جوجه گوشتی: تفاوت میان نسخه‌ها
←پرورش جوجه گوشتی در ایران: دستور زبان اصلاح شد برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از برنامهٔ همراه ویرایش با برنامهٔ اندروید |
جزبدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: متن دارای ویکی‌متن نامتناظر ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایش پیشرفتهٔ همراه |
||
| خط ۲۳۴: | خط ۲۳۴: | ||
== تولید جهانی == |
== تولید جهانی == |
||
داده‌های اخیر نشان می‌دهد در سال |
داده‌های اخیر نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۱۱۰ میلیون تن گوشت در صنعت پرورش مرغ گوشتی تولید خواهد شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.fas.usda.gov/psdonline/circulars/livestock_poultry.pdf |
||
|عنوان = livestock_poultry|زبان =انگلیسی}}</ref> |
|عنوان = livestock_poultry|زبان =انگلیسی}}</ref> |
||
نسخهٔ ۲ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۷:۲۶
جوجه گوشتی، سویه‌هایی از جوجه‌های مرغ و خروس می‌باشد که برای تولید گوشت، پرورش داده می‌شوند. جوجه‌های گوشتی یکی از فراوان‌ترین گونه‌های حیوانات اهلی می‌باشند و بیش‌ترین جمعیت را به نسبت جوجه‌های گونه‌های دیگر پرندگان دارند.
.jpg)
- تاریخچه اهلی‌سازی و پرورش
در ابتدا خروس‌ها برای جنگیدن با همدیگر در آسیا، آفریقا و اروپا پرورش داده می‌شدند و توجه اندکی به تولید تخم‌مرغ و گوشت آن‌ها می‌شد.
قبل از توسعه نژادهای تجاری گوشتی، جوجه خروس‌ها به عنوان جوجه گوشتی مورد استفاده قرار می‌گرفت. پرورش و اصلاح‌نژاد جوجه‌های گوشتی در سال‌های ۱۹۱۶ صورت گرفت.[۱]
سویه ترکیبی جوجه‌های گوشتی از تلاقی جوجه خروس کورنیش و جوجه مرغ پلیموت سفید تولید شد[۲] این سویه اولین تلاش برای به دست آوردن یک سویه به خصوص گوشتی بود که در دهه ۱۹۳۰ معرفی گردید.
نژادهای گوشتی
از مهم‌ترین نژادهای گوشتی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
پلیموث راک
نژاد پلیموث راک (Plymouth Rock) اولین بار در سال ۱۸۲۹ در بوستون آمریکا، به معرض نمایش گذاشته شد. معتقدند که اصلیت این پرنده‌ها و هویت آن‌ها از دست رفته‌است؛ و این نوع مرغ مخلوطی از چند نژاد می‌باشد. اولین و برجسته‌ترین آمیزش، آمیزش خروس دومینیکو با کوشین سیاه یا مرغ جاوای سیاه است که خاستگاه اولیه آن پوتنام در کانتیکت می‌باشد. این نژاد در اولین استانداردهای آمریکایی طیور در سال ۱۸۷۴ پذیرفته شد. این نژاد همیشه به خاطر پرهای استثنایی و در هم محبوب بوده‌است. اگر از فاصله نزدیک به پرهای این مرغ نگاه شود، مشاهده خواهد شد که انتهای همه پرها سیاه رنگ است. نژاد پلیموث راک نقره‌ای که خاستگاه آن نیویورک است از آمیزش برهمایی تیره رنگ و ویندوت نقره‌ای به وجود آمده‌است.[۳]
کورنیش
کورنیش از اختلاط نژادهای آسل، مالای و نژاد جنگی انگلیسی و کورنیش جنگی هندوستان به وجود آمده‌است. دارای شانه پهن، اندام نسبتاً بلند، سینه وسیع و برجسته و دست و پای بلند می‌باشد. این نژاد از نظر رنگ، به سه رنگ سفید، سیاه و قرمز می‌باشد.[۴]
کوشین
اصل این نژاد از چین و از ناحیه شانگهای می‌باشد، به همین دلیل به آن شانگهای نیز گفته می‌شود. این نژاد دارای بدنی سنگین بوده و در ساق پا پرهای فراوانی دارد. رشد سینه کم و به طرف پایین کشیده‌است و پرها بلند و دور از یکدیگر هستند. تولید تخم‌مرغ در این نژاد به دلیل تعداد زیاد کرچی کم است.[۵]
پرورش جوجه‌ها
برای پرورش جوجه‌های گوشتی، جوجه‌های یک‌روزه از مرغ مادر گوشتی و جوجه‌کشی‌ها خریداری شده و سپس به مرغداری منتقل می‌شود. به علت پرورش سریع جوجه‌های گوشتی که در عرض ۴۲ روز از وزن ۴۲ گرم به ۲۵۰۰ گرم می‌رسند، برنامه‌های پرورشی، تغذیه‌ای و بهداشتی به خصوصی در گله‌های پرورشی صورت می‌گیرد به طوری که پرورش سنتی آن قابل مقایسه با نوع صنعتی آن نیست.
محل مزرعه پرورش طیور باید به نحوی انتخاب شود که در اطراف آن تراکم واحدهای پرورش دام و طیور کم باشد و همچنین با مراکز مرتبطی مانند جوجه‌کشی، کشتارگاه‌ها، مراکز فراوری ضایعات و پسماندهای دام و طیور و حتی واحدهای کشاورزی و خصوصاً گلخانه‌ای که از فضولات دام و طیور به عنوان کود استفاده می‌کنند و می‌توانند موجب انتقال عوامل بیماری‌زا شوند دارای فاصله مناسب باشند.
۲۴ ساعت قبل از ورود جوجه‌ها به سالن باید محل تخلیه جوجه‌ها گرم شود. دمای مناسب جهت ۴۸ ساعت اول زندگی جوجه‌ها ۳۲ درجه سانتی‌گراد در ارتفاع ۳۰ سانتی‌متری از کف سالن می‌باشد. همچنین باید رطوبت کافی ۵۵ تا ۷۰ درصد نیز طی دوره پرورشی تأمین شود. جوجه‌ها همیشه باید به آب تازه و تمیز دسترسی داشته باشند. منبع تأمین آب مصرفی یک مرغداری معمولاً چاه آب، مخزن ذخیره آب یا در مواردی لوله‌کشی آب تصفیه شهری می‌باشد ولی به هر حال آب باید در یک منبع یا تانک بزرگ ذخیره شود. جهت تأمین فشار مناسب آب، تانک آب باید در محل مرتفعی مستقر گردد.[۶]
تهویه
تأمین هوای تمیز و همچنین خروج هوای آلوده شده داخل سالن یکی از اصلی‌ترین اقدامات یک مرغداری می‌باشد. در سالن‌ها به علت تراکم بالا و همچنین بالا بودن سرعت رشد مرغ و خروس همیشه تأمین اکسیژن مهم می‌باشد. تهویه مطلوب در سالن منجر به رسیدن به اهداف ذیل می‌گردد:
- کاهش درجه حرارت
- کاهش رطوبت
- به حداقل رساندن گرد و غبار و بوی گازها
- کاهش گازهای مضر
- مهیا کردن اکسیژن برای تنفس
همچنین، عدم تهویه مناسب نیز باعث به وجود آمدن برخی مشکلات مانند افزایش رطوبت بستر، افزایش درجه حرارت، استنشاق بوی آمونیاک و آسیب به شش‌ها و دستگاه تنفس، تعویق رشد، کاهش راندمان تبدیل غذایی و ضررهای اقتصادی می‌شود.[۷][۸]
برنامه نوری
در پرورش صنعتی جوجه‌های گوشتی میزان روشنایی و تاریکی سالن جدا از ساعات روز و شب تنظیم می‌شود. برنامه نوری مناسب باعث بهبود عملکرد، کاهش مرگ و میر و بهبود ضریب تبدیل غذایی می‌شود. همچنین از بروز بیماری‌هایی مثل آسیت جلوگیری می‌نماید. از طرفی با اجرای برنامه نوری مناسب و ایجاد روز و شب مصنوعی به علت شبیه کردن شرایط پرورش به حالت طبیعی، جوجه‌ها شاداب‌تر و سرزنده‌تر می‌شوند.
اهداف برنامه نوری:
- بهبود قدرت زیست در پرندگان
- بهبود بازده غذایی
- بهبود رشد و رسیدن به اهداف وزن‌دهی مطلوب در گله
- کاهش مرگ و میر قلبی
- کاهش تلفات
- بهبود اشتها
- افزایش پتانسیل ژنتیکی در جهت بهبود ضریب تبدیل غذایی میزان رشد و محصول حاصل[۹]
یک برنامه نوری مناسب باعث کاهش افزایش وزن روزانه در دوران آغازین می‌شود اما سپس با رشد جبرانی، وزن نهایی تفاوت معنی‌داری نمی‌کند. استفاده از محدودیت نوری باعث کاهش مصرف برق و کاهش جزیی هزینه‌ها می‌شود.[۱۰]
برنامه نوری ارائه شده برای سویه راس ۳۰۸[۱۱]
| سن (روز) | طول دوره روشنایی (ساعت) | طول دوره تاریکی (ساعت) |
|---|---|---|
| ۰–۶ | ۲۳ | ۱ |
| ۲۱–۷ | ۱۶ | ۸ |
| ۲۸–۲۲ | ۱۸ | ۶ |
| ۲۹روزگی تا کشتار | ۲۳ | ۱ |
خوراک و جیره غذایی
رشد سریع طیور نیاز به پروتئین را در آن‌ها افزایش می‌دهد. پروتئین خوراک طیور به نوع طیور، سن و مرحله تولید آن‌ها بستگی دارد. میزان غذای مصرفی روزانه طیور با میزان انرژی خوراک، مواد مغذی آن، سن، وزن بدن، حرارت محیط و میزان تولید آن‌ها رابطه مستقیم دارد. افزایش انرژی غذا موجب کاهش مصرف روزانه آن می‌شود در صورتی که نسبت انرژی به پروتئین در خوراک طیور در نظر گرفته نشود و پرنده غذای خود را تنها براساس انرژی تأمین نماید، میزان رشد طیور بر اثر کاهش پروتئین مصرفی کاهش پیدا می‌یابد. به‌طور کلی طیور به اندازه‌ای غذا می‌خورند که احتیاجات انرژی خود را تأمین کند که در این صورت خوراک دادن به صورت اختیاری یا آزاد امری غیرمنطقی نخواهد بود.
جیره باید به نحوی تنظیم شود تا خوراک مصرفی روزانه تمام احتیاجات مغذی حیوان را به نحو مطلوب تأمین کند. مواد تشکیل دهنده جیره طیور مختلف عمدتاً شبیه به یکدیگر بوده و فقط نسبت مواد تشکیل دهنده آن برای هر گروه از آن‌ها متفاوت است احتیاجات مواد معدنی به مانند کلسیم، فسفر، منگنز و روی در جوجه‌ها نسبتاً پایین است اما باید نسبت مناسب بین آن‌ها رعایت شود.[۶]
به علت سرعت رشد بالای جوجه‌های گوشتی، خوراک طیور بسیار با کیفیت می‌باشد. انرژی خوراک آن‌ها نزدیک به ۳۲۰۰ کیلوکالری و پروتیین آن در حدود ۲۳ الی ۱۸ درصد می‌باشد. طول دوره پرورش، ۴۲ روز شامل دوره آغازین (از روز اول تا پایان روز ۲۱) و دوره رشد و پایانی (از روز ۲۲ تا پایان روز ۴۲) می‌باشد.[۱۲]
یک جیره غذایی طیور
| اجزای جیره | دوره آغازین | دوره رشد |
|---|---|---|
| ذرت | ۵۲/۹۰ | ۵۸ |
| کنجاله سویا | ۳۲/۵۰ | ۳۰ |
| گلوتن ذرت | ۵/۶۰ | ۲/۵۰ |
| پودر چربی | ۴/۵۰ | ۵ |
| دی‌کلسیم فسفات | ۱/۶۷ | ۱/۱۷ |
| پودر صدف | ۱/۴۰ | ۱/۴۵ |
| نمک | ۰/۲۰ | ۰/۱۷ |
| متیونین | ۰/۱۵ | ۰/۰۶ |
| لایزین | ۰/۰۵ | ۰/۱ |
| مکمل معدنی و ویتامین | ۰/۰۵ | ۰/۰۵ |
| جوش شیرین | ۰/۱۵ | ۰/۱۵ |
| کوکسیدواستات (سالینومایسین) | ۰/۰۵ | ۰/۰۵ |
بیماری‌ها
نیوکاسل
بیماری نیوکاسل یک بیماری ویروسی واگیردار شایع در میان بسیاری از انواع پرندگان است که دستگاه تنفسی، دستگاه گوارشی، رودهای و دستگاه عصبی را درگیر می‌کند. این بیماری اولین بار در سال ۱۹۲۶ در نیوکاسل انگلستان تشخیص داده شد.
نیوکاسل یکی از مهم‌ترین بیماری‌های پرندگانی است که به صورت صنعتی و متراکم پرورش داده می‌شوند و گله‌های بسیاری از جوجه‌های گوشتی در صورت عدم واکسیناسیون با این بیماری درگیر می‌شوند. این بیماری در سال ۱۳۲۹ در ایران شناسایی شده‌است.[۱۳]
بورس عفونی
بیماری بورس عفونی یا بیماری گامبورو، یک بیماری مسری در جوجه‌های جوان می‌باشد که توسط ویروس گامبورو در سنین ۴ تا ۶ هفتگی ایجاد می‌شود. این بیماری در سال ۱۹۶۲ در گامبورو در ایالت دلاویر ایالات متحده آمریکا کشف شد. این بیماری از لحاظ اقتصادی در صنعت طیور به علت، کاهش مقاومت در برابر سایر بیماری‌ها و کاهش اثرات واکسیناسیون مهم می‌باشد. در سال‌های اخیر یک سویه بسیار بیماری‌زا از این ویروس باعث تلفات شدید و مرگ و میر در اروپا، آمریکا لاتین، جنوب شرق آسیا، آفریقا و خاورمیانه شده‌است.[۱۴]
برونشیت
برونشیت عفونی طیور، بیماری ویروسی بسیار واگیرداری است که جوجه‌های زیر ۶ هفتگی به فرم تنفسی آن و مرغ‌های بالغ به فرم کاهش تولید تخم‌مرغ مبتلا می‌شوند. بیماری مخصوص ماکیان است و نژادهای مختلف ماکیان حساسیت متفاوتی دارند. البته فرمی از بیماری در قرقاول نیز دیده شده‌است.
علایم آن در جوجه زیر ۶ هفتگی شامل ترشح چشم و بینی، مصرف پایین آب و دان، دور هم جمع شدن، سرفه، عطسه، نفس نفس زدن، تنفس با دهان باز، سوت کشیدن و در نهایت مرگ در اثر خفگی می‌باشد.[۱۵]
کوکسیدیوز
عامل این بیماری تک یاخته‌ای به نام ایمریا می‌باشد. گونه‌های متفاوتی از ایمریا شناخته شده‌است که دارای میزبان‌های اختصاصی می‌باشند. ایمریاها در طبیعت فراوان می‌باشند ولی بیماری هنگامی ایجاد می‌شود که تعداد بسیاری زیادی از از پرندگان یک گونه در محلی نگه‌داری شوند و این امر باعث ایجاد تعداد زیادی ایمریا می‌شود که قادر به ایجاد بیماری هستند؛ بنابراین بیماری کوکسیدیوز در روش مرغداری وسیع و متراکم اهمیت زیادی دارد. گونه‌هایی که بیماری‌زایی بیش‌تری تولید می‌نمایند اغلب باعث اسهال می‌شود که ممکن است موکوئیدی یا خونی باشند. غالباً به همراه اسهال، دهیدراتاسیون به وجود می‌آید. متعاقب اسهال و دهیدراتاسیون ژولیدگی پرها، کم‌خونی، بی‌حالی، ضعف، جمع کردن سر و گردن به طرف بدن و خواب‌آلودگی بروز می‌نماید.[۱۶]
مارک
بیماری مارک، عفونتی می‌باشد که توسط هرپس در جوجه‌ها ایجاد و به ندرت در بوقلمون‌ها مشاهده می‌شود.
این بیماری، به صورت‌های مختلفی بروز می‌کند:
عصبی: با نفوذ حاد ویروس به سیستم عصب مرکزی و اعصاب باعث سبب سندرم کند شدن رشد جوجه‌های گوشتی می‌شود. همچنین سبب بروز فلجی‌های زودگذر در بال‌ها و پاها شده و ضایعات چشم نیز دیده شده‌است.
احشایی: این نوع از بیماری، سبب بروز تومورهایی در قلب، ماهیچه‌ها، ریه‌ها و همچنین تخمدان‌ها می‌شود.
پوستی یا جلدی: در این نوع از بیماری، تومورهایی در فولیکول‌های پر دیده می‌شود.
علایم بیماری شامل، فلجی پاها، بال‌ها و گردن، کاهش وزن، غیرعادی شدن مردمک چشم یا خاکستری شدن عنبیه، التهاب و همچنین زبر شدن پوست اطراف فولیکول‌های پر است.[۱۷]
سندرم مرگ ناگهانی
مشکلی است که هنوز عامل و دلایل آن به‌طور قطعی پیدا نشده‌است اما احتمالاً به دلایل متابولیکی رخ داده و منجر به مرگ پرنده می‌شود. تشنج در هنگام مرگ و به پشت خوابیدن جوجه‌های مرده از نشانه‌های بیماری می‌باشد. در کالبد گشایی، معده پر بوده و خون‌ریزی در عضلات و کلیه‌ها دیده می‌شود.[۱۸]
واکسیناسیون
واکسیناسیون به عنوان یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از بیماری‌های ویروسی در صنعت طیور مطرح می‌باشد. واکسیناسیون موجب فعال شدن دستگاه ایمنی بدن پرنده و در نتیجه افزایش ایمنی بدن در مقابل بیماری‌ها می‌گردد. صنعتی شدن پرورش طیور، افزایش تراکم نگه‌داری و استفاده از روشهای مختلف جهت بالا بردن میزان تولید و افزایش ظرفیت‌های ژنتیکی طیور به منظور تولید بیشتر، باعث شده تا طیور به‌طور روزافزونی در معرض بیماری‌های ویروسی و باکتریایی قرار گیرند.
واکسن‌های مورد استفاده در طیور به سه گروه تقسیم می‌گردند:
- واکسن‌های زنده
- تخفیف حدت یافته
- واکسن‌های غیرفعال[۱۹]
مراحل کشتار مرغ در کشتارگاه صنعتی
- تخلیه قفس‌ها از ماشین و قرار گرفتن قفس‌ها بر روی ریل برای اتصال مرغ‌ها بر روی قلاب
- شوکر
- سربری
- تونل خون
- دوش آب گرم قبل از ورود به اسکالدر
- ورود به ماشین اسکالدر
- ماشین پرکنی
- برش چینه‌دان
- بازکردن شکم به کمک تفنگ برش مقعدگشا
- کلهکن
- جداسازی روده از آلایشات مرغ
- شست‌وشوی مرغ بعد از جداسازی آلایشات
- ماشین پابر
- شست‌وشوی قلاب‌ها بعد از جدا شدن پا از مرغ
- چیلر
- ورود مرغ به چیلر اول
- ورود مرغ به چیلر دوم
- خروج مرغ از چیلر و اتصال آن به قلاب از ناحیه بال و شست‌وشوی برای ورود به آب چکان
- آب چکان
- وارد شدن به مراحل بسته‌بندی با استفاده از کلیبس
- شست‌وشوی قفس‌های حمل مرغ زنده
- تصفیه آب استفاده شده در کشتارگاه در کلیه مراحل
- کوره لاشه‌سوز[۲۰]
عدم استفاده از هورمون‌ها در پرورش جوجه‌های گوشتی
استفاده از هورمون‌ها در پرورش مرغ گوشتی در ایران صورت نمی‌گیرد و خبرها و گفته‌ها در مورد وجود مرغ‌های هورمونی شایعه‌ای بیش نیست. استفاده از هورمون‌ها در پرورش مرغ گوشتی از لحاظ اقتصادی به هیچ عنوان مقرون به صرفه نیست و رشد بالای سویه‌های گوشتی به علت عوامل ژنتیکی، تغذیه‌ای و بهداشتی این گله‌ها می‌باشد.[۲۱][۲۲]
تولید جهانی
داده‌های اخیر نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۱۱۰ میلیون تن گوشت در صنعت پرورش مرغ گوشتی تولید خواهد شد.[۲۳]
پرورش جوجهٔ گوشتی در ایران
داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد، ۱۵٬۲۰۷ مرغداری گوشتی در سال ۱۳۸۸ در ایران فعال بوده‌است که ظرفیت پرورش ۲۶۰ میلیون قطعه جوجه را دارند. تعداد جوجه‌های یک‌روزه ریخته شده در سال ۱۳۸۷، ۸۷۳٬۷۰۴ قطعه بود.[۲۴]
نگارخانه
-
جوجه پلیموث راک سفید -
مرغ پخته -
مزرعه پرورش طیور به روش آزاد -
محل نگه‌داری مرغ‌ها در هند -
کامیون حمل مرغ‌ها -
مرغ گوشتی
پانویس
- ↑ "How 90 years of poultry breeding has shaped today's industry" (PDF) (به انگلیسی). Archived from the original (PDF) on 25 May 2012. Retrieved 16 September 2012.
- ↑ Damerow, G. A Guide to Raising Chickens.
- ↑ «کلیاتی بر نژادهای مرغ». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «طبقه‌بندی زیست‌شناسی مرغ».[پیوند مرده]
- ↑ «طبقه‌بندی زیست‌شناسی مرغ».[پیوند مرده]
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «راهنمای پرورش جوجه گوشتی».
- ↑ «اساس تهویه سالنهای مرغداری و سرعت جریان هوا».
- ↑ «انواع سیستم‌های تهویه در مرغداری». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «برنامه‌های نوردهی و خاموشی درجوجه‌های گوشتی».
- ↑ «تأثیر برنامه‌های نوری متفاوت بر شاخص‌های عملکرد، ویژگی‌های لاشه و هزینه تولید در جوجه‌های گوشتی سویه آرین».
- ↑ «برنامه نوری توصیه شده توسط کمپانی راس». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «Nutrient Requirements of Poultry». ۵ شهریور ۱۳۹۱.
- ↑ «نیوکاسل به جان مرغداری‌ها افتاد». خبرآن‌لاین.
- ↑ «بررسی روشهای تشخیص و درمان بیماری بورس عفونی پرندگان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «برونشیت عفونی طیور». صالح کاشمر. ۵ شهریور ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۶ اوت ۲۰۱۲.
- ↑ «بیماری کوکسیدیوز طیور». دام‌پزشکان برتر.
- ↑ «بیماری مارک». دام‌پزشکان برتر.
- ↑ «تأثیرتراکم گله و فصل پرورش دروقوع سندرم مرگ ناگهانی». آفتاب.
- ↑ «اهمیت واکسیناسیون در طیور».
- ↑ «آشنایی با مراحل کشتار مرغ در کشتارگاه طیور (مصور)» (PDF).
- ↑ «مدیرکل دامپزشکی گیلان: مرغ هورمونی نداریم». مهر. ۵ شهریور ۱۳۹۱.
- ↑ «مرغ‌های هورمونی، توهم یا واقعیت؟». مسعود حاج محمد حسینی. ۵ شهریور ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ "livestock_poultry" (PDF) (به انگلیسی).
- ↑ «مرکز آمار ایران اعلام کرد». مرکز آمار ایران. ۵ شهریور ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۵ شهریور ۱۳۹۱.
منابع
انگلیسی
- Damerow, G. 1995. A Guide to Raising Chickens. Storey Books. ISBN 0-88266-897-8
پیوند به بیرون
 |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ جوجه گوشتی موجود است. |