی کاملاً مشخص است.

در برخی دیگر از نمونه‌های نت‌نویسی برای فیگور باس، آکورد در بخش بالایی تغییر می‌کند اما نت باس نگه داشته می‌شود، در این مواقع اعداد مربوط به آکورد جدید در هر جایی که قرار است تغییر کند، نوشته می‌شود. در مثال زیر آکورد لا مینور به آکورد دو ماژور تغییر می‌کند. مثال:

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 6/4 << { a'2 g' } \new Staff { \clef bass { c1 } } \figures { < 6 >2 < 5 > } >> }$

و نت نوشته‌شده بدین صورت اجرا می‌شود

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 6/4 << { a'2 g' } \new Staff { \clef bass << { <a e>2 <c' e> } \\ { c1 } >> } >> }$

در مقابل، هنگامی که آکورد بخش بالایی تغییر نکند ولی نت باس تغییر کند، یک خط کشیده به دنبال عدد مورد نظر تا زمانی که آکورد بالایی باید بماند، امتداد دارد. مثال:

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 6/4 \clef bass << { c2 b, } \figures { \bassFigureExtendersOn < 6 >2 < 6> } >> }$

و نت نوشته‌شده بدین صورت اجرا می‌شود

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 6/4 \clef bass << { <e a>1 } \\ { c2 b, } >> }$

در مثال بالا باید توجه کرد که در نتیجهٔ این خط ممتد و تغییر خط باس، وضعیت آکورد از (6
3) به (7
4)، تغییر می‌کند اما عددی نوشته نشده‌است.

علایم تغییردهنده آکورد

وقتی یک علامت عرضی به تنهایی و بدون شماره نشان داده شود، بدین معنی است که سوم آکورد باید به بالا یا پایین تغییر کند،^[۳] و اگر شماره داشته باشد، به‌طور مشخص روی آن عدد تغییر اعمال می‌شود.^[۲] در مثال زیر دو نمونه از تغییر نت با عدد و بدون عدد است:

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 4/4 \clef bass << { e1 c } \figures { < _+ >1 < 6- _- > } >> }$

و نت نوشته‌شده بدین صورت اجرا می‌شود

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 4/4 \clef bass <e gis b>1 <c ees aes> }$

بعضی وقت‌ها علامت عرضی به جای آنکه قبل از شماره قرار بگیرد، بعد از شماره نوشته می‌شود.

در ادامهٔ تکمیل و تشریح نت‌نویسی برای فیگور باس، اگر علامت افزوده‌ای (+) به عدد اضافه شود، باید نت مورد نظر نیم‌پرده (دیز) افزایش یابد (یا اگر به صورت طبیعی در گام بمل باشد، بکار می‌شود). روش دیگر و متفاوتی نیز وجود دارد که علامت بک اسلش روی خودِ عدد قرار می‌گیرد؛ بنابراین سه علامت در مثال زیر، همه نشان‌دهندهٔ یک چیز است:

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 4/4 \key c \minor \clef bass << { c1 c c } \figures { < 6! >1 < 6\+ > <6\\> } >> }$

و نت نوشته‌شده بدین صورت اجرا می‌شود

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 4/4 \key c \minor \clef bass << { <c ees a>1 } >> }$

در این شیوه به ندرت اتفاق می‌اقتد که عددی با خط اریب نشان بدهد که ارتفاع آکورد نیم‌پرده کاسته شود:

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 4/4 \key c \minor \clef bass << { c1 c } \figures { < 5- >1 < 5/ > } >> }$

و نت نوشته‌شده بدین صورت اجرا می‌شود

${ \override Score.TimeSignature #'stencil = ##f \time 4/4 \key c \minor \clef bass << { <c ees ges>1 } >> }$

هنگامی که از «دیز» یا «بمل» ثابت و مشخص‌شده در سرکلید استفاده می‌شود، ممکن است معنای آن کمی متفاوت باشد به‌ویژه در موسیقی قرن هفدهم این تفاوت بیشتر است. همچنین ممکن است برای لغو علامت «بمل» در سرکلید یا بالعکس، به‌جای علامت «بکار» از علامت «دیز» استفاده شود.

مثال از متون موسیقی

یادداشت

↑ باسو کونتینو اعدادی هستند که روی نت باس نوشته می‌شود. این اعداد نوع آکورد و نحوهٔ قرار گرفتن سه صدای بالایی در هارمونی را مشخص می‌کند و نوازندهٔ ساز شستی‌دار با تعقیب این نمادها، به اجرای موسیقی می‌پردازد.^[۱]
↑ chord letters
↑ Nashville Number System
↑ tasto solo

پانویس

↑ وجدانی، فرهنگ تفسیری موسیقی، ۶۲.
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ Vigil, R. "Figured Bass Notation" (PDF). Retrieved July 14, 2018.
↑ Piston, Walter (1987). Harmony, Fifth Edition. New York: W. W. Norton. pp. 84–86. ISBN 978-0-393-95480-7.

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Figured bass». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۰ دسامبر ۲۰۲۰.
وجدانی، بهروز (۱۳۷۱). فرهنگ تفسیری موسیقی. تهران: انتشارات مترجم.

پیوند به بیرون

[2] باسو کونتینو اعدادی هستند که روی نت باس نوشته می‌شود. این اعداد نوع آکورد و نحوهٔ قرار گرفتن سه صدای بالایی در هارمونی را مشخص می‌کند و نوازندهٔ ساز شستی‌دار با تعقیب این نمادها، به اجرای موسیقی می‌پردازد.^[۱]

[3] rd letters

[4] Nashville Number System

[5] tasto solo

[1] وجدانی، فرهنگ تفسیری موسیقی، ۶۲.

[:0-6] ۲٫۰ ^۲٫۱ Vigil, R. "Figured Bass Notation" (PDF). Retrieved July 14, 2018.

[:1-7] Piston, Walter (1987). Harmony, Fifth Edition. New York: W. W. Norton. pp. 84–86. ISBN 978-0-393-95480-7.

[الف]

[ب]

[پ]

[ت]

[۲]

[۳]

[۱]

ن ب و همراهی
سازهای موسیقی	گیتار آکوستیک کنترباس درام (ساز) گیتار بیس گیتار الکتریک پیانو الکتریک ارگ هموند پیانو ارگ بادی
تکنیک‌ها و روش‌ها	باس آلبرتی آرپژ Banjo roll Bassline باسو کونتینو آکورد سه‌صدایی پاور کورد Comping Counter-melody (Nebenstimme) زمینه‌نوا فیگور موسیقایی فیل Groove Harmonization Obbligato اوستیناتو Riff Vamp
گروه موسیقی	Backup band گروه موسیقی ارکستر Pit orchestra Rhythm section

ن ب و نت‌نویسی
پنج خط حامل	اکتاو پانزدهم Abbreviation میزان کلید دا کاپو دال سنیو سرکلید Ledger line مد اوسیا گام Rehearsal letter Repeat sign تندا کسر میزان انتقال ساز انتقالی
نت	علامت عرضی (بمل بکار دیز) Cue note نت نقطه‌دار Grace note Note value (beam notehead stem) زیروبمی سکوت Tacet توپلت ترمولو فاصله Helmholtz pitch notation Letter notation Scientific pitch notation
جمله‌بندی	آکسان اسفورتساندو Caesura Damping شدت فرماتا انگشت‌گذاری لگاتو مارکاتو آرایه آپاژیاتور گلیساندو grace note موردنت slide تریل پورتاتو خط اتصال استاکاتو تنوتو خط اتحاد Tonguing
پارتیتور	History of music publishing حکاکی موسیقی Popular-music publisher Sheet-music publisher نت‌نویس
جایگزین	Braille music Chord chart Fake book فیگور باس Graphic notation Lead sheet Eye music Nashville number system Numbered musical notation Klavarskribo Tablature ("Tab") Parsons Percussion notation Simplified
غیرغربی و باستانی	Chinese Kepatihan Kunkunshi نئوم Swaralipi Shakuhachi Znamenny
مرتبط	Mensural notation Music stand وزن‌خوانی ترانسکریپسیون
List of musical symbols