حجامت

در حجامت قبل از تیغ زدن خون را توسط مکش در زیر پوست جمع می‌کنند

خون پس از خروج از پوست لخته می‌شود.

حجامت یا کوزه انداختن تر به یک روش درمانی سنتی عربی و همچنین طب سنتی ایرانی و طب اسلامی گفته می‌شود که برگرفته از روش قدیم تر کاپینگ تر در طب سنتی چین است. در طب سنتی کاپینگ به معنی ایجاد خلا بر روی نقاط خاصی از پوست بدن با وسیله‌ای همچون بادکش است که برای رسیدن به اثرات درمانی خاصی انجام می‌شود. در حجامت یا کاپینگ خیس قبل از ایجاد خلا خراش‌هایی روی سطح پوست ایجاد می‌شود تا ایجاد خلا منجر به خروج خون از بدن شود. کاپینگ از روش‌های باستانی درمان است که علاوه بر چین در یونان نیز توسط بقراط به عنوان یک روش درمانی ذکر شده است. کاپینگ تر علاوه بر جهان اسلام در اروپا نیز تا قرن ۱۸ مورد استفاده بوده ولی با فراگیر شدن طب تجربی و مهجور شدن تئوری اخلاط چهارگانه این روش نیز به تدریج مهجور شده است.. امروزه در کشورهای عربی و مسلمان حجامت مقبولیت بیشتری دارد. مقبولیت حجامت در میان مسلمانان ناشی از حدیث‌هایی است که از پیامبر اسلام در توصیه به حجامت نقل شده است. در طب سنتی ایرانی و طب اسلامی حجامت رکن درمان به حساب می‌آید، اما با فراگیر شدن طب تجربی در برخی جوامع اسلامی این روش در این کشورها نیز تقریباً مهجور شد. در ایران به دلیل عدم اثبات تجربی مفید بودن حجامت و خطرات بالقوهٔ آن از قبیل انتقال عفونت، خطر خونریزی و... معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورخ ۲۳ شهریور ۱۳۷۷ انجام حجامت توسط پزشکان در مطب‌ها را ممنوع نمود که این بخشنامه به دلیل مغایرت با شرع بر اساس نظر فقهی شورای نگهبان با حکم دیوان عدالت اداری در ۱۷ تیر ۱۳۸۰ لغو شد. در حال حاضر وزارت بهداشت ایران سیاست حمایت و گسترش حجامت را به عنوان جزئی از طب سنتی و اسلامی ایران مورد نظر قرار داده است.
با این حال بسیاری از پزشکان طب تجربی حجامت را به عنوان روش درمانی قبول ندارند. دکتر ایرج فاضل در این مورد در گفتگو با اطلاعات گفته است:

امروز حجامت هیچ پایه و اساس علمی ندارد و کسانی که آن را ترویج می‌کنند، قصد سوءاستفاده دارند و باید از فعالیتشان جلوگیری شود... مردم اگر اقدام به حجامت می‌کنند، باید عواقب احتمالی آن از جمله ابتلا به هپاتیت، ایدز و دیگر بیماری‌های عفونی را نیز بپذیرند.

سازمان انتقال خون ایران از دریافت خون افراد حجامت‌کننده تا یک سال پس از حجامت به علت احتمال انتقال بیماری‌های منتقله از خون، خودداری می‌کند. به گفته مدیر سازمان انتقال خون:

طبق مقررات سازمان که مقررات جهانی است، ما نمی‌توانیم از فرد حجامت کننده خون بگیریم، چون خون او برای مصرف سالم نیست و حداقل باید یک سال از انجام حجامت او گذشته باشد... سازمان انتقال خون ایران صددرصد با حجامت مخالف است و به عنوان یک دستور حکومتی باید جلوی آن گرفته شود... وزارت بهداشت تحت فشار دادگاه مجبور به دادن مجوز شده است و به رغم سختگیری‌هایی که در حال حاضر صورت می‌گیرد، همچنان مجوز صادر می‌شود.

با این حال مؤسسه تحقیقات حجامت ایران اعتقاد دارد ریشه مخالفت بعضی پزشکان بی‌اطلاعی آنها از ویژگی‌های درمانی حجامت است. حجامت یک روش درمانی موافق با فرهنگ اسلامی و بدون عوارض جانبی و فراگیر است و بسیاری از ناراحتی‌ها را می‌توان با حجامت درمان کرد.

تاریخچه

استفاده از حیوانات برای ایجاد اثر مَکِشی روی پوست جزو اولین روشه‌ای ابداعی بشر در امر درمان است. ساده‌ترین کاربرد آن مکش چرک یا سم و نیش حیوانات بوده است. شواهد این نوع کاپینگ در تمامی نقاط جهان یافت شده است. اما قدیمی‌ترین شواهد مستند مبتنی بر استفاده از کاپینگ در پزشکی به مصر باستان (۱۵۰۰ قبل میلاد) بازمی‌گردد. پس از آن شواهد این روش درمانی در نوشته‌های چینی در هزار سال قبل از میلاد یافت شده است. کاپینگ به عنوان بخشی از طب سنتی چین و در قلمرو طب سوزنی امروزه نیز کاربرد دارد. در قرن هفتم قبل از میلاد در لوحه‌های خط میخی یافت شده از امپراتوری آشور نیز از کاپینگ یاد شده است و پس از آن بقراط در قرن پنجم قبل از میلاد از این روش درمانی نام برده است. قدمت کاپینگ در ایران به قبل از اسلام می‌رسد. بهرام گور یکی ازپادشاهان ساسانی چون درمان بیماری خود را منحصر به این روش یافت، دستور داد تا این درمان در ایران رایج گردد. براساس استنادات تاریخی این روش درمانی در دانشگاه جندی شاپور تدریس می‌شده است و ردپای فرهنگی آن در ادبیات کشور مشاهده می‌گردد. کاپینگ خیس یا حجامت در احادیث اسلام بسیار یاد شده و پیامبر اسلام حجامت را در کنار غسل و آیات قرآن از راه‌های شفای امت اسلام نامیده است. بعدها بسیاری از بزرگان طب سنتی ایران از حجامت به عنوان یکی از ارکان درمان نام برده‌اند. محمد زکریای رازی در کتاب الحاوی، شیخ الرئیس ابوعلی سینا در کتاب قانون در طب، سید اسماعیل جرجانی در کتاب ذخیره خوارزمشاهی عقیلی خراسانی در کتاب خلاصه الحکمه فی مجمع الجوامع به شیوه گسترده‌ای پیرامون حجامت و کاربرد آن در درمان صحبت کرده‌اند و از حجامت برای درمان بیماری‌های فراگیر و مهمی مانند سکته قلبی، مالیخولیا، سردردهای میگرنی و بخشی از بیماری‌های پوستی بهره می‌گرفته‌اند.

حجامت و علم پزشکی

در منابع طب اسلامی و طب سنتی حجامت به عنوان یکی از ارکان درمان ذکر گردیده‌است. بوعلی سینا اعتقاد داشت علاوه بر خون، صفرا و سودا نیز از طریق حجامت قابل دفع است. گسترش انجام حجامت و خونگیری در طب اسلامی و غربی بر پایه طب اخلاطی که بیماری‌ها را ناشی از اختلال در اخلاط چهارگانه بدن یعنی خون، بلغم، صفرا و سودا می‌دانست است. بر این اساس بیماری‌های ناشی از ازدیاد خون با حجامت درمان می‌شدند. استفاده از اخلاط چهارگانه برای توضیح و درمان بیماری‌ها که به عنوان یکی از حیاتی‌ترین پایه‌های طب فرض می‌شد در قرن نوزدهم با انجام آزمایشات علمی و راهیابی روش علمی در طب کم کم به فراموشی سپرده شد. با این حال این نوع نگرش به بیماری‌ها و درمان هنوز در قرن ۲۱ هم پیروانی دارد.

تحقیقات علمی

به طور کلی با توجه به وسعت فوائدی که برای حجامت ذکر می‌شود تحقیقات اندکی درمورد حجامت انجام شده است. مدافعان حجامت ادعا می‌کنند که حجامت درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌های مختلف است و حتی اثر در پیشگیری از بیماری‌ها دارد. این بیماری‌ها شامل چربی بالای خون، دردهای عضلانی، کمردرد، سردردهای عصبی و میگرنی، بیماری‌های پوستی شامل آکنه، پسوریازیس، حساسیت‌های دارویی، غذایی، فصلی، اعتیاد به مواد مخدر، عوارض بیماری‌های انسدادی عروق کرونر، عوارض بعد از یائسگی (منوپوز)، دردهای قاعدگی در زنان (دیسمنوره) و برخی بیماری‌های عفونی، هورمونی و غدد است. در مورد مفید بودن حجامت در بهبود این بیماریها هیچ تحقیق مستقلی تاکنون ارائه نشده‌است.

یکی از مشکلاتی که نتایج مطالعات انجام شده در مورد حجامت را کم ارزش می‌سازد عدم استفاده از روش درمانی مشابه در گروه کنترل است تا اثر تلقین (پلاسبو) در مطالعات حذف شوند. لذا نتایج مثبت درمانی به دست آمده در مطالعات انجام شده را می‌توان به این اثر تلقین نسبت داد. به خصوص ایمان داشتن به روش درمانی در موثر بودن آن روش بسیار مهم است. لذا با توجه به باورهای دینی مسلمانان در مورد حجامت نتایج تحقیقات علمی در این مورد نیز می‌توانند ناشی از اثر تلقین باشند.

موسسه تحقیقات حجامت ایران نیز شروع به انجام طرح‌های تحقیقاتی در این زمینه کرده است

عوارض جانبی حجامت

با وجود دقت فراوان در شرایط انجام حجامت توسط متخصصین در صورت انجام حجامت توسط غیر متخصص در طب سنتی یا طب اسلامی (مانند طب عامیانه) امکان بروز عوارض مختلفی است.

1. انتقال بیماریهای عفونی مثل ایدز و هپاتیت در صورت عدم رعایت اصول بهداشتی
2. خونریزی و عوارض ناشی از آن (بیماریهای قلبی عروقی در افراد مستعد و...) و ایجاد یا تشدید کمخونی در صورت ایجاد خراش‌ها پوستی بیش از حد مجاز
3. اسکار یا اثر زخم در روی بدن در صورت ایجاد شکاف‌های‌های خطی توسط تیغ (درحجامت سوزنی (ایجاد زخم با نوک تیغ حجامت) جای زخم کوچک بوده و پس از مدتی اثر آن ناپدید می‌شود)
4. افزایش ریسک بروز لخته‌های خونی، (سکته مغزی در پی حجامت در گردن) به همین دلیل متخصصان حجامت توصیه می‌کنند بعد انجام حجامت شخص دراز نکشد و حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی همچون دویدن انجام دهد تا احتمال بروز لخته کاهش یابد.(در منابع طب سنتی هم انجام حجامت در گودی پشت گردن به شدت منع شده و خطر دیوانگی برای آن ذکر شده است)
5. هموفیلی اکتسابی

موسسه تحقیقات حجامت ایران

موسسه تحقیقات حجامت ایران در سال ۱۳۶۵ توسط آقای دکتر رحیم نعمت (رئیس هیئت مدیره) و آقای حسین خیراندیش (مدیرعامل) وچند تن از پزشکان تشکیل شد و پس از طی مراحل مقدماتی پژوهش و تحقیق در سال ۱۳۶۹ موسسه تحقیقات حجامت ایران به ثبت رسید (به شماره ثبت ۴۰۴۷ به عنوان یک موسسه غیردولتی). در سال ۱۳۸۰ طبق رأی شورای نگهبان قانون اساسی و دیوان عدالت اداری حجامت دارای جایگاه قانونی در نظام درمانی و بهداشتی کشور شد. این موسسه با داشتن بیش از ۱۴۶۰ نفر پزشک عضو رسمی در سراسر ایران و برخی کشورهای جهان ضمن انجام طرح‌های پژوهشی پیرامون حجامت، عهده‌دار گسترش حجامت در کشور می‌باشد. اعضای هیئت علمی و مشاوران موسسه تحقیقات حجامت ایران شامل هفتاد نفر از پزشکان و محققان در رشته‌های مختلف پزشکی، روانپزشکی، بهداشت و تغذیه، زیست‌شناسی، علوم پایه، گیاه‌شناسی، داروسازی و علوم اسلامی می‌باشند.

دیدگاه‌ها در باب حجامت

نظر سازمان انتقال خون در مورد حجامت

به علت گسترش مراکز حجامت در ایران احتمال انتقال برخی بیماریهای عفونی همچون هپاتیت بی، سی و ایدز از طریق حجامت وجود دارد. سازمان انتقال خون ایران با توجه به این احتمال در صورت انجام حجامت تا یک سال فرد را معاف از اهدای خون می‌نماید.، مدیر عامل سازمان انتقال خون دکتر ابوالقاسمی از گسترش فرهنگ حجامت در جامعه سالم اهداکننده خون، ابراز نگرانی کرده و گفته است: جمعیت ایران جوان است و متناسب با افزایش سن، میزان اعمال جراحی و نیاز به مصرف خون و فراورده‌های خونی بالا می‌رود.

تقدم اهدای خون بر حجامت در شرایط خاص

به گفتهٔ غلامرضا رضوانی فقیه شیعه و عضو شورای نگهبان حجامت شرعاً مستحب است، اما اگر بین حجامت و اهدای خون به اشخاص مسلمان و محقون‌الدم (شخصی که کشتنش جایز نیست) که اهدای خون موجب نجات جان آنان خواهد شد، فقط یکی ممکن باشد، اهدای خون تقدم دارد.

اهدای خون به عنوان جایگزینی بی خطر برای حجامت

با فرض اینکه در طب سنتی هدف از حجامت خروج خون از بدن بوده و در اهدای خون نیز همین کار انجام می‌شود برخی اهدای خون را به عنوان جایگزینی مدرن و مفید برای جامعه برای حجامت مطرح کرده‌اند. دکتر لنکرانی وزیر بهداشت کابیته اول احمدی نژاد در این مورد گفته است: اصل حجامت که در تعالیم دینی ما نیز آمده است، جزو روش‌های طبابت است؛ اما با توجه به این که روش‌های کم خطر و موثر مانند اهدای خون وجود دارد، آن‌ها را پیشنهاد می‌کنیم. از طرفی با توجه به گسترش مراکز حجامت در ایران متصدیان و صاحبان این مشاغل با این استدلال که در حجامت خروج خون کثیف ولی در اهدای خون، خون تمیز خارج می‌شود به جذب اهداکنندگان خون پرداخته‌اند؛ استدلالی که مورد تایید متخصصان پزشکی نیست. همچنین دکتر ابوالقاسمی مدیرعامل سازمان انتقال خون در مورد ارجحیت اهدای خون بر حجامت ادعا کرده است: بیش از ۱۲فتوا از سوی مراجع عظام مبنی بر ارجحیت اهدای خون بر حجامت وجود دارد.

پیوند به بیرون

حجامت در گذر زمان- نویسنده دکتر احمد قره باغیان و همکاران
اهدای خون، حجامت نوین برای درمان بیماری‌ها