پوشاک بلوچی

پوشاک سنتی بلوچی (بلوچی: جامگ، پوچ) جنبه تاریخی و معاصر میراث بلوچ و پیوند عمیق بین لباس سنتی و هویت قومی بلوچ است.

لباس از جمله ارزش‌های فرهنگی است که مردم بلوچ را از دیگر مردمان متمایز می‌کند. لباس بلوچی و نگهداری شخصی بسیار شبیه به شیوه اشکانیان است.

لباس بلوچی تحت تأثیر شرایط آب و هوایی منطقه بلوچستان برگرفته از نیاکانشان و با توجه به شرایط آب و هوایی و اقلیمی سازگار به‌وجود آمده‌است. پوشش مردم بلوچ از سبک‌های مختلف پاجامک، پاگ، کفش ، روسری و … تشکیل شده‌است. تزیینات سوزن‌دوزی بلوچی بر روی لباس‌ها یک سنت در فرهنگ بلوچی است که شامل کلاه بلوچی، جلیقه، کمربند، کیف زنانه، کیف‌های شانه ای و بسیاری موارد دیگر می‌شود.

لباس مردان

پوشش مردان بلوچ از چند بخش تشکیل شده‌است: پاگ (عمامه)، مسر (دستمال سر)، کلاه سوپی (عرق‌چین)، چکن دوز، لنگ، کرو، پاجامک (شلوار گشاد)، سرین‌بند (کمربندی برای شلوار) و کوش (کفش چرمی).

مردان بلوچ لباسی به نام جامه یا جامک که معمولاً به رنگ سفید پرچین است می‌پوشند. از دو بخش تشکیل شده‌است؛ یکی لباس بالاتنه و دیگری دامن گشاد تا زانو. شلوار (شالوار) تقریباً ۲٫۲ متر عرض دارد.

پاگ عمامه ای گرد که مردان بلوچ بر سر می‌بندند. حدود ۱۰ متر طول و نیم متر عرض دارد که یک سر آن را از پشت سر تا حدود کمر می‌آویزند و سر کوتاهتر را مانند تاجی بر بالای عمامه در لای پاک استوار می‌کنند.

مسر یا دستمال سر - شبیه عمامه می‌بندند، ولی نه به آن نظم و بزرگی

سرپوش مردان به شکل قایق است که از پوست بره دوخته می‌شود و مخصوص افراد مرفه و دامادها است. نوع دیگر سرپوش، کلاه نخی است که از پارچه نخی دوخته می‌شود و روی آن را برای زیبایی با نقوش گوناگون سوزن‌دوزی می‌کنند.

چکن دوز کلاه دست دوزی شده اعیانی که این نوع کلاه از جنس پارچه است که روی آن سوزن‌دوزی می‌کنند.

جامگ، پیراهن مردانه است.

لنگ، پارچه‌ی مستطیل شکلی که مردان روی دوش می‌اندازند، به دور گردن آویخته‌ و به‌جای حوله و جا نماز از آن استفاده می‌کنند. روی آن سوزن‌دوزی و نقشبندی می‌کنند.

شال، کت پشمی که زمستان می‌پوشند.

کرو، جوراب پشمی که زمستان می‌پوشند.

تن‌پوش مردان به شکل لنگ از پارچه مستطیل شکلی تشکیل شده که آن را بر روی دوش می‌اندازند. گاهی آن را مانند عمامه به سر می‌بندند.

شلوار مردانه را پاجامک می‌نامند. افراد مرفه آن را بسیار گشاد می‌دوختند به گونه‌ای که گاهی برای دوخت به ۳۵ متر پارچه نیاز بود.

پیراهن مردانه، کرته یا چارتکه نامیده می‌شود که آستین آن معمولاً مچ دارد. قد پیراهن در گذشته تا سر زانو بود، اما بلندی آن اکنون به ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر زیر زانو می‌رسد.

• 
  لباس بلوچی .کویته.۱۸۶۷
• 
  چند مرد بلوچ با پوشاک بلوچی
• 
  لباس مردانه بلوچی
• 
  کودک بلوچ در لباس بلوچی
• 
  لباس سنتی بلوجی

پوشاک زنان بلوچ

اصلی‌ترین عنصر لباس بلوچی زنانه سوزن‌دوزی و اصلی‌ترین عنصر سوزن‌دوزی، طرح‌ها و نقوشی هستند که روی پارچه دوخته می‌شوند. این طرح‌ها شامل نقوش انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی بوده و از میان آن‌ها نقوش هندسی متنوع‌تر از سایر طرح‌ها است و به وفور در سوزن‌دوزی‌های این منطقه یافت می‌شوند. گاهی بانوان بلوچ برای ایجاد تنوع، بر اساس ذوق و قریحه درونی خود تغییراتی ایجاد می‌کنند مانند زنجیر دوزی با نخ ابریشم؛ اما اصل طرح و نقشه همان طرح‌های ثابت همیشگی است. نقش‌های ظریف‌تر را خودکار و نقش‌های درشتی که مرغوبیت نوع اول را ندارند، توئی می‌نامند.

پیش سینه (یقه)، پاندول یا گوامتان (جیب لباس)، آستین یا سرآستین، پادک یا پانچک (دمپای شلوار) مهم‌ترین بخش‌های لباس برای سوزن‌دوزی هستند. گاهی در سوزن‌دوزی از آینه هم برای تزئین بیشتر استفاده می‌شود.

لباس زنانه بلوچی شامل پنج بخش مختلف است. این لباس معمولاً همراه با جواهرات مختلفی مانند گوشواره، سینه‌رویز و دست‌بند و... که آن‌ها دارای طرح‌های خاص بومی منطقه هستند، پوشیده می‌شود.

لباس بلوچی زنان شامل موارد زیر است:

پاجامک: نوعی شلوار گشاد و چین‌دار است. معمولاً افراد متمول آن را گشادتر می‌دوزند.

تکو: چارقد زنانه است.

مهنا(مقنعه): این سرپوش ابریشمی و رنگین بسیار زیبا و چشمگیر است.

سریگ: نوعی روسری بزرگ به شکل مستطیل است که با پریوال‌دوزی تزئین می‌شود.

پاپوش: بانوان بلوچ از چهار نوع کفش به نام‌های سواس، موچی، کتوک و تک‌کول استفاده می‌کنند.

سواس: نوعی دمپایی که از درخت یا از پورگ تهیه می‌شود.

موچی: نوعی کفش که به هنگام راه رفتن صدا می‌دهد.

کتوک: نوعی کفش که تخت آن چوب و با روکار کاموا در پا محکم می‌شود.

تک کول: این کفش از درختچه‌ای به نام داز تهیه می‌شود و به شکل سواس می‌باشد.

سربند: گل طلایی نگین دار که به پیشانی می‌آویزند.

در(dor)، گوشواره است و انواع مختلفی دارد: نالگ، چلمپ، دربجه، والی، باری، تک، پوللوگ.

پولوه، گل طلایی که به پره وسط بینی می‌آویزند.

کپگ یا خفتان، که به دور گردن چسبیده و مجموعه ای است از نیم کره‌های طلایی نگین دار، یا بی نگین، که بر روی یک رشته زنجیر طلایی با پارچه وصل شده‌است.

کید، حلقه یا زنجیرطلایی که بالای پیشانی، روی موی سر می‌بندند.

مزبری، بازوبند طلا یا نقره. اسم انواع دیگرش: گب و باهوبندسنگک، دستبند یا النگو

مهتاب نوروزی سوزن دوز چیره‌دست بلوچ ایرانی بود که به خاطر منسوجات و پوشاک زنانه شهرت داشت.

• 
  لباس سنتی بانوی بلوچ
• 
  دانش آموز دختر بلوچ
• 
  لباس سوزندوزی بلوچی
• 
  لباس زنانه بلوچی
• 
  لباس بلوچی
• 
  لباس فرح پهلوی سوزن دوزی بلوچی کار مهتاب نوروزی
• 
  لباس سوزن‌دوزی بلوچی
• 
  زن بلوچ
• 
  زن ومرد بلوچ، موزه جنوب شرق در زاهدان
• 
  زیورالات بلوچی
• 
  جواهرات بلوچی

کفش و کیف بلوچی

کتوک نام یکی از پاپوش‌های مردان است که کف آن از چوب تشکیل شده و بندهایی از جنس پشم دارد.

نوک کفش‌ها به طرف بالا برگشته است و اهالی عقیده دارند که این کفش‌ها راه رفتن آن‌ها را راحت‌تر می‌کند. بلوچ‌ها کفش‌هایی به نام چاوات (کفش سنتی) نبز می‌پوشند که در بلوچستان پاکستان یک صنعت خانگی بزرگ محلی محسوب می‌شود.

سواس و پوزار، همان «پاافزار» کفشی که با برگ خرمای وحشی می‌بافند. سواس را از برگ درختچه خودرو بیابانی به نام داز یا از پورگ که برگش بهتر و با دوام تر است می‌بافند.

• 
  کفش بلوچی
• 
  کیف بلوچی
• 
  کفش بلوچی یا چاوات

ثبت ملی

پوشاک بلوچی با عنوان پوچ مولکی کوم بلوچ، مهارت تهیه پوشاک بلوچ ها » به شماره 1267 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.

جستارهای وابسته

• مردم بلوچ
• بلوچستان
• سوزن‌دوزی بلوچی
• لباس محلی اقوام ایرانی