فهرست آثار ملی شهرستان کاشمر

تپهٔ باستانی جن

مسجد جامع کاشمر

آسیاب‌آبی طلاآباد

مدرسه حاج سلطان العلماء

قلعه ریگ

امامزاده سید مرتضی

محوطه دزد

آب‌انبار فروتقه

فهرست آثار ملی شهرستان کاشمر شامل ۲۶ اثر ملی در شهرستان کاشمر است که تا ۱۳۹۷ به ثبت رسیده‌اند که سهم این شهرستان در سطح استان خراسان رضوی که بالغ بر ۱۴۰۷ اثر تاریخی ثبت شده دارد بسیار ناچیز است.

وجود جاذبه‌های مذهبی و فرهنگی، این شهرستان را به یکی از مقاصد اصلی گردشگری استان خراسان رضوی تبدیل کرده به گونه‌ای که ۳٫۵ میلیون نفر در سال ۱۳۹۶ از این شهرستان بازدید کردند که پس از مشهد دومین و رتبه چهارم در ایران از دیدگاه گردشگری مذهبی را ثبت کرده‌است.

نخستین اثر ملی ثبت شده در این شهرستان برج فیروزآباد بود که در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبتی ۹۱ در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت اما در سال ۱۳۷۴ خورشیدی، بخش بردسکن که از توابع شهرستان کاشمر بود؛ مستقل و شهرستان گردید و هم‌اکنون این اثر در شهرستان بردسکن قرار دارد.

کهن‌سال‌ترین آثار این شهرستان تپهٔ جن، قلعهٔ کهنه و گورستان دشت طلاآباد می‌باشند که هر سه آنان در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ به ثبت رسیده‌اند ولی این آثار در آستانهٔ تخریب کامل می‌باشند یا تخریب شده‌اند.

آرامگاه سید حسن مدرس پس از ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ و خروج رضاشاه از ایران، توسط اهالی منطقه شناسایی و موقعیت‌یابی شد. در سال ۱۳۶۷ آرامگاه سید حسن مدرس به مساحت ۱۲۵۰ متر مربع زیرساخت و ۳۰۰۰ متر مربع محوطه و فضای سبز احداث و توسط سید علی خامنه‌ای؛ رهبر جمهوری اسلامی ایران که در آن دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران را در اختیار داشتند، افتتاح شد. خامنه‌ای در سال ۱۳۷۳ طی ابلاغیه‌ای، تولیت آرامگاه سید حسن مدرس را به آیت‌الله عباس واعظ طبسی واگذار نمود.

ترشیز را به داشتن جامع‌های ارزشمند و پررونق، شهرت داشته‌است، شمس‌الدین مقدسی در احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم نوشته‌است که شهر طرشیث مرکز ولایت پشت، جامعی دارد که پس از جامع دمشق ثروتمندتر از آن جامعی نیست، زیبا و پاکیزه‌است و این در صورتی است که مسجد جامع دمشق را معماران ایرانی، هندی و رومی با هزینه‌ای معادل ۷ سال خراج منطقهٔ شام بنا کرده بودند و ۱۸ کشتی طلا و نقره در آن صرف شده بود که زیبایی، ثروت و هنر، مسجد جامع ترشیز نیز از این قرار جزء عجایب آن دوره بوده‌است. اما اکنون بر اثر گذر زمان هیچ ردی از مسجد جامع ترشیز باقی نمانده‌است. لاکن بنای کنونی مسجد جامع کاشمر مربوط به دورهٔ قاجار است و زمانی که طایفهٔ میش‌مست در سال ۱۲۱۳ قمری ترشیز را در دست داشتند، بنا شد. مدرسه حاج سلطان العلماء دارای یک میانسرای مرکزی و از چهار طرف توسط حجره‌های دوطبقه و دو ایوان شمالی و جنوبی احاطه شده‌است و ۴۰ اتاق مخصوص دین‌آموزان، به یکی از مدارس علمیه شناخته شده در استان خراسان رضوی کرده‌است. به گزارش خبرگزاری مهر در تاریخ ۱ مرداد ۱۳۹۲، قسمتی از این بنا به دلیل بی‌توجهی تخریب شده‌است.

امامزاده سیدحمزه دارای گنبدی مرتفع با کاشی‌کاری سبز رنگ و ایوان آینه‌کاری شده و ۲ گلدسته است. نمای درون گنبد و پیرامون رواق نیز آینه‌کاری شده‌است. مجموعهٔ باغ‌مزار کاشمر، حدود ۸ هکتار مساحت داشته و در مرکز شهر جای گرفته‌است. ساختمان و ضریح این امامزاده بر سکویی بلند قرار دارد و تزئینات آن شامل کاشی‌کاری معرق، آینه‌کاری و دیگر عناصر تزئینی است. اکثر تغییرات ساختمان، از سال ۱۳۹۹ قمری است و مرمت آن با تلاش مهندس فتحی بوده که با دارایی خود، مقبره را بازسازی کرده‌است. میانسرا و حجره‌های آن در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ با کوشش اداره اوقاف کاشمر افتتاح شد که با سنگ مرمریت طوسی گسترده و دیوارها با کاشی‌کاری لعابی آرایش شده‌است.

ساختمان کنونی امامزاده سید مرتضی به سبک معماری صفوی در فراز تپه‌ای تاریخی بنیاد شده‌است و درب بنیادین آن به میانسرا جنوبی گشوده می‌شود و ایوانی آینه‌کاری شده، گنبد بزرگ در میان دو گلدسته بلند با کاشی‌هایی به رنگ لاجوردی قابل رؤیت است. گلدسته‌ها و گنبد، نگاشته به کاشی‌کاری معرق و گنجانیدن اسماءالله و آینه‌کاری درون آرامگاه و جاذبه‌های اطراف آن برای زائران و گردشگران قابل توجه‌است.

آثار ثبت‌شده

ردیف	نام اثر	نگاره	دیرینگی	موقعیت	شمارهٔ ثبت	تاریخ ثبت	منبع
بناها
۱	امامزاده سید مرتضی		دورهٔ قاجار	کاشمر - انتهای بلوار سید مرتضی ۳۵°۱۷′۱۳٫۵″ شمالی ۵۸°۲۸′۲۷٫۵″ شرقی	۱۴۸۸	۲ آبان ۱۳۵۶
۲	مسجد جامع کاشمر		دورهٔ قاجار	کاشمر - خیابان فیض‌آباد - میدان مرکزی شهر ۳۵°۱۳′۵۶″ شمالی ۵۸°۲۷′۴۴″ شرقی	۵۱۵۲	۲۵ اسفند ۱۳۸۰
۳	یخچال قدیمی کاشمر		دورهٔ قاجار	روستای فروتقه ۳۵°۱۳′۱۲٫۹″ شمالی ۵۸°۲۹′۱۶٫۰″ شرقی	۶۴۲۹	۷ مهر ۱۳۸۱
۴	امامزاده سید حمزه		دورهٔ صفوی	کاشمر - خیابان فاطمی ۳۵°۱۴′۲۹٫۷″ شمالی ۵۸°۲۸′۲۰٫۰″ شرقی	۸۷۳۸	۱۰ خرداد ۱۳۸۲
۵	آرامگاه سید حسن مدرس		دورهٔ پهلوی	کاشمر - خیابان مدرس - بلوار شاهد ۳۵°۱۳′۵۲٫۰″ شمالی ۵۸°۲۷′۱۲٫۴″ شرقی	۱۱۶۷۵	۲۴ اسفند ۱۳۸۳
۶	آرامگاه سید اسماعیل نبوی		دورهٔ قاجار	کاشمر - خیابان ۱۵ خرداد (خیابان خاکی) ۳۵°۱۳′۵۹٫۵″ شمالی ۵۸°۲۸′۰٫۱″ شرقی	۱۱۹۲۵	۵ تیر ۱۳۸۴
۷	مسجد حاجی جلال		دورهٔ قاجار	کاشمر - خیابان مدرس - جنب تکیه ابوالفضلی ۳۵°۱۴′۲٫۵″ شمالی ۵۸°۲۷′۳۷٫۸″ شرقی	۱۱۹۲۶	۵ تیر ۱۳۸۴
۸	خانه احمد پناه		دورهٔ قاجار	کاشمر - خیابان امام خمینی، نبش چهار راه بهبودی ۳۵°۱۴′۱۸٫۲″ شمالی ۵۸°۲۸′۱٫۹″ شرقی	۱۱۹۲۷	۵ تیر ۱۳۸۴
۹	آرامگاه افتخارالتجار		دورهٔ قاجار	کاشمر - خیابان ۱۵ خرداد (خیابان خاکی) ۳۵°۱۳′۵۹٫۹″ شمالی ۵۸°۲۷′۵۹٫۰″ شرقی	۱۱۹۲۸	۵ تیر ۱۳۸۴
۱۰	مدرسه حاج سلطان العلماء		دورهٔ قاجار	کاشمر - خیابان امام خمینی، میدان مرکزی شهر ۳۵°۱۴′۱″ شمالی ۵۸°۲۷′۴۵″ شرقی	۱۱۹۲۹	۵ تیر ۱۳۸۴
۱۱	کاروانسرای امین التجار		دورهٔ قاجار	کاشمر - حاشیه میدان مرکزی شهر ۳۵°۱۳′۵۹٫۷۱″ شمالی ۵۸°۲۷′۴۴٫۲۵″ شرقی	۱۱۹۳۰	۵ تیر ۱۳۸۴
۱۲	آسیاب‌های آبی طلاآباد		دورهٔ صفوی	دو کیلومتری جنوب شرقی روستای قوژد ۳۵°۱۱′۱۳٫۸″ شمالی ۵۸°۲۷′۵۶٫۲″ شرقی	۱۳۱۸۲	۲۲ مرداد ۱۳۸۴
۱۳	قلعه ریگ		دورهٔ سلجوقیان	دو کیلومتری جنوب شرقی روستای قوژد ۳۵°۱۰′۵۱٫۹۶۰″ شمالی ۵۸°۲۷′۱۵٫۴۰۱″ شرقی	۱۳۱۸۶	۱۶ مرداد ۱۳۸۴
۱۴	آب‌انبار فروتقه		دورهٔ قاجار	روستای فروتقه ۳۵°۱۳′۱۶٫۳″ شمالی ۵۸°۲۹′۵۵٫۳″ شرقی	۱۶۳۲۶	۲۴ آبان ۱۳۸۵
۱۵	آسیاب‌آبی جردوک		دورهٔ قاجار	روستای جردوی ۳۵°۱۲′۴۹٫۳″ شمالی ۵۸°۳۶′۲۷٫۷″ شرقی	۱۶۴۸۱	۲۷ آبان ۱۳۸۵
۱۶	خانه دانش		دورهٔ پهلوی	کاشمر - جنب میدان امام علی ۳۵°۱۴′۱۳٫۰″ شمالی ۵۸°۲۸′۷٫۵″ شرقی	۲۸۲۰۹	۱۱ شهریور ۱۳۸۸
تپه محوطه‌ها
۱۷	تپه جن		هزارهٔ اول پیش از میلاد	روبروی امامزاده سید محمد ۳۵°۱۴′۲۸″ شمالی ۵۸°۲۵′۲۷″ شرقی	۱۳۳۰۵	۲۲ مرداد ۱۳۸۴
۱۸	قلعه کهنه		هزارهٔ اول پیش از میلاد	روستای زنده‌جان ۳۵°۱۵′۰٫۰″ شمالی ۵۸°۲۴′۴۹٫۰″ شرقی	۱۳۳۰۷	۲۲ مرداد ۱۳۸۴
۱۹	محوطه دزد		صدر اسلام	روستای سرحوضک ۳۵°۱۶′۱۳″ شمالی ۵۸°۲۳′۲۰″ شرقی	۱۳۱۸۵	۲۲ مرداد ۱۳۸۴
۲۰	گورستان دشت طلاآباد		هزارهٔ اول پیش از میلاد	دو کیلومتری روستای قوژد ۳۵°۱۰′۴۷٫۶″ شمالی ۵۸°۲۷′۱۴٫۸″ شرقی	۱۳۱۸۷	۲۲ مرداد ۱۳۸۴

راهنما

  وقفی

  مالکیت دولتی

  مالکیت خصوصی

  مالکیت عمومی

منابع

• محمدرضا خسروی (۱۳۷۶)، تاریخ کاشمر، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، شابک ۹۶۴-۴۳۴-۰۰۷-۸
• ایرج سعادتمند توندری (۱۳۸۴)، ترشیز ۱ - (نگاهی به تاریخ و جغرافیای شهرستان کاشمر)، مشهد: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی ضریح آفتاب