کردی ایلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جزبدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: برگردانده‌شده ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
برچسب: واگردانی |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
[[پرونده:SOUTHERN KURDISH.JPG|420px|نقشهٔ مناطق کردنشین جنوبی]] |
[[پرونده:SOUTHERN KURDISH.JPG|420px|نقشهٔ مناطق کردنشین جنوبی]] |
||
کردی ایلامی،<ref name="ilam"/> به‌عنوان گونه‌ای از زبان کردی (در کنار گونه‌های [[کلهری]]، [[جاف]]،<ref name="ReferenceA"/><ref name="G. Windfuhr, 2009, p. 587">G. Windfuhr, ''The Iranian Languages'', Routledge, 2009, p. 587</ref>) قرار دارد و گویش عمدهٔ مردم استان ایلام است که با تفاوت اندک در شهرهای ایلام، [[ارکواز|اَرکواز ملکشاهی]]،[[مهران (شهر)|مهران]]،[[جعفرآباد (ایلام)]]،[[سرابله|سَرابله]]، [[بدره]]، بخش‌های عمده‌ای از نواحی جنوبی |
کردی ایلامی،<ref name="ilam"/> به‌عنوان گونه‌ای از زبان کردی (در کنار گونه‌های [[کلهری]]، [[جاف]]،<ref name="ReferenceA"/><ref name="G. Windfuhr, 2009, p. 587">G. Windfuhr, ''The Iranian Languages'', Routledge, 2009, p. 587</ref>) قرار دارد و گویش عمدهٔ مردم استان ایلام است که با تفاوت اندک در شهرهای ایلام، [[ارکواز|اَرکواز ملکشاهی]]،[[مهران (شهر)|مهران]]،[[جعفرآباد (ایلام)]]،[[سرابله|سَرابله]]، [[بدره]]، بخش‌های عمده‌ای از نواحی جنوبی استان، مانند [[دهلران]]، [[دره‌شهر]]، [[آبدانان]] و مناطقی از کشور عراق، نظیر [[بدره، عراق|بدره]]، مندلی و [[خانقین]] بدان تکلم می‌شود.<ref name="ReferenceB"/><ref name="G. Windfuhr, 2009, p. 587"/><ref>Rüdiger Schmitt: ''Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte''. Wiesbaden (Reichert) 2000, p. 77</ref><ref>[http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=1711-16 Kurdish language<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref><ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9046467/Kurdish-language Kurdish language - Britannica Online Encyclopedia<!-- Bot generated title -->]</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://sepehrmag.ir/print.php?id=1770 |title=زبان‌ها و گویش‌های ایران. منبع: کتاب ''تاریخ زبان فارسی''، نویسنده: دکتر پرویز ناتل خانلری |accessdate=۲۴ آوریل ۲۰۱۰ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519194250/http://sepehrmag.ir/print.php?id=1770 |archivedate=۱۹ مه ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=علیرضا اسدی|نشانی=http://ketab.org.ir/bookview.aspx?bookid=1767368|عنوان=فرهنگ تطبیقی گویش کردی ایلامی با زبان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی) به انضمام تاریخ و زبان استان ایلام قبل از اسلام|ناشر=خانه کتاب ایلام: انتشارات جوهر حیات، ۱۳۹۰، صص ۶۰–۶۱|تاریخ=|تاریخ بازدید=۱۵ اوت ۲۰۱۴|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180714193045/http://ketab.org.ir/bookview.aspx?bookid=1767368|archivedate=۱۴ ژوئیه ۲۰۱۸|dead-url=yes|کد زبان=|وبگاه=}}</ref> گویش کردی ایلامی از اصیل‌ترین گویش‌های کردی ایرانی است که ریشه در [[زبان نیاایرانی|زبان ایرانی میانهٔ باستانی]] دارد. علیرضا اسدی، پژوهشگر، در کتاب خود چنین می‌آورَد: «از مقایسهٔ واژگان ایرانی میانه ([[پهلوی اشکانی]] و [[پهلوی ساسانی]]) با واژگان کردی ایلامی، به این نتیجه می‌توان رسید که بسیاری از واژگان پهلوی اشکانی و ساسانی با این واژگان کردی هم‌ریشه‌اند و ساخت‌های [[هجا|هجاییِ]] یکسانی دارند. این هم‌آوایی در بسیاری از [[فعل|افعال]]، مفاهیم سیاسی، دینی، اجتماعی، مشاغل، [[اسم خاص|اسامی خاص]]، اسامی عام و حتی اصطلاحات عامیانه دیده می‌شود».<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=علیرضا اسدی|نشانی=http://ketab.org.ir/bookview.aspx?bookid=1767368|عنوان=فرهنگ تطبیقی گویش کردی ایلامی با زبان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی)، به انضمام تاریخ و زبان استان ایلام قبل از اسلام|ناشر=خانه کتاب ایلام: انتشارات جوهر حیات، ۱۳۹۰، ص ۱۰۶|تاریخ=|تاریخ بازدید=۱۵ اوت ۲۰۱۴|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180714193045/http://ketab.org.ir/bookview.aspx?bookid=1767368|archivedate=۱۴ ژوئیه ۲۰۱۸|dead-url=yes|کد زبان=|وبگاه=}}</ref> |
||
لهجه ها: |
لهجه ها: |
||
ایلامی |
ایلامی |
||
نسخهٔ ۲۷ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۴:۰۷
کردی ایلامی[۱][۲][۳][۴][۵] که گاه آن را کردی فیلی نیز نامیده‌اند،[۶][۷] یکی از گویش‌های جنوبی کردی است.[۸][۹] کردی ایلامی زبان رایج ساکنان استان ایلام[۱۰] و مناطقی از کشور عراق نظیر بدره (عراق)، مندلی و خانقین است. در استان ایلام، طوایف و ایلات مختلف در تمامی شهرستان‌های استان به جز شهرستان ایوان که ساکنین این شهر به تمامی از ایل کلهرهستند و به زبان کردی کلهری تکلم می‌کنند، با تفاوت اندک در ادای الفاظ و کلمات، بدان تکلم می‌کنند.[۱۱] واژهٔ فِیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیار ندارد. این را کردهای ساکن عراق معرب کلمه پهله یا پهلوانی موسوم به «پهلی» بر ایلام، رواج داده‌اند و آن از مقولهٔ مجاز خاص و عام است.[۶][۷][۱۲] البته باید اشاره کرد که نامگذاری کردی فیلی بر روی گویش کردی ایلامی از سوی کردهای ساکن در عراق صورت گرفته، اما باید یادآور شد که این نام چندان مقبول مردم کرد ایلام نیست و به نظر می‌رسد استفاده از کردی ایلامی را بیشتر از هر نام دیگر می‌پسندند.[۱۳]
کردی ایلامی،[۶] به‌عنوان گونه‌ای از زبان کردی (در کنار گونه‌های کلهری، جاف،[۹][۱۴]) قرار دارد و گویش عمدهٔ مردم استان ایلام است که با تفاوت اندک در شهرهای ایلام، اَرکواز ملکشاهی،مهران،جعفرآباد (ایلام)،سَرابله، بدره، بخش‌های عمده‌ای از نواحی جنوبی استان، مانند دهلران، دره‌شهر، آبدانان و مناطقی از کشور عراق، نظیر بدره، مندلی و خانقین بدان تکلم می‌شود.[۷][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹] گویش کردی ایلامی از اصیل‌ترین گویش‌های کردی ایرانی است که ریشه در زبان ایرانی میانهٔ باستانی دارد. علیرضا اسدی، پژوهشگر، در کتاب خود چنین می‌آورَد: «از مقایسهٔ واژگان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی) با واژگان کردی ایلامی، به این نتیجه می‌توان رسید که بسیاری از واژگان پهلوی اشکانی و ساسانی با این واژگان کردی هم‌ریشه‌اند و ساخت‌های هجاییِ یکسانی دارند. این هم‌آوایی در بسیاری از افعال، مفاهیم سیاسی، دینی، اجتماعی، مشاغل، اسامی خاص، اسامی عام و حتی اصطلاحات عامیانه دیده می‌شود».[۲۰] لهجه ها: ایلامی خزلی بیره ای ملکشاهی پهله ای(فیلی)
الفبا
- الفبای کردی (۳۴ حرف دارد):
ی، ێ, ﮪ، ه، وو، و، ﯙ, ن، م، ل، ڵ, گ، ک، ق، ڤ, ف، غ، ع، ش، س، ژ، ز، ڕ, ر، د، خ، ح، چ، ج، ت، پ، ب، ئ، ا
به صورت خلاصه یادآوری نماییم که رسم‌الخط کردی بر اساس یکسانی تلفظ و نگارش واژگان استوار است. یعنی همان‌طور که یک واژه تلفظ می‌شود به همان شکل نیز نوشته می‌شود:
- در رسم‌الخط کردی ضمه به صورت حرف (و) نوشته می‌شود. مثال کورد (کُرد)، ئوتاق (اُتاق)، فورم (فُرم)
- فتحه ـَ به صورت (ه) نوشته می‌شود. مثال سه‌ر (سَر)، فره (بسیار)، ده‌ر (بیرون)، خه‌م (غَم)
نکته: برای کسره ـِ حرفی در نظر گرفته نشده‌است. معمولأ همان کسره نوشته می‌شود. مثال: کِرد (کَرد)، بِرد (بُرد)، مِل (گردن)
- واو کشیده (وو) برای اینکه با ضمه ـُ اشتباه نشود با دو واو (و) نوشته می‌شود. مثال: شوور (شور)، کوور (کور)، نوور (نور)
- در کردی جنوبی واجی وجود دارد که مابین (ی/و) تلفظ می‌شود. این حرف با واو هفت دار (ﯙ) نوشته می‌شود. مثال: دﯙر (دور)، خﯙن (خون)، خورادﯙ (خورده بود)، دﯙه‌ت (دختر)، ئۆشم (می‌گویم)
- در زبان کردی، ای مجهول وجود دارد که امتداد تلفظ آن به اندازه دو کسره است و در رسم‌الخط کردی بدین صورت (ێ) نوشته می‌شود. مثال: برێ (عده‌ای)، خوازێ (می‌خواهد)
نکته: اگر همزه (أ) قبل از حروف صدادار واقع شود به صورت (ئ) نوشته می‌شود. مثال: ئاگر (آتش)، ئه‌سر (اشک)، ئوتاق (اتاق)، ئاساره (ستاره)، ئیلام (ایلام)، ئاسو (افق)، ئاسکول (بچه آهو)
- در رسم‌الخط کردی دو نوع (ر) وجود دارد. نوع اول در تلفظ و شکل نوشتاری با فارسی یکسان است. مثال جار (دفعه)، لار (کج)، دار (درخت)، شار (شهر). نوع دوم که بدان (ڕ) کردی می‌گویند تقریبأ مشدد و لرزان تلفظ می‌شود. مثال: بنووڕ (ببین)، جاڕ (مزرعه درو شده)
- همچنین دو نوع لام وجود دارد. نوع اول، در تلفظ و شکل نوشتاری با فارسی یکسان است. مثال: که ل (شکاف)، په ل (شاخه). نوع دوم که بدان (ڵ) کردی می گویندو سنگین تلفظ می‌شود. مثال: کهڵ (گوزن)، پهڵ (سنگ پهن)، گوڵ (گل)، چه‌قهڵ (شغال)
- به جای سه حرف (ذ، ظ، ض) فقط حرف (ز) نوشته می‌شود. مثال: زاڵم (ظالم)، زامن (ضامن)
- به جای دو حرف (ث، ص) فقط حرف س نوشته می‌شود. سروه‌ت (ثروت)، سابون (صابون)
۱۰- به جای (ط) حرف (ت) نوشته می‌شود. مثال: ته‌ناف (طناب)، تانه (طعنه)[۲۱]
الفبا و رسم‌الخط لاتین کُردی
«وه ناو خوداێ زانا و بێ وێنه»
«We Nawi Xwidaŷ Zana û Bê Wêne»
الف) مصوت‌ها (حروف صدا دار / Vowels):
| حروف فارسی | الفبای کردی | مثال کردی | لاتین کردی | مثال لاتین | معنی فارسی |
|---|---|---|---|---|---|
| فتحه ـَ | ه، ـه | هه‌ناس | H, h | Hena | نفس |
| کسره ـِ | - | بن | I, i | Bin | بُن، ته |
| ضمه ـُ | و | کورد | U, u | Kurd | کُرد |
| ا | ا | دار | A, a | Dar | درخت |
| وُ | وو | دوو | Û، û | Dû | دوغ |
| ی | ی | ویر | Î، î | Wîr | یاد |
| ـ | ۆ | رۆن | Ǔ، ǔ | Rǔn | روغن |
| ـ | ێ | فێر | Ê، ê | Fêr | جستجو |
ب) صامت‌ها (حروف بی‌صدا /consonant):
| حروف فارسی | الفبای کردی ایلامی | مثال کردی | لاتین کردی | مثال لاتین | معنی فارسی |
|---|---|---|---|---|---|
| همزه | ئ | بئۆش | ? | Bi?üş | گوینده |
| ب | ب | بان | b ,B | Ban | بالا |
| پ | پ | په‌ل | p ,P | Pel | شاخه |
| ت، ط | ت | تاپوو | t ,T | Tapû | شبح |
| ج | ج | جیڕ | c ,C | Cîř | سفت |
| چ | چ | چه‌م | ç، Ç | emÇ | رود |
| ح | ح | حامد | h ,H | Hamid | حامد |
| خ | خ | خوار | x ,X | Xwar | پایین |
| د | د | دهم | d ,D | Dem | دهان |
| ر | ر | جار | r ,R | Car | دفعه |
| - | ڕ | جاڕ | ř، Ř | Cař | مزرعه |
| ز، ض، ظ، ذ | ز | زاڵم | z ,Z | Zaĺim | ظالم |
| ژ | ژ | ژان | j ,J | Jan | درد |
| س، ث، ص | س | سه‌د | s ,S | Sed | سد، صد |
| ش | ش | شوان | ş، Ş | wanŞ | چوپان |
| ع | ع | عه‌لی | ? | ?elî | علی |
| ق | ق | قڵا | q ,Q | q ,Q | Qiĺa |
| غ | غ | مه‌غار | x ,X | Mexar | صخره |
| ف | ف | فره | f ,F | Fire | بسیار |
| ک | ک | کاکه | k ,K | kake | برادر |
| گ | گ | گیان | g ,G | Gyan | جان |
| و | ﭬ | ههڤده | v ,V | Hevde | هفده |
| - | ۆ | ژۆه‌ر | ẅ,ẅ | Jẅer | بالا |
| ل | ل | که‌ل | Ĺ,ĺ | Keĺ | شکاف |
| - | ڵ | که¬ڵ | Ĺ,ĺ | Keĺ | بزکوهی |
| م | م | ماسی | m ,M | Masî | ماهی |
| ن | ن | نه‌زان | ?n ,N | Nezan | نادان |
| ه | ه | هات | h ,H | Hat | آمد |
| ی | ی | خوهٔ | y ,Y | Xwey | می‌خوری |
| - | ێ | خوه¬ێ | Ê,ê | xweê | خودش |
پانویس
- ↑ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا (۲۷ آوریل ۲۰۱۷). «فرایندهای واجی تضعیف در گونه‌های کردی ایلامی». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۱۷.
- ↑ غلامحسین کریمی دوستان، کردی ایلامی، سنندج: انتشارات دانشگاه کردستان، ۱۳۸۰
- ↑ کریمی دوستان، غلامحسین (۱۳۸۰). کردی ایلامی: بررسی گویش بدره. تهران: نشر باغ نو. شابک ۹۶۴-۷۴۲۵-۰۱-۵.
- ↑ کرم الله پالیزبان و فاطمه یوسفی راد (۲۷ آوریل ۲۰۱۷). «بررسی معیارهای رده شناختی گویش کردی ایلامی». پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ Mohammad Aliakbari, Mojtaba Gheitasi& Erik Anonby (April 2017). "On Language Distribution in Ilam Province,Iran" (به انگلیسی).
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ «زبان و گویش مردم ایلام». تبیان استان‌ها. دریافت‌شده در ۲۷ آوریل ۲۰۱۰.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ غلامحسین کریمی دوستان، «جایگاه کردی جنوبی و کلهری در دسته‌بندی گویش‌های کردی»: مجلهٔ دانشگاه کردستان، شماره ۳–۴، سال ۱۳۷۹
- ↑ G. Windfuhr, The Iranian Languages, Routledge, 2009, p. 587
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران، ۱۳۸۰، صص ۵۴۸–۵۴۹
- ↑ «شهر الکترونیک ایلام». شهرداری ایلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ آوریل ۲۰۱۰.
- ↑ «زبان کردی، گویش‌های آن و جایگاه کردی رایج در ایلام». شرکت نقش‌آوران ایلام امروز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فوریه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲ مهٔ ۲۰۱۰.
- ↑ ثباتی، الهام (۱۳۹۲). «فرایندهای تضعیف و تقویت در کردی ایلامی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
- ↑ علیرضا اسدی. «فرهنگ تطبیقی گویش کردی ایلامی با زبان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی)، به انضمام تاریخ و زبان استان ایلام قبل از اسلام». خانه کتاب. خانه کتاب ایلام: انتشارات جوهر حیات، ۱۳۹۰، ص 62. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۶ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ G. Windfuhr, The Iranian Languages, Routledge, 2009, p. 587
- ↑ Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) 2000, p. 77
- ↑ Kurdish language
- ↑ Kurdish language - Britannica Online Encyclopedia
- ↑ «زبان‌ها و گویش‌های ایران. منبع: کتاب تاریخ زبان فارسی، نویسنده: دکتر پرویز ناتل خانلری». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۴ آوریل ۲۰۱۰.
- ↑ علیرضا اسدی. «فرهنگ تطبیقی گویش کردی ایلامی با زبان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی) به انضمام تاریخ و زبان استان ایلام قبل از اسلام». خانه کتاب ایلام: انتشارات جوهر حیات، ۱۳۹۰، صص ۶۰–۶۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۴.
- ↑ علیرضا اسدی. «فرهنگ تطبیقی گویش کردی ایلامی با زبان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی)، به انضمام تاریخ و زبان استان ایلام قبل از اسلام». خانه کتاب ایلام: انتشارات جوهر حیات، ۱۳۹۰، ص ۱۰۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۵ اوت ۲۰۱۴.
- ↑ علیرضا اسدی. «فرهنگ تطبیقی گویش کردی ایلامی با زبان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی)، به انضمام تاریخ و زبان استان ایلام قبل از اسلام». خانه کتاب ایلام: انتشارات جوهر حیات، ۱۳۹۰، صص 65-69. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ علیرضا اسدی. «فرهنگ تطبیقی گویش کردی ایلامی با زبان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی)، به انضمام تاریخ و زبان استان ایلام قبل از اسلام». خانه کتاب ایلام: انتشارات جوهر حیات، ۱۳۹۰، صص 67-68. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۶ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ علیرضا اسدی. «فرهنگ تطبیقی گویش کردی ایلامی با زبان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی)، به انضمام تاریخ و زبان استان ایلام قبل از اسلام». خانه کتاب ایلام: انتشارات جوهر حیات، ۱۳۹۰، صص 67-68. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۱۶.