جنگ بزرگ شمالی

جنگ بزرگ شمالی
بخشی از جنگ‌های روسیه و سوئد، جنگ‌های سوئد و لهستان و جنگ‌های سوئد و دانمارک
تاریخ فوریه ۱۷۰۰ – اوت ۱۷۲۱ موقعیت شمال، شرق و مرکز اروپا نتایج پیروزی ائتلاف ضد سوئد روسیه تزاری خود را به عنوان قدرتی جدید در اروپا مطرح کرد. سقوط امپراتوری سوئد و مشترک‌المنافع لهستان-لیتوانی. تغییرات قلمرو روسیه سه ناحیه سوئدی استونی، لیوونی، و اینگری را به علاوه پریوزرسک و ویبورگ را بدست آورد. پروس بخش‌هایی از پومرانی سوئد را بدست آورد.. هانوفر برمن-وردن را بدست آورد. هولشتاین-گوتورپ بخشی از دوک‌نشین شلسویگ را به دانمارک واگذار کرد..
طرف‌های درگیر
امپراتوری سوئد هولشتاین-گوتورپ لهستان–لیتوانی (۱۷۰۴–۰۹) امپراتوری عثمانی (۱۷۱۰–۱۴) Cossack Hetmanate (۱۷۰۸–۰۹) * پادشاهی انگلستان (1700) پادشاهی اسکاتلند (1700) Ireland (1700) بریتانیای کبیر (1719–1720)(۱۷۱۹–۲۱) جمهوری هلند (۱۷۰۰) برانشویگ-لونبورگ (۱۷۰۰)	روسیه تزاری Kalmyk Khanate Cossack Hetmanate دانمارک-نروژ (۱۷۰۰, ۱۷۰۹–۲۰) زاکسنی (۱۷۰۰–۰۶, ۱۷۰۹–) لهستان–لیتوانی (۱۷۰۰–۰۴, ۱۷۰۹–) پادشاهی پروس (۱۷۱۵–۲۰) انتخابگرنشین هانوفر (۱۷۱۵–۱۹) بریتانیای کبیر (۱۷۱۷–۱۹)
فرماندهان و رهبران
کارل دوازدهم † (–۱۷۱۸) الئونورا (۱۷۱۸–۲۰) فردریک اول (۱۷۲۰–) آروید هورن Rehnskiöld  (اسیر) Stenbock  (اسیر) Lewenhaupt  (اسیر) Frederick IV † (–۱۷۰۲) کارل فریدریش (۱۷۰۲–) Stanisław احمد سوم Ivan Mazepa † (۱۷۰۸–) George I George Rooke (Combined fleet) George William	پتر اول الکساندر دانیلوویچ منشیکوف Boris Sheremetev ایوان مازپا (–۱۷۰۸) Danylo Apostol Ivan Skoropadsky فردریک چهارم دانمارک Christian Reventlow Peter Tordenskjold آگوست دوم لهستان (Personal union) Heinrich Flemming Matthias Schulenburg فریدریش ویلهلم یکم پروس جرج یکم بریتانیای کبیر (personal union)
قوا
۹۰۰۰۰ سرباز– ۱۷۰۰: ۷۷۰۰۰ سوئدی ۱۰٬۰۰۰ لونبورگی ۲۸ کشتی‌های ناوگان انگلستان و هلند ۱۷۵٬۰۰۰ متحدین ۱۷۰۴–۱۴: ۱۶٬۰۰۰ لهستانی ۳۰۰۰–۹۰۰۰ قزاق ۱۵۰۰۰۰ عثمانی‌ها (Only participated in the Pruth campaign)	۳۱۰٬۰۰۰ سرباز– ۱۷۰۰: ۱۷۰۰۰۰ روس‌ها (garrisons not incl.) ۴۰۰۰۰ دانمارکی‌ها ۱۰۰۰۰۰ لهستانی‌ها و ساکسون‌ها ۷۰۰۰۰ متحدین ۱۷۱۵–۲۰: ۵۰۰۰۰ پروسی‌ها ۲۰۰۰۰ هانووری
تلفات و خسارات
حدود ۲۰۰٬۰۰۰ سوئدی: ۲۵۰۰۰ کشته در جنگ ۱۷۵۰۰۰کشته به دلیل قحطی، جراحت و بیماری و غیره.	نامشخص. حداقل ۷۵٬۰۰۰ روس ۱۴٬۰۰۰–۲۰٬۰۰۰ لهستانی و ساکسون‌ها، ۸۰۰۰ دانمارکی‌های کشته شده در نبردهای بزرگ. ۶۰۰۰۰کل تلفات دانمارکی‌ها بین ۱۷۰۹–۱۷۱۹.

جنگ بزرگ شمالی (۱۷۰۰–۱۷۲۱) جنگی بزرگ میان روسیه تزاری و امپراتوری سوئد بود که طی آن، روس‌ها به پیروزی رسیدند و اقتدار و برتری سوئد را در مناطق مرکزی، شرقی و شمالی اروپا از میان بردند. رهبران سیاسی روسیه و متحدانش به ترتیب پتر کبیر روسیه، فردریک چهارم پادشاه دانمارک-نروژ و آگوست دوم ملقب به نیرومند فرمانروای زاکسن و لهستان-لیتوانی بودند. فردریک چهارم و آگوست دوم، به ترتیب، در سال‌های ۱۷۰۰ و ۱۷۰۶ مجبور به ترک اتحاد خود با روسیه شدند اما دوباره در ۱۷۰۹ به این کشور پیوستند. همچنین، جرج یکم، دوک برونسویک-لونبورگ (هانوفر)، نیز در ۱۷۱۴ از طرف هانوفر و در ۱۷۱۷ هم از طرف بریتانیا وارد جنگ شد. به علاوه، فریدریش ویلهلم یکم فرمانروای براندنبورگ-پروس نیز در ۱۷۱۵ به این ائتلاف ضد سوئد پیوست.

کارل دوازدهم نیز ارتش سوئد را رهبری می‌کرد. متحدان سوئد هولشتاین-گوتورپ، چندین اشراف‌زاده لهستانی به رهبری استانیسلاو لکزینسکی و قزاق‌ها به رهبری ایوان مازپا بودند. امپراتوری عثمانی نیز در اثنای جنگ به کارل دوازدهم امان داد و با سوئد ضد روسیه همکاری کرد.

جنگ هنگامی آغاز شد که ائتلافی از دانمارک-نروژ، ساکسونی و روسیه به قلمروی سوئد و هولشتاین-گوتورپ حمله کردند. در این هنگام، شاه سوئد کارل دوازدهم تنها ۱۸ سال داشت و عملاً فاقد هرگونه تجربه‌ای در امور نظامی بود. سوئدی‌ها در ابتدا روسیه و دانمارک را شکست داده و حتی طی پیمان تراوندال، دانمارک را مجبور به خروج از جنگ ساختند. سپس، کارل دوازدهم برای شکست دادن روس‌ها وارد خاک روسیه شد اما در نبرد پلتاوا در ۱۷۰۹ شکست خورد. کارل دوازدهم به سرزمین‌های امپراتوری عثمانی گریخت. امپراتوری عثمانی به کمک کارل شتافت و در لشکرکشی رودخانه پروت بر روس‌ها فایق آمد اما همچنان روسیه دست بالا را در نبرد داشت.

هنگامی که کارل دوازدهم با عجله به سوی سوئد بازگشت، با حمله روسیه از سمت شرق و حمله دانمارک از سمت غرب مواجه شد و زمانی که برای شکست دادن دانمارکی‌ها در ۱۷۱۸ به نروژ رفته بود، در محاصره فردریکستن کشته شد. سرانجام این جنگ با شکست سوئد و انعقاد پیمان صلح نیستاد در ۱۷۲۱ میلادی پایان یافت.

این جنگ که با شکست سوئد و مطرح شدن روسیه به عنوان یک قدرت اروپایی و یک بازیگر جدید در صحنه سیاسی اروپا پایان یافت، صحنه سیاسی اروپا را دگرگون ساخت. سال‌های پایانی این جنگ، همراه بود با انعقاد پیمان‌های استکهلم (۱۷۱۹) میان سوئد با هانوور و پروس، پیمان فردریکسبرگ (۱۷۲۰) میان سوئد و دانمارک و سرانجام، پیمان نیشتاد میان سوئد و روسیه.

سوئد طی این عهدنامه‌ها، تمامی ایالات بالتیک و پومرانی سوئد را از دست داد. همچنین، اتحاد سوئد با هولشتاین-گوتورپ نیز خاتمه یافت. در سوئد نیز با مرگ کارل دوازدهم، دوره پادشاهی مطلقه به سرآمد و عصر آزادی به مدت ۵۰ سال آغاز شد.

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «جنگ بزرگ شمالی». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۱ دی ۱۳۹۱.