ناصر کاتوزیان

امیرناصر کاتوزیان
پرونده:دکتر ناصر کاتوزیان.jpg
زادهٔ	۲ اردیبهشت سال ۱۳۱۰ هجری شمسی تهران
درگذشت	۱۱ شهریور سال ۱۳۹۳ هجری شمسی (۸۳ سال) تهران
علت مرگ	ایست قلبی
محل زندگی	تهران
شهروندی	ایران
تحصیلات	دکتری تخصصی حقوق خصوصی
محل تحصیل	دانشگاه تهران
پیشه	حقوقدان، وکیل دادگستری، قاضی سابق دادگستری، استاد دانشگاه و نویسنده کتب حقوقی
شناخته‌شده برای	نگارش و تدوین پیش‌نویس اولیه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، کتب حقوقی
آثار	کتب حقوق مدنی و فلسفه حقوق
عنوان	پدر علم حقوق ایران
مکتب	تفوق عدالت بر قانون
همسر(ها)	اقدس تهرانی کاتوزیان
فرزندان	بهرام کاتوزیان، بهزاد کاتوزیان
خویشاوندان	مرتضی کاتوزیان،محمدعلی تهرانی
جایزه(ها)	نشان درجه یک دانش

امیرناصر کاتوزیان (زادهٔ ۲ اردیبهشت ۱۳۱۰ در تهران - درگذشتهٔ ۱۱ شهریور ۱۳۹۳ در تهران) مشهور به دکتر ناصر کاتوزیان، حقوقدان برجسته، استاد ممتاز دانشکدهٔ حقوق دانشگاه تهران، نویسنده کتب حقوقی و فلسفه حقوق، وکیل دادگستری، قاضی دادگستری و از نویسندگان و تدوین کنندگان پیش‌نویس اولیهٔ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بود. از وی به عنوان پدر علم حقوق ایران یاد می‌شود. بیشتر کتاب‌های وی از منابع اصلی درسِ حقوق مدنی دانشجویان حقوق به‌شمار می‌رود. در ۱۴ بهمن ۱۳۸۳ محمد خاتمی، رئیس‌جمهور وقت ایران، نشان درجه‌یک فرهنگ و هنر و دانش را به وی اهدا کرد.

تولد و تحصیلات

امیر ناصر کاتوزیان در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در تهران متولد شد. پدر وی ابوالفضل کاتوزیان و عمویش وکیل دادگستری و حقوقدان بودند. او همواره از مادرش بعنوان نخستین معلم ومربی خود یاد می‌کرد. کاتوزیان تحصیلات ابتدایی را در دبستان اقبال و دوران متوسطه را در دبیرستان علمیه گذراند. سپس وارد دانشگاه تهران شد و به تحصیل در رشته حقوق پرداخت.
کاتوزیان در سال ۱۳۳۱ از پایان‌نامه خود با عنوان «عقد ضمان» دفاع کرد و موفق به اخذ کارشناسی با درجه بسیارخوب گردید. محمد سنگلجی (یکی ازاستادانش) درپشت رساله وی اعلام و تصدیق نمود که او به درجه‌ای از اجتهاد رسیده‌است. وی در سال ۱۳۳۹ با دفاع از رسالهٔ دکترای خود با عنوان «وصیت درحقوق مدنی ایران» و نظریهٔ ابتکاری خویش با نام «شخصیت حقوقی ترکه»؛ موفق به اخذ عنوان دکترای حقوق گردید. کاتوزیان نخستین دانشجوی ایرانی است که موفق به اخذ مدرک دکترای حقوق در ایران و دانشگاه تهران شده‌است.

فعالیتهای علمی

سال ۱۳۵۱ از دانشگاه تهران به مرتبه استاد تمام با پایه یک استادی نایل شد. سال ۱۳۵۸ وی به سمت سرپرست دانشکده حقوق و علوم سیاسی منصوب شد؛ و دراین مدت: بازسازی و انتشار مجله دانشکده، تجدید نظر در برنامه دانشکده و همگامی با تحولات اجتماعی، و نقد لایحه قصاص از کارهای عمده وی بود. سرانجام در جریان انقلاب فرهنگی و اعلام تعطیل شدن دانشگاه تهران ازسمت خود در سرپرستی دانشکده حقوق استعفا داد. وی با شروع انقلاب فرهنگی ۱۱ سال از استادی دانشگاه تهران برکنار شد تا آنکه مجدداً از وی دعوت به همکاری به عمل آمد.

او ۵۷ جلد کتاب تألیف کرده‌است، که اکثر آن‌ها کتب آموزشی دانشگاهی هستند.

امیرناصرکاتوزیان، حقوق را رسوب تاریخی اخلاق و جوهر حقوق را عدالت می‌دانست. وی براین عقیده بود که: «قانون بدون رعایت عدالت هیچ شرافتی ندارد و عدالت والاترین ارزشهاست». حقوقدان را بنده ومطیع قانونگذار نمی‌دانست و تأکید می‌کرد که: «در پیشگاه عدالت زانو می‌زنیم نه در برابر قدرت».

فعالیتهای سیاسی

ناصر کاتوزیان در نوشتن و تدوین پیش نویس اولیه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شرکت داشت.او نظام ریاستی را بر نظام پارلمانی ترجیح داده و بر این عقیده بود که: «من فکر می‌کنم ما ایرانی‌ها اصولاً طالب نظام ریاستی هستیم». .

کاتوزیان از فعالین و همراهان با علی‌اصغر حاج‌سیدجوادی در مجموعه جنبش بوده و خواهر او کیان کاتوزیان (همسر علی‌اصغر حاج‌سیدجوادی) مسوولیت نشریه جنبش را بر عهده داشت.

وی علیرغم عدم عضویت و حضور در هیچ‌یک از گروه‌ها، در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی در سال ۱۳۵۸ در فهرست کاندیداهای مورد حمایت جبهه ملی ایران، نهضت آزادی، سازمان مجاهدین خلق، جاما و جنبش مسلمانان مبارز قرار داشت. ناصرکاتوزیان هیچگاه پیشنهاد مناصب سیاسی و حکومتی مانند: وزارت علوم، وزارت دادگستری، عضویت در شورای نگهبان را نپذیرفت.

کاتوزیان در دوران انقلاب با قانون قصاص، اعدام مجرمان زیر ۱۸ سال و موارد مشابه در خصوص نقض قانون اساسی و مدنی و نقض حقوق بشر مخالفت کرد.

نشانها و افتخارات

جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران دو مرتبه به ناصر کاتوزیان، برای کتابهای: عقود معین (جلدچهارم) و نظریه عمومی تعهدات، اهداء گردید.

• نشان درجه ۲ فرهنگ، به مناسبت احراز رتبه نخست در امتحانات نهایی رشته ادبی سال ششم دبیرستان، سال ۱۳۲۸
• نشان درجه ۱ فرهنگ، به مناسبت احراز رتبه نخست در رشته حقوق قضایی دانشکده حقوق دانشگاه تهران، سال ۱۳۳۲
• نشان درجه ۱ پژوهش، بعنوان پژوهشگر برجسته دانشگاه تهران، سال ۱۳۸۲
• نشان درجه ۱ دانش و فرهنگ و هنر، به مناسبت مجموع تحقیقات و خدمات علمی، سال ۱۳۸۳

وی در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ نشان درجه یک دانش و فرهنگ و هنر را ازسید محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت ایران دریافت کرد.

درگذشت

پرونده:مزار دکتر امیر ناصر کاتوزیان.jpg

مزار امیرناصر کاتوزیان در قطعه نام آوران بهشت زهرا تهران

امیرناصر کاتوزیان، صبح سه شنبه یازدهم شهریور ۱۳۹۳ در تهران در سن ۸۳ سالگی درگذشت و در قطعه نام آوران بهشت زهرا (۲۵۵) ردیف ۳۱ شماره ۳ دفن گردید.

برخی از کتاب‌ها

• مقدمه علم حقوق، (تاکنون بیش از ۱۱۷ بار تجدید چاپ شده از ۱۳۴۷ به بعد)، آخرین ناشر انتشارات گنج دانش، (۱۳۹۶ به بعد).
• قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، (تاکنون ۵۶ بار تجدید چاپ شده‌است) نشر میزان، ۱۳۹۲.
• کلیات حقوق، نظریه عمومی. شرکت سهامی انتشار، (۱۳۷۹ به بعد).
• فلسفه حقوق (۳جلد)، شرکت سهامی انتشار، (۱۳۷۷ به بعد).
• قواعد عمومی قراردادها (۵ جلد)، شرکت سهامی انتشار و انتشارات گنج دانش، (۱۳۷۲به بعد).
• عقود معین (۴جلد)، شرکت سهامی انتشار و انتشارات گنج دانش، (۱۳۶۴ به بعد).
• نظریه عمومی تعهدات، نشر میزان.
• شیوه تجربی تحقیق در حقوق. شرکت سهامی انتشار
  • حقوق خانواده (۲جلد)، شرکت سهامی انتشار و انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۷.
• اعمال حقوقی، دوره مقدماتی حقوق مدنی. انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۶.
• ایقاع، نظریه عمومی ـ ایقاع معین، نشر میزان.
• الزامهای خارج از قرارداد، ضمان قهری، (۲جلد)، دانشگاه تهران، ۱۳۷۸.
• الزام‌های خارج از قرارداد، جلد سوم، بیمه مسئولیت مدنی، ویرایش دوم، همراه دکتر محسن ایزانلو، ۱۳۹۷.
• تحولات حقوقی خصوصی، انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۷.
• مسوولیت ناشی از حوادث رانندگی، انتشارات دانشگاه تهران.
• اموال و مالکیت، نشر میزان
  • وصیت در حقوق مدنی ایران، انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۷.
• ارث، نشر دادگستر، ۱۳۷۶.
• حقوق انتقالی، نشر دادگستر، ۱۳۷۵.
  • توجیه و نقد رویه قضایی، نشر دادگستر، ۱۳۷۷.
• نقد رویه قضایی، نشر جنگل، ۱۳۹۱.
• عدالت قضایی، گزیده آراء ناصرکاتوزیان، نشر دادگستر، ۱۳۷۸.
• اثبات و دلیل اثبات (جلد۱)، نشر میزان، ۱۳۶۲; (جلد۲) ۱۳۸۳.
• گذری بر انقلاب ایران، مجموعه مقالات، شخصی، ۱۳۶۰.
• درسهایی از عقود معین (۲جلد)، انتشارات گنج دانش، ۱۳۸۱.
  • حقوق خانواده، دوره مقدماتی، تک جلدی. نشر دادگستر، نشر میزان، ۱۳۸۰.
• اعتبار امر قضاوت شده. نشر میزان.
• وقایع حقوقی، انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۶.
• آزادی اندیشه و بیان (برنامه عمران سازمان ملل متحد)انتشارات دانشکده حقوق دانشگاه تهران.
• مسوولیت ناشی از عیب تولید، دانشگاه تهران، ۱۳۸۲.
• شفعه، وصیت و ارث، دوره مقدماتی حقوق مدنی، نشر دادگستر.
• مبانی حقوق عمومی. نشر میزان
• گویاتر از گفتارها، انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۷.
• گامی به سوی عدالت، سه جلد، نشر میزان.
• گفتگوهای مطبوعاتی. شرکت سهامی انتشار.

برخی از مقالات

با توجه به اینکه پاره‌ای از مقاله‌ها (مانند اثر عقد ضمان و عدم تأثیر قوانین درگذشته و دوره مقدماتی حقوق مدنی و اعتبار قضیه محکوم بها) به‌طور مسلسل و در چندین شماره مجله با موضوعهای مختلف چاپ شده و بسیاری از مقاله‌ها در دسترس نبود، تخمین زده می‌شود که جمع مقاله‌ها حدود ۴۰۰ بشود.

• اثر عقد ضمان، مجله کانون وکلای دادگستری، بهمن ۱۳۳۲ تا دی ۱۳۳۴.
• عدم تأثیر قوانین در گذشته، مجله حقوقی وزارت دادگستری، ۱۳۴۲.
• تشخیص مطابقت قوانین عادی با قانون اساسی، مجله حقوقی دادگستری، ۱۳۳۵.
• اعتبار قضیه محکوم بها، مجله حقوقی، در سلسله مقالات متعدد، ۱۳۳۸.
• تفسیر قانون، مجله حقوقی در ۲ شماره، ۱۳۳۷.
• دوره مقدماتی حقوق مدنی، مجله حقوقی، ۱۳۳۶.
• مرور زمان اجراء اسناد رسمی، مجله کانون وکلای دادگستری، ش ۴۲، ۱۳۳۴.
• مرور زمان اسناد تجاری، مجله حقوقی، ۲ ش، ۱۳۳۶، ش۴۷.
• مقدمه‌ای بر جمهوری اسلامی، مجله جنبش، ۱۳۵۷.
• صلح و عدالت و نیروی هسته‌ای، مجله نگین، ترجمه از فرانسه، ۱۳۳۱.
• دولت خدمتگزار و مسوول به جای دولت حاکم، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• حافظ نظم یا بازوی عدالت، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
• خانواده و دولت، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
• پیامی به مجلس خبرگان، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• آزادی و حدود آن در اسلام، ۱۳۵۹.
• آزادی مطبوعات و گوشه‌ای از آئینه تاریخ، مجله جنبش، ۱۳۵۷.
• آزادی اندیشه در قانون اساسی و قانون مطبوعات، ایران فردا، ۱۳۷۷.
• مقدمه‌ای بر حقوق عمومی، ۱۳۷۷.
• مبانی فلسفی و حقوقی آزادی، ۱۳۷۶.
• اهمیت ذاتی قانون و فنون قانونگذاری، ۱۳۷۷.
• حکومت عقل به جای حکومت زور در روابط بین‌المللی، ۱۳۵۸.
• پیوندهای ناموزون در پیش‌نویس قانون اساسی، ۱۳۵۸.
• نقدی تحلیلی بر پیش‌نویس قانون اساسی، ۱۳۵۸ در چند مقاله.
• لزوم پاسداری از قانون اساسی، ۱۳۵۸.
• در جستجوی راه وحدت، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• جایگاه حقوق اسلامی در نظم حقوقی، ۱۳۶۸.
• شوراهای محلی و دموکراسی، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• دانشگاه در جهان امروز، ۱۳۶۳.
• طرح سازمان ملی دانشگاهیان و دورنمای اداره دانشگاه‌ها، ۱۳۵۷.
• آرایش یا پیرایش، ۱۳۵۸.
• بی‌اعتباری رژیم و نقش دادگستری، ۱۳۵۷.
• تحولات نظام حقوقی پس از انقلاب اسلامی، ۱۳۵۸.
• دربارهٔ دادگاه خلق دولت، ۱۳۵۷.
• ثروت خاندانهای سلطنتی و نحوه رسیدگی به آن، ۱۳۵۷.
• قوانین کیفری خفیف تر، مجله دانشکده، ۱۳۷۰.
• جرایم مطبوعاتی، ۱۳۷۶.
• امر به معروف و نهی از منکر یا عامل انقلاب فرهنگی وسیاسی، ۱۳۵۷.
• گذری بر انقلاب ایران، ۱۳۶۰.
• پیوند مذهب و انقلاب در ایران، ۱۳۵۸.
• سکوت تحمیلی، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
• جشن استقلال الجزایر و آموختنیها، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
• شکوه همبستگی ملی و پاسداری از آن، ۱۳۵۷.
• تفسیر و اجرای قوانین در سایه قانون اساسی، ۱۳۷۵.
• ارتباط فقه با حقوق و نقش آن در قانونگذاری، خراسان، ش۱۴۴۹۰–۹۱.
• قوه قضائیه باید از سیاست پرهیز کند، مجله پیام امروز، ش۳۳، ۱۳۷۰.
• حقوق، رسوب تاریخی اخلاق، ایران فردا، ش ۱۰.
• عدالت معاوضی در قراردادها، ۱۳۷۲.
• گذشته و آینده؛ دو نیم از یک حقیقت، مجله کانون وکلا، دوره جدید، ش ۵و۶.
• استصحاب؛ حکومت یقین بر شک، نشریه دانشکده حقوق، ۱۳۶۰.
• سخنی دربارهٔ عدالت، مجله عدالت، ۱۳۷۲.
• فلسفه فقه، مجله نقد و نظر، ۱۳۷۵.
• عدالت، نشریه دانشکده.
• سیر پیدایش اندیشه شخصیت حقوقی وقف در اسلام، میراث جاویدان، ۱۳۷۲.
• مسوولیت دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی، مجله دانشکده حقوق، ش ۲۵.
• تحول نهاد وقف و دورنمای آینده آن، نشریه دانشکده حقوق؛ مجله نقد و نظر، ۱۳۷۸–۷۹.
• توجیه و مبنای تضامن غاصبان (ترتب ایادی) در فقه، میراث جاویدان.
• حق حبس و تسلیم منفعت در اجاره اشخاص، مجله حقوقی دادگستری، ۱۳۳۹.
• نقدی تحلیلی بر قانون روابط موجر و مستأجر مصوب۱۳۷۶/۵/۲۶، مجله دانشکده، ۱۳۷۶.
• سوء استفاده از حق یا تقصیر در اجرای حق، مجله دانشکده حقوق، ش ۲۱.
• تعلیق در تعهدات، تحولات حقوق خصوصی، دانشگاه تهران.
• مبنای حقوقی انفساخ عقد جایز در اثر مرگ و حجر یکی ازدو طرف، مجله دانشکده حقوق، ش ۲۵.
• طبیعت قراردادهای الحاقی، مجله مجتمع قضایی قم، ۱۳۷۷.
• اثر قراردادها در مسوولیت مدنی، مجله حقوقی دادگستری، ش ۴.
• استنباط احکام مدنی از قوانین، مجله حقوقی دادگستری، ش ۱، ۱۳۴۲.
• تضمین ایمنی بیع، مجله حقوق دادگستری، ش ۶.
• نقش قراردادهای خصوصی در نکاح، مجله دانشکده حقوق، ش ۳۰.
• ضمانت اجرای ماده ۲۸۴ قانون تجارت، مجله حقوقی وزارت دادگستری، ۱۳۳۸.
• فقه سنتی، فقه پویا، پیام هاجر، ۱۳۶۶.
• خطای ورزشی و مسوولیت ورزشی، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۷۲.
• اهمیت شناخت مبنای التزام به عقد و تحول آن در تاریخ حقوق، مجله دانشکده حقوق.
• ارزش سنت و جذبه عدالت در توارث همسران، مجله دانشکده حقوق و نقد و نظر، ۱۳۷۸.
• معمای تجدید نظر در احکام و تعارض نیروهای اجتماعی، مجله دانشکده حقوق.
• عصر تجربه و حقوق تجربی، اصول جبران خسارت در نظام حقوقی آمریکا، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۷۷.
• Lesion Contriacts مجله دانشکده حقوق ایران و دانشکده حقوق ویسکانسین، ۱۹۷۰.
• مظلومی به نام دانشگاه، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
• حاکمیت در جمهوری اسلامی، مجله جنبش، ش ۵۳ و ۵۴٬۱۲ شهریور ۱۳۵۸.
• حقوق و اخلاق، مجله جنبش، نهم مهر ۱۳۵۸.
• شورای نگهبان و سوء تفاهم، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• ما و قانون اساسی، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• ابهام در وضع دانشگاه، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• بعدی تازه و خطرناک در انقلاب ایران، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• منطقه‌ای کردن انتخابات یا تجزیه حق حاکمیت، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• پیوند مذهب و انقلاب در ایران، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• خبر تاسف‌آور هفته، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• دادگستری در انتظار تجربه‌ای تازه، مجله جنبش، ۱۳۵۸.
• انقلاب فرهنگی و تعطیل دانشگاه‌ها، مجله جنبش، ۱۳۵۹.
• سرنوشت قانون اساسی در قوه قضائیه، انقلاب اسلامی، ۱۳۵۹.
• پیمان آزادی گروگانها، میزان، انقلاب اسلامی، ۱۳۵۹.
• مبانی نظم و آرامش در دانشگاه، ۱۳۵۹.
• گذری بر تدوین اولین پیش‌نویس قانون اساسی، نشریه حقوق اساسی، ۱۳۸۲.
• سهم عدالت در قضاوت، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۲.
• کارشناسی، علم و تجربه در خدمت عدالت، مجله جنبش، ۱۳۵۸; مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۲.
• رابطه فقه و حقوق، نامه مفید، ش ۴۲، ۱۳۸۳.
• اصول منطقی حاکم بر تفسیر قانون اساسی، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۴.
• اماره و اثبات، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۴.
• آیین رسیدگی به اصالت سند، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۳.
• پژوهش در خدمت عدالت، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۳.
• ستایش قرارداد یا اداره قرارداد، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۸۰.
• نقد قانونگرایی افراطی، دانشکده حقوق، ۱۳۷۹; نقد و نظر، سال ۶، ش ۳و۴.
• سهم عدالت در زندگی اجتماعی و حقوقی، مجله دانشکده حقوق.
• تطور حقوق مدنی، مجله همبستگی، ش ۳۳، ۱۳۷۹.
• حقوق زنان، یاس نو، ش ۲۰۸، ۱۳۸۲.
• بررسی قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی، اطلاعات، ۱۳۷۹.
• جرم سیاسی و حمایت از مجرمان سیاسی، حیات نو، ۱۳۷۹.
• اهمیت و اثر اخلاق اسلامی و دستاوردهای علوم جدید درسیاست کیفری، جهان اندیشه، سال ۱، ش ۷، ۱۳۵۹.
• گر ایمن کنی مردمان را به داد، اطلاعات، ۵ اردیبهشت۱۳۸۰.
• نیرنگ به قانون در روابط موجر و مستأجر، مجله دانشکده حقوق، ۱۳۷۸.
• توالد بدون عشق، مجله کانون وکلا.
• مسوولیت ظهرنویسان و ضامنان چک، مجله کانون وکلا.
• دعوای اخذ به شفعه، مجله کانون وکلا.
• احراز رشد کودک پس از بلوغ، نقد رویه قضایی، مجله کانون وکلا.
• ماهیت و آثار قولنامه، مجله کانون وکلا.
• دعاوی قولنامه همراه با وجه التزام، مجله کانون وکلا.
• معامله وکیل با خود، مجله کانون وکلا.
• ماهیت و قلمرو دیه، زیان ناشی از جرم، مجله دانشکده حقوق؛ مجله کانون وکلا، ۱۶۴.

منابع

ISBN 978-694-325-382-0

http://www.hamshahrionline.ir/news/270923/زندگینامه-ناصر-کاتوزیان-۱۳۰۶-۱۳۹۳