فردوسی: زندگی، اندیشه و شعر او

فردوسی: زندگی، اندیشه و شعر او، کتابی پژوهشی است نوشتهٔ دکتر محمدامین ریاحی دربارۀ فردوسی و شاهنامه. این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۷۵ در تهران به چاپ رسیده است. نویسنده در بارهٔ روش تألیف کتاب در پیشگفتار آورده است:

«کوشیده‌ام که برکنار از افسانه‌های پوچ تذکره‌نویسان، منحصراً بر پایۀ گفته‌های خود شاعر و تأمل در نوشته‌های کهن نزدیک به عصر او، و توجه به تحولات فکری و سیاسی و تاریخی آن عصر، راهی به حقایق زندگی حکیم بزرگ بیابم و یافته‌ها را به زبانی ساده و روان و سازگار با زبان شاهنامه به قلم آورم.

در این جستجوها، نکته‌ها و حدس‌های تازه‌ای به میان آمده که شاید تمام آنها به‌آسانی مورد قبول کسانی که با مطالبی خلاف آنها انس گرفته‌اند و آنها را پذیرفته‌اند قرار نگیرد. ولی اطمینان دارم که طرح این مسائل و بحث‌هایی که شاید در مورد آنها درگیرد پرتوهای تازه‌ای بر صحنۀ تاریک موضوع خواهد افشاند.»

فهرست فصل‌ها و بخش‌های کتاب

• ۱. فردوسی و شاهنامه

فردوسی و زبان فارسی / شاهنامه و هویت ملی / اگر شاهنامه نبود

• ۲. از افتادن تا برخاستن

نهضت شعوبیه / صبح امید می‌دمد

• ۳. تدوین حماسۀ ملی ایران

تکوین و تدوین گذشته‌ها / بخش تاریخی شاهنامه / سیرالملوک ها و شاهنامه‌ها / پژوهندۀ روزگار نخست

• ۴. دهقان‌زادۀ پاژ

منابع احوال فردوسی / نام او / سال تولد شاعر / پاژ، زادگاه فردوسی / طوس فردوسی / تربیت و تحصیل

• ۵. در بهار جوانی

سروده‌های جوانی / شاهنامه‌سرای ناکام / فردوسی و دقیقی / آغاز نظم شاهنامۀ ابومنصوری / دوستان طوسی / زبان شاهنامه / زبان طوس

• ۶. سال‌های آفرینش شاهنامه

نخستین تدوین شاهنامه / بیست و پنج سال شاهنامه‌سرایی / بیست سال دیگر / زوال دولت سامانی / برآمدن محمود / فردوسی و محمود / چرا فردوسی شاهنامه را به نام محمود کرد؟ / سال تاریخی در زندگانی شاعر / دومین تدوین شاهنامه / پایان تدوین دوم شاهنامه / شاهنامه‌ای که به دست محمود رسید

• ۷. ورق برمی‌گردد

بازپسین سروده‌ها / هجونامه / اشعار پراکنده / دروغی که پس از شش قرن برملا شد / سال‌های پیری و وفات شاعر / ماجرای خاکسپاری پیکر فردوسی

• ۸. در عصر شاهنامه‌ستیزی

در سرزمین‌های دور از بغداد / افسانه‌های زندگی فردوسی / شاهنامه و محمود / پایان شاهنامه‌ستیزی

• ۹. پیام شاهنامه

وطن‌پرستی در شاهنامه / برکناری از نژادپرستی / نفرت از جنگ / شاهنامه، حماسۀ انسانی / شهریاری در شاهنامه / خودکامگی مایۀ تباهی است / شهریاری و موبدی / بینش دینی فردوسی / احترام به همۀ ادیان دیگر / رازهای ناگشوده

• ۱۰. ارزش والای شاهنامه

ارزش تاریخی شاهنامه / ناظمی امین یا شاعری آفریننده؟ / هنر فردوسی / داستان‌سرایی فردوسی / شاهکارها / در شهری آشنا / عشق در شاهنامه / زال و رودابه / پاکی زبان فردوسی / عواطف انسانی در شاهنامه / سوگنامه‌ها در شاهنامه / درس اخلاق و زندگی / فراز و فرود در شاهنامه / شاهکار جاودانی جهانی

• ۱۱. میراث فردوسی

سنّت شاهنامه‌سرایی / نام‌های شاهنامه / سنّت شاهنامه‌خوانی

• ۱۲. جهان شاهنامه‌شناسی

اشعار گمشدۀ شاهنامه / تصحیح شاهنامه / کوشش ایران‌شناسان / آیندۀ شاهنامه‌شناسی / فرهنگ واژه‌های شاهنامه / اندیشه و هنر فردوسی

• ۱۳. بزرگداشت فردوسی

• ۱۴. برای مطالعۀ بیشتر

پیوند به بیرون

• پیام شاهنامه - بخش اول (از کتاب فردوسی: زندگی، اندیشه و شعر او)

• پیام شاهنامه - بخش دوم (از کتاب فردوسی: زندگی، اندیشه و شعر او)