محمدعلی اسلامی ندوشن

محمدعلی اسلامی ندوشَن
محمدعلی اسلامی ندوشن در ۱۳۹۱
زاده	۳ شهریور ۱۳۰۳ ندوشن، یزد، ایران
درگذشته	۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ (۹۷ سال) تورنتو، کانادا
آرامگاه	یورک، تورنتو
تخلص	م. دیده‌ور
پیشه	شاعر نویسنده منتقد مترجم پژوهشگر
زمینه کاری	ادبیات فارسی
ملیت	ایرانی
تحصیلات	دکتری حقوق
دانشگاه	دانشگاه تهران دانشگاه سوربن
همسر(ها)	شیرین بیانی
فرزند(ان)	مهران و رامین
امضا
وبگاه	وبگاه رسمی

محمدعلی اسلامی نُدوشَن (۳ شهریور ۱۳۰۳ – ۵ اردیبهشت ۱۴۰۱) شاعر، منتقد، نویسنده، مترجم، حقوقدان و پژوهشگر ایرانی بود. وی تحصیل کرده رشته حقوق بین‌الملل از فرانسه بود و پس از بازگشت به ایران، ابتدا به عنوان قاضی در دادگستری مشغول شد اما پس از مدتی به دعوت فضل‌الله رضا به دانشگاه تهران رفت.

ندوشن از سال ۱۳۴۸ تا دو سال پس از انقلاب بهمن ۵۷ در دانشگاه حقوق و دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، دروس حقوقی و ادبیات تطبیقی تدریس می‌کرد. وی فصلنامه هستی را پایه‌گذاری کرد و همزمان در شماری از مجلات ادبی ایران از جمله نگین، سخن و یغما مقاله می‌نوشت. محمد اسلامی ندوشن در سال‌های اخیر از جمله نویسندگان روزنامه اطلاعات و روزنامه اطلاعات بین‌المللی بود که به‌طور همزمان در لندن و لس‌آنجلس منتشر می‌شد. این روزنامه در تاریخ ۲ شهریور ۱۳۹۵ به علت مشکلات مالی تعطیل شد.

ندوشن از جمله پرکارترین اُدبا و محققان معاصر ایران بود و علاوه بر تألیف کتاب، به ترجمه آثار غیرایرانی به زبان فارسی از جمله آثاری دربارهٔ ادبیات و فرهنگ ایران پرداخته‌است. از وی بیش از ۷۰ اثر تألیف و ترجمه و صدها مقاله باقی مانده‌است.

زندگی

تحصیلات اولیه

محمدعلی اسلامی ندوشن در سال ۱۳۰۳ در ندوشن، در خانواده‌ای متوسط به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را نخست در مدرسه «ناصرخسرو» ندوشن، و بعد از آن به دبستان «دینیاری» رفت و تا کلاس سوم متوسطه را در دبیرستان «ایرانشهر» یزد گذراند. در سال ۱۳۲۳ به تهران عزیمت کرد؛ بقیه دوره متوسطه را در دبیرستان البرز به پایان رساند و آنگاه برای ادامه تحصیل وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد و به دریافت لیسانس نائل آمد. وی شعر سرایی را از حدود ۱۲ سالگی آغاز کرد و پس از ورود به تهران نیز، در دوران دبیرستان، حرفه‌ای‌تر شعر می‌سرود. او در این زمان، بعضی از قطعات شعری خود را در مجله سخن منتشر کرد.

ندوشن در سال ۱۹۴۳ (۱۳۲۲ ه‍.ش)

سفر به اروپا

وی در دههٔ سوم زندگی‌اش، به منظور تکمیل تحصیلات به اروپا عزیمت نمود. مدت ۵ سال در فرانسه و انگلستان به تحصیل و کسب دانش پرداخت و سرانجام با دفاع از پایان‌نامهٔ خود با عنوان «کشور هند و کامنولث» به دریافت درجهٔ دکتری حقوق بین‌الملل، از دانشکده حقوق دانشگاه سوربن فرانسه توفیق یافت. فعالیت‌های اسلامی ندوشن در دوران تحصیل در اروپا، بیشتر آشنایی با زبان فرانسه و شرکت در سخنرانی‌های دانشگاه سوربن بود و به جز چند داستان کوتاه و چند قطعه شعر و پایان‌نامه دکتری‌اش، چیز دیگری ننوشت.

بازگشت به ایران

محمدعلی اسلامی ندوشن در سال ۱۳۳۴ به ایران بازگشت و چند سال در سمت قاضی دادگستری مشغول به خدمت شد. وی پس از ترک خدمت در دادگستری، به تدریس حقوق و ادبیات در برخی دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های عالی از جمله: دانشگاه ملی، مدرسه عالی ادبیات، مدرسه عالی بازرگانی و مؤسسه علوم بانکی پرداخت. در سال ۱۳۴۸ به دعوت فضل‌الله رضا (رئیس وقت دانشگاه تهران) به همکاری با دانشگاه تهران دعوت شد و براساس تألیفاتی که در زمینه ادبیات انتشار داده بود، جزو هیئت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران قرار گرفت و تدریس دروس «نقد ادبی و سخن سنجی»، «ادبیات تطبیقی»، «فردوسی و شاهنامه»، «شاهکارهای ادبیات جهان» را در دانشکده ادبیات، و تدریس «تاریخ تمدن و فرهنگ ایران» را در دانشکده حقوق برعهده گرفت. او سال ۱۳۵۹ از دانشگاه تهران بازنشسته شد. آخرین فعالیت وی در ایران تدریس در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و در مقطع دکتری ادبیات، به تدریس «مکتب‌های ادبی جهان» اشتغال داشت.

وی بیشتر اوقات خود را صرف در تحقیق آثار علمی و ادبی ایران و ترجمه آثار نویسندگان جهان کرده‌است. مقالات متعددی از وی در مجلات «پیام نو»، «مجله سخن»، «یغما»، «راهنمای کتاب» و «نگین» چاپ شده‌است. در یکی از همین مقالات به انتقاد از نظام آموزشی دانشگاه‌ها بعد از سال ۱۳۴۷ پرداخت.

محمدعلی اسلامی ندوشن، برخی از آثار خود را با امضای مستعار «م. دیده‌ور» چاپ و منتشر ساخته‌است. کتاب «ابر زمانه و ابر زلف» وی در سال ۱۳۴۲ به عنوان کتاب برگزیده سال از سوی انجمن کتاب انتخاب شد. اسلامی ندوشن در مدت ۷۰ سال بیش از ۷۰ کتاب و صدها مقاله در باب فرهنگ و تاریخ ایران و ادبیات فارسی به رشتهٔ تحریر درآورده‌است. تأسیس ایران‌سرای فردوسی و انتشار فصل‌نامهٔ هستی از اقدامات او در زمینهٔ اعتلای فرهنگ و ادب فارسی می‌باشد.

ازدواج

محمدعلی اسلامی ندوشن در سال ۱۳۴۵ با شیرین بیانی، نویسنده و استاد تاریخ دانشگاه تهران، ازدواج کرد و دو فرزند پسر به نام‌های رامین و مهران دارد.

درگذشت

در هفته اول اسفند ۱۳۹۹ شایعه شد که محمدعلی اسلامی ندوشن فوت کرده‌است. صفحه رسمی اینستاگرام وی و خبرگزاری‌ها به نقل از این صفحه آن را تکذیب کردند. مجدداً چهارشنبه ۱۳ اسفند ۱۳۹۹ چند خبرگزاری و کانال تلگرامی شایعه فوت او را به‌طور فراگیر منتشر کردند که پس از آن خبرگزاری ایبنا با مصاحبه با اصغر دادبه، رئیس شورای نظارت بر آثار اسلامی ندوشن، این شایعه را تکذیب نمود و ایسنا طی تماس با شیرین بیانی این شایعه را تکذیب کرد.

ندوشن در ۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ به سبب کهولت سن در ۹۷ سالگی در تورنتو، کانادا درگذشت. شیرین بیانی گفته‌است که پیکر او در کانادا به امانت به خاک سپرده می‌شود.

دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن در همایش بزرگداشت خیام، اردیبهشت ۱۳۸۹، مشهد

نمونهٔ اشعار

تو را بینم که چون یک خرمن صبح

به بالا می‌روی آرام و آرام

من اینجا دیر ماندم، دور ماندم

به زنجیر امید ناسرانجام

تو بودی، من نبودم

نمونه‌ی متن

من در قعر ضمیر خود احساسی دارم و آن این که رسالت ایران به پایان نرسیده‌است و شکوه و خرمی او به او باز خواهد گشت. من یقین دارم که ایران می‌تواند قد راست کند و آنگونه که درخور فرهنگ تمدن و سالخوردگی اوست نکته‌های بسیاری به جهان بیاموزد.

تهران مانند زنی است که پاهایش را روی هم می‌گرداند و سیگار «کنت» می‌کشد، عینک دودی می‌زند و «ودکا لایم» می‌خورد؛ «بی‌کینی» می‌پوشد و حمام آفتاب می‌گیرد، اما وقتی پای صحبتش بنشینید، از اُملّی و سبک‌مغزی و حمق و پرمدّعایی و شلختگی و ورّاجی او، آدم تا سر حدّ مرگ ملول می‌شود.

- تا سال‌ها پیش کمتر بدبین بودم، ولی در این سال‌ها، افت اخلاقی مردم مرا غمناک کرده‌است. اگر ملتی از حداقل سطوح اخلاقی خودش تنزل کند برگرداندن آن به طرف اصول اخلاقی، مشکل است.

یادمان‌ها

در ۱۷ آبان ۱۳۹۹ با حضور رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران، شهردار منطقه ۶ و شخصیت‌هایی چون کامیار عابدی، فریدون مجلسی، علی غیاثی ندوشن و … خیابان شاهد سابق مابین خیابان قدس و وصال شیرازی به نام محمدعلی اسلامی ندوشن تغییر یافت و سردیس اسلامی ندوشن نیز در تقاطع این خیابان و خیابان وصال نصب شد.

قبل از این نیز میدانی به نام اسلامی ندوشن در زادگاهش ندوشن به نام او شده بود. هم چنین شورای شهر یزد در سال ۹۹ بلواری را در محله صفاییه حدفاصل بلوار شهید قندی و بلوار شهید دشتی به نام دکتر اسلامی ندوشن نامگذاری نمود.

کتاب‌شناسی

تألیف

• «گ‍ن‍اه» (م‍ج‍م‍وع‍ه‍. ش‍ع‍ر)، بی‌جا: بی‌نا، ۱۳۲۹.
• «چشمه» (مجموعه شعر)، تهران: تابان‏‫، ۱۳۳۵‬.
• «ای‍ران را از ی‍اد ن‍ب‍ری‍م» (مجموعه مقالات)، ت‍ه‍ران: مجله یغما‏‫‏، ۱۳۴۰.
• «اَب‍رِ زم‍ان‍ه و اَب‍رِ زل‍ف» (نمایش‌نامه)، تهران: راهنمای کتاب، ۱۳۴۲.
• «ب‍ه دن‍ب‍ال س‍ای‍ه ه‍م‍ای» (م‍ج‍م‍وع‍ه مقالات)، ت‍ه‍ران: یغما‏‫، ۱۳۴۴.
• «ایران را از یاد نبریم» (مجموعه مقالات)، تهران: یغما، بی‌تا.
• «اف‍س‍ان‍ه و اف‍س‍ون» (داس‍ت‍ان)، با نام مستعار م. دی‍ده‌ور، تهران: جوانه‏‫، ۱۳۴۵.
• «جام جهان‌بین» (مجموعه مقالات ادبی)، تهران: ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ه ای‍ران‍م‍ه‍ر‏‫، ۱۳۴۶.
• «زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه»، تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۴۸.
• «داستان داستان‌ها: رستم و اسفندیار در ش‍اه‍ن‍ام‍ه»، تهران: انجمن آثار ملی‏‫، ۱۳۵۱.
• «ص‍ف‍ی‍ر س‍ی‍م‍رغ» (ی‍ادداش‍ت‌ه‍ای س‍ف‍ر)، تهران: توس‏‫، ۱۳۵۲.
• «دربارهٔ رستم و سهراب بنیاد شاهنامه»، تهران: یغما، ۱۳۵۳
• «آواه‍ا و ای‍م‍اه‍ا» (م‍ج‍م‍وع‍ه مقالات ادبی)، تهران: توس، ۱۳۵۴.
• «ف‍ره‍ن‍گ و ش‍ب‍ه‌ف‍ره‍ن‍گ»، تهران: توس، ۱۳۵۴؛ ب‍خ‍ش اول ک‍ت‍اب منتشرشده در م‍ج‍ل‍ه ی‍غ‍م‍ا، ۱۳۴۹.
• «در ک‍ش‍ور ش‍وراه‍ا: ی‍ادداش‍ت‌ه‍ای س‍ف‍ر ات‍ح‍اد ج‍م‍اه‍ی‍ر ش‍وروی»، تهران: توس، ۱۳۵۴.
• «درب‍اره آم‍وزش»، ت‍ه‍ران: توس‏‫، ۱۳۵۶.
• «پ‍ن‍ج‍ره‌ه‍ای ب‍س‍ت‍ه» (م‍ج‍م‍وع‍ه چ‍ن‍د داس‍ت‍ان)، ت‍ه‍ران: توس‏‫‬، ۱۳۵۷.
• «گ‍ف‍ت‍ی‍م و ن‍گ‍ف‍ت‍ی‍م» (مجموعه مقالات)، بی‌جا، ۱۳۵۴؛ ت‍ه‍ران: ی‍زدان‏‫، ۱۳۶۲.
• «نوشته‌های بی‌سرنوشت»، تهران: جاویدان‏‫، ۱۳۵۶.
• «ذک‍ر م‍ن‍اق‍ب ح‍ق‍وق ب‍ش‍ر در ج‍ه‍ان س‍وم»، ت‍ه‍ران: توس‏‫، ۱۳۵۷.
• «گ‍ف‍ت‍گ‍وه‍ا (م‍ج‍م‍وع‍ه گ‍ف‍ت‌وش‍ن‍وده‍ا)»، ت‍ه‍ران: توس‫‏، ۱۳۵۷.
• «دی‍دن دگ‍رآم‍وز ش‍ن‍ی‍دن دگ‍رآم‍وز (گ‍زی‍ده ش‍ع‍ره‍ای م‍ح‍م‍د اق‍ب‍ال)»، ان‍ت‍خ‍اب و م‍ق‍دم‍ه، ت‍ه‍ران: ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر‏‫‏، ۱۳۵۷.
• «ک‍ارن‍ام‍ه س‍ف‍ر چ‍ی‍ن»، ت‍ه‍ران: ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر‏‫، ۱۳۶۲.
• «روزها: سرگذشت»، چهار جلد، ت‍ه‍ران: ی‍زدان‏‫‏، ۱۳۸۵–۱۳۶۳.
• «م‍اج‍رای پ‍ای‍ان‌ن‍اپ‍ذی‍ر ح‍اف‍ظ (نقد ادبی)»، ت‍ه‍ران: ی‍زدان‏‫، ۱۳۶۸.
• «س‍خ‍ن‌ه‍ا را ب‍ش‍ن‍وی‍م» (مجموعه مقالات)، ت‍ه‍ران: شرکت سهامی ان‍ت‍ش‍ار، ۱۳۶۹.
• «س‍رو س‍ای‍ه‌ف‍ک‍ن: درب‍ارهٔ ف‍ردوس‍ی و ش‍اه‍ن‍ام‍ه»، با خ‍طاطی غلامحسین امیرخانی، تهران: ان‍ج‍م‍ن خ‍وش‍ن‍وی‍س‍ان ای‍ران‏‫، ۱۳۷۰.
• «ای‍ران، ل‍وکِ پ‍ی‍ر» ب‍ه‌ه‍م‍راه ت‍رج‍م‍هٔ ن‍م‍ای‍ش‌ن‍ام‍ه «ای‍ران‍ی‍ان» آس‍ی‍خ‍ل‍ی‍وس [آیسخولوس] (آشیل)، تألیف و ترجمه، ‏‫ت‍ه‍ران‌‬‏‫: پ‍رواز‬‏‫، ۱۳۷۰.
• «ن‍امهٔ ن‍ام‍ور: گ‍زی‍ده ش‍اه‍ن‍ام‍ه ف‍ردوس‍ی»، ان‍ت‍خ‍اب و ت‍وض‍ی‍ح، ت‍ه‍ران: س‍خ‍ن، ۱۳۷۰.
• «آوی‍زه س‍خ‍ن‌ه‍ا» (اف‍زوده ب‍ه ک‍ت‍اب «س‍خ‍ن‌ه‍ا را ب‍ش‍ن‍وی‍م»)، ت‍ه‍ران: شرکت سهامی ان‍ت‍ش‍ار، ۱۳۷۱.
• «آزادی م‍ج‍س‍م‍ه» (درب‍ارهٔ ای‍الات م‍ت‍ح‍ده ام‍ری‍ک‍ا)، ت‍ه‍ران: ی‍زدان‏‫‬‏، ۱۳۷۳.
• «م‍رزه‍ای ن‍اپ‍ی‍دا‏‫» (مجموعه مقالات)، ت‍ه‍ران: ی‍زدان‏‫، ۱۳۷۶.
• «ای‍ران و ی‍ون‍ان در ب‍س‍ت‍ر ب‍اس‍ت‍ان» (ای‍ران، ل‍وکِ پ‍ی‍ر، «ایران‍ی‍ان» از آی‍س‍خ‍ی‍ل‍وس، ای‍ران و ی‍ون‍ان ب‍ه گ‍واه‍ی ش‍اه‍ن‍ام‍ه و ای‍ل‍ی‍ا)، تألیف و ترج‍م‍ه، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۷۸.
• «ای‍ران چ‍ه ح‍رف‍ی ب‍رای گ‍ف‍ت‍ن دارد؟»، ت‍ه‍ران: شرکت سهامی ان‍ت‍ش‍ار، ۱۳۷۸.
• مثنوی معنوی، مولوی، م‍ق‍دم‍ه، با خطاطی علی سجادی، ت‍ه‍ران: ان‍ج‍م‍ن خ‍وش‍ن‍وی‍س‍ان ای‍ران، ۱۳۷۹.
• «ک‍ارن‍ام‍هٔ چ‍ه‍ل‌س‍ال‍ه: گ‍زی‍ده ن‍وش‍ت‍ه‌ه‍ا در زم‍ی‍ن‍ه اج‍ت‍م‍اع و ف‍ره‍ن‍گ از س‍ال ۱۳۳۷ ت‍ا ۱۳۷۷»، ت‍ه‍ران: ی‍زدان، ۱۳۸۰.
• «ه‍ش‍دار روزگ‍ار و چ‍ن‍د م‍ق‍ال‍ه دی‍گ‍ر»، ت‍ه‍ران: شرکت سهامی ان‍ت‍ش‍ار، ۱۳۸۰.
• «ن‍اردان‍ه‌ه‍ا: گ‍زی‍ده‌ای از رب‍اع‍ی‌ه‍ای ف‍ارس‍ی»، م‍ق‍دم‍ه، ان‍ت‍خ‍اب و ت‍وض‍ی‍ح، ‏‫ت‍ه‍ران‌‬‏‫: ن‍غ‍م‍ه زن‍دگ‍ی‌‬‏‫، ۱۳۸۱.
• «چ‍ه‍ار س‍خ‍ن‍گ‍وی وج‍دان ای‍ران (ف‍ردوس‍ی، م‍ول‍وی، س‍ع‍دی، ح‍اف‍ظ)»، ت‍ه‍ران: ق‍طره‏‫، ۱۳۸۱.
• «ای‍ران و ج‍ه‍ان از ن‍گ‍اه ش‍اه‍ن‍ام‍ه»، م‍ق‍دم‍ه، ش‍رح و ت‍وض‍ی‍ح، ت‍ه‍ران: ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر، ۱۳۸۱.
• «ب‍اران ن‍ه رگ‍ب‍ار: گ‍زارش‍ی از چ‍ه‍ل و دو ک‍ت‍اب»، ت‍ه‍ران: ن‍غ‍م‍ه زن‍دگ‍ی، ۱۳۸۲.
• «ت‍أم‍ل در ح‍اف‍ظ: ب‍ررس‍ی ه‍ف‍ت‍ادوه‍ف‍ت غ‍زل در ارت‍ب‍اط ب‍ا ت‍اری‍خ و ف‍ره‍ن‍گ ای‍ران»، ت‍ه‍ران: ی‍زدان، ۱۳۸۲.
• «ب‍ازت‍اب‌ه‍ا» (سفرنامه)، ت‍ه‍ران: آرم‍ان، ۱۳۸۳.
• «ی‍گ‍ان‍گ‍ی در چ‍ن‍دگ‍ان‍گ‍ی»، ت‍ه‍ران: آرم‍ان، ۱۳۸۳.
• «از رودک‍ی ت‍ا ب‍ه‍ار: درب‍ارهٔ ب‍ی‍س‍ت‌ودو ش‍اع‍ر ب‍زرگ ای‍ران»، ت‍ه‍ران: ن‍غ‍م‍ه زن‍دگ‍ی، ۱۳۸۳.
• «ک‍ل‍م‍ه‌ه‍ا» (کلمات قصار)، ت‍ه‍ران: واژه‌آرا‏، ۱۳۸۷.
• «بهار در پاییز: سفینه هفتادوهفت رباعی»، ‏‫تهران‬: یزدان‏‫، ‏‫‏۱۳۸۸.
• «راه و بی‌راه‮‬‏‫» (مجموعه مقالات)، ‏‫تهران‮‬‏‫: شرکت سهامی انتشار‮‬‏‫، ‏‫‏۱۳۸۸.
• «دیروز، امروز، فردا» (مجموعه مقالات مجلهٔ هستی)، تهران: شرکت سهامی انتشار‏‫، ۱۳۸۸.
• «گفتن نتوانیم نگفتن نتوانیم»، تهران: شرکت سهامی انتشار، ‏‫۱۳۹۲.
• «دیباچه‌ها‮‬‏‫: برگرفته از کتاب‌های دکتر محمدعلی اسلامی‌ندوشن‮‬» به اهتمام حسین مسرت، تهران: شرکت سهامی انتشار‏‫، ۱۳۹۲.
• «شهرزاد قصه‌گو»، تهران: شرکت سهامی انتشار، ‏‫۱۳۹۲.
• «برگریزان» (مجموعه مقالات)، تهران: یزدان، ‏‫۱۳۹۴.
• «سرو سخنگو: تک‌بیت‌هایی از چهار شاعر بزرگ ایران»، گزینش و مقدمه، تهران: یزدان‏‫، ۱۳۹۴.
• «یاد یاران: نامه‌ها»، تهران: یزدان‏‫، ۱۳۹۴.

ترجمه

• «ب‍ه‍ت‍ری‍ن اش‍ع‍ار ه‍ن‍ری لان‍گ‌ف‍ل‍و»، تهران: سخن، ۱۳۳۷.
• «ش‍ور زن‍دگ‍ی: م‍اج‍رای زن‍دگ‍ی ون‍س‍ان ون‍گ‍وگ ن‍ق‍اش ه‍ل‍ن‍دی» (عنوان چاپ اول: سوز زندگی)، ای‍روی‍ن‍گ اس‍ت‍ون، تهران: سخن، ۱۳۳۸.
• «ملال پ‍اری‍س و ب‍رگ‍زی‍ده‌ای از گ‍ل‌ه‍ای ب‍دی»، شارل بودلر، تهران: ب‍ن‍گ‍اه ت‍رج‍م‍ه و ن‍ش‍ر ک‍ت‍اب، ۱۳۴۱‬.
• «ع‍م‍ر خ‍ی‍ام»، هارولد لمب، تهران: امیرکبیر، ××۱۳.
• «آن‍ت‍ون‍ی‍وس و ک‍ل‍ئ‍وپ‍ات‍را»، ویلیام شکسپیر، ت‍ه‍ران: ی‍زدان‏‫، ۱۳۶۳.
• «پ‍ی‍روزی آی‍ن‍ده دم‍وک‍راس‍ی»، توماس مان‎، ج‍ام‍ی، ۱۳۶۹.

سرپرستی

• تاریخ بزرگ جهان، کارل گریمبرگ

پیوند به بیرون

• آثار محمدعلی اسلامی ندوشن در کتابخانهٔ باز
• وبگاه رسمی محمد علی اسلامی ندوشن
• زندگینامه محمدعلی اسلامی ندوشن همشهری آنلاین
• دکتر محمد علی اسلامی ندوشن یادیار
• مقالات اسلامی ندوشن (۲۲۰ مقاله) پایگاه مجلات تخصصی نور