ختن

ختن 和田市 · خوته‌ن شه‌هیری
County-level city
ختن
ختن موقعیت در سین‌کیانگ
مختصات: ۳۷°۰۶′ شمالی ۸۰°۰۱′ شرقی
Autonomous region	سین‌کیانگ
استان	ولایت ختن
مرکز	Nurbag Subdistrict (奴尔巴格街道)
مساحت
• کل	۸۵۰۳۵ کیلومتر مربع (۳۲۸۳۲ مایل مربع)
بلندی	۱۳۸۲ متر (۴۵۳۴ پا)
جمعیت  (سرشماری ۲۰۱۰)
• کل	۳۲۲٬۳۳۰
منطقه زمانی	یوتی‌سی +۸ (China Standard)
Postal code	۸۳۹۰۰۰
پیش‌شماره(های) تلفن	۰۹۰۳
GDP (۲۰۱۲)	۴٫۰۷۱ بیلیون رنمینبی USD $۶۶۵٫۱۵ میلیون
GDP per capita	۱۲٬۶۳۰ رنمینبی USD $۲٬۰۶۲
GDP Growth	▲ ۱۴٫۸
زبان‌های محلی	زبان اویغوری، چینی استاندارد
License plate prefix	新R
وبگاه	Hotan Government Website (in Chinese)

خُتَن (به زبان اویغوری: خوته‌ن، به زبان چینی: 和田) مرکز ولایت ختن در ترکستان شرقی(سین کیانگ) است که در گذشته یکی از شهرهای مهم راه ابریشم بود. اغلب مردمان آن از نژاد ترک‌تباران اویغور هستند که به زبان ایغوری سخن می‌کنند.

مردمان آغازین آن یعنی پامیری‌ها و مردم آسی، ایرانی‌نژادانی بودند که به زبان ختنی سخن می‌گفتند که با سغدی و خوارزمی بسیار قرابت نزدیک دارد. باز ماندهٔ این زبان، زبان وَخی ست. زبان ختنی، به گفته کاشغری تا قرن یازدهم رواج داشت تا آن که به ادله اجتماعی، جایش را به زبان ترکی باستان داد. در قدیم آیین بودایی در ختن رایج بوده‌است. مسلمانان توانستند در ۱۰۰۶ میلادی کنترل شهر را در دست گیرند و حالا در اختیار حکومت چین قرار دارد.

در ادبیات فارسی

ختن را در ادبیات فارسی بیشتر از برای مشک ختن و خوبرویان ختنی یادکرده‌اند. برای نمونه بیت زیر از حافظ است:

یا رب آن آهوی مشکین به ختن بازرسان

وان سهی سرو خرامان به چمن باز رسان

تاریخچه

پژوهش‌های مردمشناسی نشان از آن دارد که نژاد مردمان نخستین این سرزمین تیره‌ای از سفیدپوستان آریایی بوده‌است. گواه دیگری بر این وجود گورهای سکایی در این سامان می‌باشد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در گذشته نژاد مردمان این سامان آمیزه‌ای بوده از مردمان آسیای مرکزی، شبه‌قارهٔ هند و آسیای خاوری. در گذشته در این سرزمین دولتی به نام پادشاهی ختن روی کار آمد که کیش بودایی داشت و پلی برای انتقال بودایی‌گرایی از هندوستان به چین بود.

کهنترین منابع ایرانی که از ختن نام برده حدودالعالم است که این شهر را میان دو رود دانسته و همچنین میان تبت و چین. اسلام در سدهٔ دهم میلادی به ختن رسید.

ختن بنا بر اسناد و مدارکی که خود مردم آن نگاشته‌اند تنها منبع یشم سبز به‌شمار می‌رفته‌است. یشم از آب‌های رودخانه‌های روان از کوهستان‌های کنلون از میان شهر ختن به سوی جنوب به دست می‌آمده‌است. این رودخانه در مدارک بومی رانیجه تاجه یعنی رودخانه سنگ‌های قیمتی نامیده شده‌است. مسافران چینی برای رفتن به غرب، از راه ختن، از دروازه گوکَمنه، نزدیک دون هوانگ گذر می‌کردند. این ختن همان ختن داستان سیاوش شاهنامه است. چهار روایت دربارهٔ پایه‌گذاری ختن در دست است که همگی این پایه‌گذاری را به پسر و وزیران امپراتور آشوکا نسبت می‌دهند. بدین ترتیب بنیان‌گذاری ختن با اطمینان به سده سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد. از این چهار روایت دو روایت تبتی است.

بوداگرایی در ختن آیین چیره بود و ختن تبدیل به یکی از کانون‌های مطالعات بوداییان شده بود. سپاهیان تبتی در سال ۶۶۵ میلادی شهر ختن را تصرف کردند اما از نظر فرهنگی، این ختنی‌ها بودند که تبتی‌ها را پس از این تصرف تحت تأثیر خود گرفتند. این تأثیر بیش از همه خود را در زمینه اصطلاحات بودایی و فنون ترجمه متون بودایی نشان می‌دهد. در سده نهم میلادی، تبتی‌ها الفبای ختنی را نیز برای زبان خود برگزیدند.

کشف دستنویس‌هایی به زبان سکایی ختن در این منطقه نشان می‌دهد که حتی پس از مهاجرت‌های قبایل سکایی، تخاری و هپتالی به سوی غرب یعنی بلخ، فرارود و سیستان، بخشی از مردمانی که به زبان‌های ایرانی شرقی گفت‌وگو می‌کردند تا پایان هزاره اول میلادی در این سرزمین باقی مانده بودند. پس از این تاریخ طی یک سده در واحه ختن، ترکی جایگزین زبان محلی شد. احتمال می‌دهند که واژه ختن نام گروهی از مردم ایرانی‌تبار سکا باشد. بنا بر گزارش‌های چینیان سکاها از دوران باستان در ختن ساکن بودند. احتمال می‌دهند که واژه ختن با «خود»،‌ «خداوند» و «خواجه» در زبان‌های ایرانی و فارسی از یک ریشه و به معنی «سرور» باشد.

در سال ۹۸۲ میلادی خانات قراخانی کاشغر به پادشاهی ختن حمله کرد و زمانی که ختن در سال ۱۰۰۶ به تصرف قراخانی‌های مسلمان درآمد بیشتر راهب‌های بودایی به تبت گریخته و بسیاری از متون مقدس خود را همراه بردند. چندی پس از چیرگی قراخانی‌ها بر ختن، بوداگرایی نیز از ختن رخت بربست و جای خود را به اسلام داد. اسلام در این واحه به گسترش ادامه داد و گفته شده که ختن در اوایل سده سیزدهم سه هزار پیش‌نماز مسجد داشته‌است.

نگارخانه

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

  مسجدی در ختن

منابع

Wikipedia contributors, "Hotan," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hotan&oldid=281650541 (accessed May 11, 2009).

• ختن، دانشنامهٔ جهان اسلام
• لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ ختن