هاری

«هار» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای فیلم کراننبرگ، هار (فیلم) را ببینید. برای شهری در آلمان، هار (باواریا) را ببینید.

هاری
تخصص	بیماری عفونی (تخصص پزشکی)، دام‌پزشکی
طبقه‌بندی و منابع بیرونی
آی‌سی‌دی-۱۰	A۸۲
دادگان بیماری‌ها	11148
ئی‌مدیسین	med/۱۳۷۴ eerg/۴۹۳ ped/۱۹۷۴
پیشنت پلاس	هاری
سمپ	D011818

هاری بیماری ویروسی است که موجب التهاب مغزی حاد می‌شود. ویروسی از خانواده رابدو ویریده این بیماری را ایجاد می‌کند. این ویروس در تمام حیوانات خون‌گرم از جمله انسان می‌تواند ایجاد بیماری کند. ویروس از بزاق حیوان مبتلا به هاری و محل گازگرفتگی وارد بدن شده، در ماهیچه‌ها به سمت اعصاب انتهایی می‌رود و شروع به تکثیر می‌نماید.

مرگ در صورت ابتلاء به هاری تقریباً قطعی است و در طول تاریخ تنها ۶ انسان از هاری جان سالم به‌در برده‌اند. نجات یک دختر ۱۵ ساله از هاری در ویسکانسین، ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۰۴ اولین مورد گزارش شده از غلبه دستگاه ایمنی انسان بر این بیماری بدون استفاده از درمان‌های خاص ضدهاری بود.

رئیس سازمان جهانی بهداشت حیوانات می‌گوید: «تا ۷۰ هزار کودک هستند که هر سال به طور دردناکی می‌میرند و رسانه‌ها آن را پوشش نمی‌دهند اما وقتی بیماری مرس ۲۰۰ آدم پیر را می‌کشد به آن توجه می‌شود.»

در گزارشی که «اتحاد جهانی علیه هاری» در سال ۲۰۱۵ منتشر کرده نشان می‌دهد سالانه حدود ۵۹٬۰۰۰ نفر در جهان با ابتلاء به این بیماری عفونی در اثر گازگرفتگی سگ جان خود را از دست می‌دهند.

با تمام بدی‌هایی که این ویروس دارد محققان دانشگاه کره جنوبی نانوذراتی از طلا ساختند که قادر است با استفاده از این ویروس سرطان مغز را درمان کند.

شیوع

کشورهای بدون هاری (سبز رنگ) تا تاریخ ۲۰۱۰

در سال ۲۰۱۰ حدود ۲۶ هزار نفر بر اثر این بیماری جان باختند. درحالیکه در سال ۱۹۹۰ این رقم بیش از دو برابر یعنی ۵۵ هزار نفر (۳۱ هزار نفر در آسیا و ۲۴ هزار نفر در آفریقا) بود. در سال ۲۰۱۵ اعلام شد که بیش از ۵۹ هزار نفر در اثر این بیماری کشته شده‌اند.

بیشتر کشورهای توسعه‌یافته جهان، بیماری هاری را در میان سگ‌ها ریشه‌کن کرده‌اند. اما این بیماری هنوز در کشورهای در حال توسعه در میان سگ‌های خانگی وجود دارد. گزارش «اتحاد جهانی علیه هاری» می‌گوید روزانه حدود ۱۶۰ نفر در اثر این بیماری جان می‌دهند که اکثریت قریب به اتفاق این موارد در آسیا (۶۰ درصد) و آفریقا (۳۶ درصد) رخ می‌دهد. هند به تنهایی ۳۵ درصد از مرگ و میر ناشی از هاری را به خود اختصاص داده که بیشتر از هر کشور دیگری است.آمار و ارقام ارائه‌شده از سوی مقام‌های بهداشتی ایران نشان می‌دهد تعداد ابتلا و مرگ و میر ناشی از هاری انگشت‌شمار است و به گفته آن‌ها این بیماری در ایران تقریباً ریشه‌کن شده‌است.

در کل دنیا بیش از ۹۹ درصد موارد هاری در انسان از طریق سگ منتقل می‌شود اما در قاره آمریکا اکثر موارد هاری در انسان‌ها از طریق خفاش‌ها منتقل می‌شوند و انتقال از طریق سگ فقط کمتر از ۵ درصد کل موارد هاری را شامل می‌شود. بیماری هاری در حدود ۱۵۰ کشور دنیا وجود دارد. در بیشتر نقاط اروپا و استرالیا ویروس هاری فقط در خفاش‌ها وجود دارد. در برخی جزایر هم این ویروس اصلاً وجود ندارد.

حدود ۴۰ درصد جان‌باختگان هاری زیر سن ۱۵ سالگی دچار گازگرفتگی می‌شوند. مبتلایان اغلب کودکانی هستند که شاید بدون ترس یا آگاهی به طرف سگ‌های آلوده رفته باشند. از آنجا که بسیاری از کودکان پس از گاز گرفته شدن قادر به توضیح حادثه برای والدین نیستند، این نگرانی برای سازمان‌های بهداشتی وجود دارد که آمار واقعی مرگ بسیار بالاتر از آمار رسمی باشد.

در ایران

آمار و ارقام ارائه‌شده از سوی مقام‌های بهداشتی ایران نشان می‌دهد تعداد ابتلاء و مرگ و میر ناشی از هاری انگشت‌شمار است و به گفته آن‌ها این بیماری در ایران تقریباً ریشه‌کن شده‌است. به گفته رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، سالانه میلیاردها ریال صرف پیشگیری از بیماری هاری در ایران می‌شود و «کمتر بیماری واگیر در کشور وجود دارد که به اندازه این بیماری برای آن هزینه شود».

در سوئیس

بیشتر موارد ابتلا به هاری در کشور سوئیس مربوط به گازگرفتگی توسط روباه بود. اما دانشمندان با کار گذاشتن ویروس ضدهاری در سر مرغ‌های مرده و رها کردن آن‌ها در کوه‌های آلپ و سپس خوردن آن مرغ‌ها توسط روباه‌ها این بیماری را ریشه‌کن کردند.

عامل

یک بیمار هار در سال ۱۹۵۹

یک سگ هار

عامل بیماری هاری نوعی ویروس RNA دار و نوروتروپ است، یعنی تمایل به سیستم عصبی دارد و وقتی به سیستم عصبی مرکزی حمله نماید تقریباً همیشه موجب مرگ میزبان می‌گردد.

ویروس هاری در حرارت ۵۰ درجه سانتی گراد در مدت ۱۵ دقیقه و در حرارت ۶۰ درجه در مدت ۳۵ ثانیه و در حرارت ۱۰۰ درجه سانتیگراد در مدت چند ثانیه از بین می‌رود؛ بنابراین برای ضدعفونی وسایل آلوده کافی است چند دقیقه آن‌ها را جوشاند یا با فنل و الکل شستشو داد.

مخازن بیماری

کلیه حیوانات خونگرم پستاندار چه وحشی و چه اهلی به این بیماری حساس می‌باشند. البته در پرندگان ابتلاء به این بیماری فقط به‌طور مصنوعی در آزمایشگاه گزارش شده‌است.

پرندگان، ماهیها، خزندگان و دوزیستان مبتلا نخواهند شد. در بیشتر مواقع هاری در حیوانات وحشی و عمدتاً در اسکانک‌ها، راکون‌ها، خفاش، کایوت و روباه‌ها رایج است. همچنین در بین حیوانات اهلی، گاوهای شیرده در تعداد قابل ملاحظه‌ای مبتلا می‌شوند و با شیوع کمتر در اسب، بز، گوسفند، خوک و راسو تشخیص داده می‌شود.

همچنین در حیوانات خانگی بیشتر در گربه‌ها و سگ‌ها شایع است. اما در سال‌های اخیر، درمیان حیوانات خانگی، گربه‌ها بیشترین آلودگی را به این ویروس داشته‌اند و آن به این خاطر است که صاحبان گربه‌هایی که با محیط بیرون در ارتباط هستند آن‌ها را در برابر هاری واکسینه نمی‌کنند. با وجود آن که در جهان ۹۹ درصد موارد هاری از سگ‌ها منتقل می‌شوند اما در ایالات متحده آمریکا که سگ‌ها را در برابر هاری واکسینه می‌کنند این مقدار کمتر از ۵ درصد است و بیشتر موارد هاری در آمریکا از طریق خفاش‌ها است.

راه‌های سرایت بیماری

مهمترین راه انتقال هاری به انسان گاز گرفته شدن توسط حیوان هار است؛ بنابراین لمس و نوازش، ضربه زدن، لیس زدن پوست سالم، بوسیدن یا هر روش دیگر، امکان انتقال هاری وجود نخواهد داشت؛ اگر بزاق آلوده حیوان با زخم پوستی، خراش و یا غشا مخاطی بدن تماس پیدا کند، بیماری را منتقل می‌کند. حتی اگر حیوانی شما را گاز گرفت، تنها در صورتی احتمال ابتلاء به هاری وجود دارد که حیوان حامل ویروس هاری باشد و ویروس به سیستم عصبی و بزاق حیوان وارد شده باشد؛ بنابراین هر گاز گرفتگی به معنی انتقال بیماری هاری نیست با این حال اقدامات درمانی و پیشگیرانه پس از گاز گرفته شدن ضروری است. (حیوان هار حداکثر ۱۰ روز زنده خواهد ماند.)

پیشگیری

افرادی که به دلیل شغلی (مانند کارکنان آزمایشگاه تشخیص هاری، دامپزشکان، شکارچیان، دامپروران ، مأمورین حفاظت محیط زیست، جنگلبانان، کارکنان کشتارگاه، کسانی که در نیروهای مسلح تعلیم و تربیت سگ را به عهده دارند، کسانی که برای مطالعه به غارها می‌روند و به‌طور کلی کسانی که به نحوی ممکن است مورد گازگرفتگی حیوانات ذکر شده قرار گیرند) با حیوانات در تماس هستند باید علیه بیماری هاری واکسینه شوند. برای پیشگیری از هاری در این افراد واکسن در چهار نوبت تزریق می‌گردد که در نوبت دوم، سوم و چهارم به ترتیب ۷ روز، ۲۸ روز و یک سال بعد از نوبت اول تزریق می‌گردد و این افراد هر ۳ سال باید یک نوبت واکسن به عنوان یادآوری دریافت نمایند. (البته بعد از اندازه‌گیری آنتی بادی در خون)

درمان

مقالهٔ اصلی: واکسن هاری

کسی که توسط حیوانی مشکوک به هاری گاز گرفته شود باید فوراً محل گازگرفتگی را با آب و صابون به مدت حداقل ۱۵ دقیقه شستشو دهد و سریعاً به یک مرکز مقابله با هاری مراجعه کند تا با واکسیناسوین هاری درمان شود. شست‌وشوی زخم مربوط به گازگرفتگی حیوان و بخیه نکردن و بازبودن زخم بسیار مهم است و اساس پیشگیری و درمان هاری است. سپس می‌توان از مواد ضدعفونی‌کننده مثل بتادین برای زخم استفاده نمود چون ویروس هاری به نور و جریان هوا حساس است در نتیجه زخم نباید بخیه زده شود و حتی الامکان روی زخم باز باشد.

به صورت معمول واکسیناسیون تا ۶ روز پس از گازگرفتگی و قبل از بروز علائم بیماری هاری می‌تواند ۱۰۰ درصد بیماری را از بین ببرد. اما پس از بروز علائم، درمان، دیگر امکان‌پذیر نیست و بیمار —با وجود مراقبت‌های کامل— طی یک یا دو هفته جان خود را از دست خواهد داد.

علایم اولیه هاری عبارت‌اند از سرفه، خستگی، تب، سردرد، بدن درد، سوزش در محل گاز گرفتگی، کاهش اشتها، احساس تهوع، درد عضلانی، گلو درد. همچنین فرد مبتلا در طول این دوره ممکن است به صدا و نور بسیار حساس شود. پس از بروز این مراحل بهبودی فرد مبتلا تقریباً ناممکن است.

مرحله نهایی بیماری هاری، دوره حاد عصبی نام دارد. در طول این دوره، ویروس هاری سیستم عصبی مرکزی فرد را آلوده می‌کند. علایم نهایی هاری عبارت است از: اضطراب، رفتارهای خشونت آمیز، توهم و افسردگی، ترس از آب (ترس از آب به دلیل بیرون آمدن کف از دهان فرد بیمار)، مشکل در صحبت کردن و تکلم، ناتوانی در بلع، فلج شدن فک، حرکت غیر طبیعی عضله دیافراگم، دو بینی، ایست قلبی، مشکلات تنفسی، در نهایت مرگ بیمار تا حداکثر پس از دو هفته.

طبق اعلام انستیتو پاستور ایران اگر فردی دچار گازگرفتگی شود یا پنجه حیوان ایجاد خراش در بدن وی نماید باید با مراکز پیشگیری و درمان هاری در سطح کشور مشاوره نموده و تحت درمان قرار گیرد واکسیناسیون علیه هاری در پنج نوبت انجام می‌شود که نوبت اول در روز حادثه یا روز مراجعه، نوبت دوم ۳ روز بعد، نوبت سوم ۷ روز بعد، نوبت چهارم ۱۴ روز بعد و نوبت پنجم ۳۰ روز بعد تزریق می‌گردد. سرم ضد هاری نیز در مواردی که مرکز پیشگیری و درمان هاری لازم بداند تزریق می‌گردد.

لازم به ذکر است که اگر بیمار مبتلا به هاری، به مرحله‌ی بروز علائم برسد، دیگر قابل درمان نیست. لذا هر زخمی که ناشی از گاز گرفتن حیوانات باشد می‌بایست حداقل ۲۰ دقیقه توسط سرم هاری شستشو شود.

بهبودیافتگان

در طول تاریخ تنها ۶ انسان از هاری جان سالم به‌در برده‌اند. نجات یک دختر ۱۵ ساله از هاری در ویسکانسین، ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۰۴ اولین مورد گزارش شده از غلبه دستگاه ایمنی انسان بر این بیماری بدون استفاده از درمان‌های خاص ضدهاری بود.

در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۱ پرشس رینولدز (به انگلیسی: Precious Reynolds) دختر ۸ سالهٔ اهل شهرستان هومبولت، کالیفرنیا توانست سومین مورد بهبودیافته در ایالات متحده باشد که بدون دریافت درمان‌های پزشکی به ویروس هاری مقاومت نشان دهد.

علائم هاری

• انسان: ترس از نور، ترس از جریان هوا، درد شدید در گلو و عدم توانایی در بلع (به خاطر درد)، ترشح شدید بزاق (انسان در نهایت به علت خفگی جان خود را از دست می‌دهد.)
• سگ و گرگ: حالت تهاجمی و ترشح شدید بزاق (در کمتر از یک هفته جانور تلف می‌شود.)
• شتر: خمیازه‌ی بیش از حد
• روباه و گربه: خودشان را لوس می‌کنند و به سمت نوازش تمایل دارند.
• گاو: چوب‌های طویله و ظرف غذای خود را گاز می‌گیرد.
• بز و گوسفند: جمجمه‌شان را به دیوار یا ستون تکیه داده و فشار می‌دهند.

کشورهایی که هاری را ریشه‌کن کردند

بسیاری از کشورها هاری را ریشه‌کن کردند یا در حال انجام این کار هستند. در زیر فهرست کشورهایی که در سال ۲۰۰۹ هیچ‌گونه مورد هاری نداشته‌اند آمده‌است:

• آفریقا: کیپ ورد، لیبی، موریس، مراسم، سائوتومه و پرنسیپ، و سیشل
• آمریکا: برمودا، سنت پیر و میکلون، آنتیگوا و باربودا، آروبا، باهاما، باربادوس، جزایر کیمن، دومینیکا، جزیره گوادلوپ، جامائیکا، مارتینیک، مونتسرات، آنتیل هلند، سنت کیتس (سنت کریستوفر) و نویس، سنت لوسیا، سنت مارتین، سنت وینسنت و گرنادین، ترکس و کایکوس، و جزایر ویرجین (بریتانیا و ایالات متحده)
• آسیا و خاورمیانه: هنگ کنگ، ژاپن، کویت، لبنان، مالزی، قطر، سنگاپور، امارات متحده عربی
  • تایوان در سال ۲۰۱۳ پس از آن که سه مورد سرنواری مبتلا یه هاری در آن یافت شد از فهرست خارج شد.
• اروپا: اتریش، بلژیک، قبرس، جمهوری چک، دانمارک، فنلاند، جبل الطارق، یونان، ایسلند، ایرلند، جزیره من، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، پرتغال، اسپانیا (به جز سئوتا و ملیلیه)، سوئد، سوئیس، و انگلستان
• اقیانوسیه: استرالیا، جزایر کوک، فیجی، پلینزی فرانسه، گوام، هاوایی، کیریباتی، میکرونزی، کالدونیای جدید، نیوزیلند، جزایر شمالی ماریانا، پالائو، پاپوآ گینه نو، ساموآ، و وانواتو

چند نکته

• مخزن بیماری هاری هنوز در ایران مشخص نشده است اما به نظر می‌رسد با توجه به تحقیقات انجام شده، روباه صحرایی، مخزن این بیماری است.
• ایران تنها کشور خاورمیانه است که در آن واکسیناسیون هاری به صورت رایگان انجام می‌شود. همچنین کشورهای منطقه مشتریان واکسن هاری از آزمایشگاه‌های ایران هستند.
• اگر بیمار مبتلا به هاری، به مرحله‌ی بروز علائم برسد، دیگر قابل درمان نیست.
• هر زخمی که ناشی از گاز گرفتن حیوانات باشد می‌بایست حداقل ۲۰ دقیقه توسط سرم هاری شستشو شود.

منابع

• وب‌گاه پزشکان بدون مرز

پیوند به بیرون

• هاری در وب‌گاه انستیتو پاستور ایران
• وب‌گاه پزشکان ایران: آشنایی با بیماری هاری
• وب‌گاه پزشکان بدون مرز: هاری (حیوان گزیدگی)
• وب‌گاه پزشکان بدون مرز: بیماری هاری چیست و چگونه از آن پیشگیری کنیم؟
• مرکز بهداشت ثامن: هاری
• دانشکدهٔ علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تبریز: راهنمای کشوری مبارزه با هاری