مدرسه ابراهیم‌خان

مدرسه ایراهیم خان
نام	مدرسه ایراهیم خان
کشور	ایران
استان	استان کرمان
شهرستان	شهرستان کرمان
اطلاعات اثر
کاربری	مدرسه
دیرینگی	دوره قاجار
دورهٔ ساخت اثر	دوره قاجار
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۵۲۶
تاریخ ثبت ملی	۱ فروردین ۱۳۴۵
اطلاعات بازدید
امکان بازدید	مقدور است

مدرسه ابراهیم‌خان (ابراهیمیه) از بناهای دوران حکومت ابراهیم خان ظهیرالدوله در شهر کرمان است که تا پیش از انقلاب مدرسه مکتب شیخی بود.این مدرسه یکی از زیباترین بناهای عصر قاجاریه در شهر کرمان می باشد. مجموعه ابراهیم خان شامل مدرسه، بازار، حمام و آب انبار است که به یکباره ساخته شده است. خانه مدرس (خلوت) بعدا توسط فرزاندان ظهیر الدوله به مجموعه اضافه شده و در سال 1298 ه ق اتمام یافته است. مدرسه ابراهیم خان امروزه نیز دایر و محل سکونت طلاب و مکان درس و بحث می باشد. پلان این مدرسه مستطیل شکل بوده و حجره های آن در اطراف و چهار ضلع آن واقع شده است.

معماری بنا

این مدرسه دو طبقه متعلق به مکتب شیخیه است. پلان آن مستطیل شکل و حجره‌های آن مستطیل شکل و در اطراف و چهار ضلع آن واقع است. عناصر فضائی-کارکردی مدرسه عبارت است از حجره مدرسه، کتابخانه، مسجد، اتاق‌های خادم و چراغ‌دار و آبکش و سرویس‌های بهداشتی است. ساختمان آن را شاه‌نشین، محراب، ایوانچه و غرفه‌های اطراف تشکیل می‌دهند. در انتهای ایوان قبله، محرابی از کاشی هفت رنگ وجود دارد. در تمامی بخش‌های مدرسه، عناصر تزیینی مانند گچ‌بری، کشته‌بری، مقرنس‌کاری و کاربندی دیده می‌شود. ایوان شرقی و برج ساعت این مدرسه کاشی‌کاری و چشم‌اندازی زیبا دارد.

مساحت مجموعه‌ی ابراهیم‌ خان به طور تقریبی برابر با ۴۵۰۰ متر مربع بوده که سازنده‌ی آن با الگوبرداری از بناهای دوران صفویه، مجموعه‌ای زیبا و تماشایی را برای آیندگان این سرزمین، به یادگار گذاشته است. از ویژگی‌های بارز و قابل توجه در مورد معماری و تزئینات انجام شده در این اثر ملی، می‌توان به کاشی خشتی هفت رنگ اشاره کرد که نسبت به دیگر عمارات و آثار تاریخی دوران صفویه و قاجاریه، بیش از دیگر تزئینات مورد استفاده قرار گرفته است. اما از دیگر نکات مورد توجه در مورد مجموعه‌ی ابراهیم خان می‌توان به همزمانی ساخت بخش‌های مختلف آن همچون حمام، بازار و ... اشاره کرد.

سر در ورودی

سردر ورودی مدرسه که در ضلع غربی قیصریه‌ یا همان بازار ابراهیم خان قرار دارد.که دارای طاق‌بندی، مقرنس کاری، تزئینات کاشی و نیز حجاری‌هایی زیبا بر سنگ‌ یکپارچه است. بر بام سردر برج ساعت قرار دارد که در سال‌های بعد به مجموعه افزوده شده‌است.

خانه مدرس

خانه مدرس، بهره‌مند از درهای ارسی با شیشه‌های رنگی است که تمام نماهای آن را با کاشی‌کاری، تزئین کرده‌اند.

بادگیر

بلندترین بادگیر کرمان به ارتفاع ۱۶ متر در این مدرسه ساخته شده‌است.

بادگیر مدرسه ابراهیم خان

بانی و سازندگان

بانی مدرسه ابراهیم‌خان ظهیرالدوله بوده که از سال ۱۲۱۸ تا ۱۲۴۰ق حکمرانی کرمان را داشته‌است. وی داماد فتح‌علی‌شاه قاجار، همچنین پسرعمو و پدرزن او و در عین حال پسرخوانده و پدر دو داماد فتح‌علی‌شاه بود.

با استناد به کتیبه موجود در ضلع غربی مدرسه، استاد اسماعیل قصاع سازنده آن بوده‌است. این مدرسه با الهام از معماری عصر صفویه بنا شده‌است.

درب ورودی مدرسه ابراهیم خان کرمان

کتیبه‌های تاریخی بنا

کتیبهٔ کاشی‌کاری پیرامون صحن مدرسه شامل قصیده‌ای از صبای کاشانی است که بیت آخر آن متضمن ماده تاریخ بنای مدرسه می‌باشد: زد صبا از پی تاریخ این و آن رقم/ «سلسبیل از جود ابراهیم در جنت سبیل» مجموع حروف این ماده تاریخ سال ۱۲۳۲ق را نشان می‌دهد.

• مؤلف کتاب گنجعلیخان سال اتمام مجموعهٔ ابراهیم‌خان را ۱۲۹۹ق ذکر کرده‌است و در کتاب جغرافیای کرمان آمده که ابراهیم‌خان مدرسه را در سال ۱۲۳۰ق به اتمام رسانیده است.

سیر تحول بنا

مجموعهٔ ابراهیم‌خان شامل مدرسه، بازار، حمام، و آب‌انبار است که ظاهراً به یکباره ساخته شده‌است. خانهٔ مدرس (خلوت) بعداً توسط فرزندان ظهیرالدوله به مجموعه اضافه شده و در سال ۱۲۹۸ق اتمام یافته‌است. مدرسهٔ ابراهیم‌خان امروزه نیز دایر و محل سکونت طلاب و مکان درس و بحث می‌باشد.

نشانی

کرمان، خیابان دکتر شریعتی، خیابان تجلی

نگارخانه

• 

  کوبه های درب ورودی مدرسه

• 

  کاشی کاری مقرنس کاری ورودی مدرسه

جستارهای وابسته

• کرمان
• بازار کرمان
• ابراهیم خان ظهیرالدوله
• فهرست نقاط دیدنی استان کرمان
• مجموعه ابراهیم خان
• حمام و بازار ابراهیم خان
• آب انبار ابراهیم خان

منابع

1. گنج‌نامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، ناشر: روزنه، دانشگاه شهید بهشتی، شابک: ۹۶۴-۳۳۴-۱۶۵-۸
2. کتاب جغرافیای کرمان اثر احمد قلی خان وزیری کرمانی، شابک: ۹۶۴-۶۲۷۸-۰۲-۷
3. کتاب کنجعلیخان اثر محمد ابراهیم باستانی پاریزی، شابک: 964-6487-22-X