ارتش شاهنشاهی ایران
| ارتش شاهنشاهی ایران | |
|---|---|
 نشان رسمی ستاد بزرگ‌ارتشتاران | |
| فعال | ۲۵ شهریور ۱۳۲۰–۲۲ بهمن ۱۳۵۷ |
| برچیدگی | انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ |
| کشور | ایران |
| رسته | |
| شعار(ها) | خدا، شاه، میهن[۱] |
| نبردها | اشغال ایران در جنگ جهانی دوم درگیری های ۷۵-۱۹۷۴ اروندرود شورش ظفار مناقشه جزایر سه‌گانه ایرانی در خلیج‌فارس |
| فرماندهان | |
| بزرگ ارتشتاران | محمدرضا پهلوی |
| رئیس ستاد بزرگ‌ارتشتاران | ارتشبد عباس قره‌باغی (آخرین) |
|
|
ارتش شاهنشاهی ایران، پیکرهٔ اصلی نیروهای مسلح ایران را در زمان دودمان پهلوی تشکیل می‌داد. وظیفهٔ اصلی ارتش، حفظ تمامیت ارضی و دفاع از کشور در برابر تهاجم نظامی بیگانگان بود. ارتش شاهنشاهی توسط رضا شاه بنیانگذاری شده بود زیرا ایران در پایان دوران جنگ جهانی دوم ایران، از وجود نعمت ارتشی یکپارچه، آموزش دیده و متمرکز محروم بود. در پی اعلام بی‌طرفی ارتش در روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ پس از گذشت ۳۷ روز از خروج شاه از ایران، نهایتاً انقلاب ایران به وقوع پیوست و دودمان پهلوی بر کنار شد. پس از انقلاب، بسیاری از افسران عالی‌رتبه ارتش شاهنشاهی اعدام شدند.
نوسازی و قدرتمند کردن ارتش از دوره سلطنت محمدرضاشاه تسریع شد. با دستور مستقیم شاه نیروی هوایی شاهنشاهی با خرید جنگنده اف۱۴ و دیگر هواپیماهای جنگنده مدرن آمریکایی تجهیز گردید که در جنگ ایران و عراق کمک شایانی به ایران کرد. نیروی دریایی ارتش نیز با خرید ناوهای جنگی به قدرتی رسیده بود که کنترل خلیج فارس را به تنهایی به دست بگیرد. نیروی زمینی ارتش با قدرت گروهک‌های تجزیه طلب را سرکوب کرد و به غائله آذربایجان پایان داد. ارتش شاهنشاهی حاکمیت ملی را در سراسر ایران با اقتدار تثبیت کرد.
سید روح‌الله خمینی با پیشنهاد گروه‌های کمونیستی مبنی بر انحلال ارتش مخالفت کرده و در ۲۹ فروردین ۱۳۵۸ در حمایت از ارتش پیامی صادر کرد که هر سال با برگذاری رژه توسط نیروهای ارتش در شهرهای مختلف گرامی داشته می‌شود.[۲][۳]
جایگاه ارتش شاهنشاهی
ارتش شاهنشاهی در رژیم پهلوی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. رضاشاه و پسرش محمدرضا پهلوی با امید زیادی که به ارتش برای حفظ تمامیت ارضی ایران داشتند، بیشترین بودجهٔ کشور را صرف تجهیز ارتش می‌کردند. خرید سلاح‌های پیشرفته از کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا، پُرشمار کردن نفرات ارتش و اختصاص دادن حقوق و مزایای عالی برای نظامیان بالادست از جمله اقدامات محمدرضا پهلوی در این زمینه بود. وی با درآمدهای نفتی، ارتش ۱۲۰ هزار نفری را به ۴۱۰ هزار نفر و همچنین بودجهٔ ارتش را به هشت میلیارد دلار رساند.
آموزش
رضاشاه، سامانه آموزش نظامی در مدارس نظام و دانشکده افسری را بر اساس پیاده‌نظام مدرن اروپایی تدوین کرد. همچنین در اردیبهشت ۱۳۰۱، اعلام نمود که هرساله تعدادی افسر ایرانی را برای آموزش فنون نظامی به فرانسه خواهد فرستاد. اولین گروه از این افسران در خرداد ماه سال ۱۳۰۲ به دانشکده‌های افسری سن سیر (پیاده‌نظام)، سمور پاریس (سواره نظام)، ژیمناستیک ژوان ویل، مدرسه توپخانه پواتیه، مدرسه مهندسی ورسای و دیگر مدارس نظام فرانسه اعزام شدند. قشون کشی‌های داخلی و جنگ‌های نامنظم برای تثبیت حاکمیت ملی نیز به کسب تجربه بیشتر توسط نیروها کمک شایانی نمود.[۴]
عملیات‌های نظامی برجسته
ارتش شاهنشاهی ایران در سرکوب گروهک‌های تجزیه طلب موفقیت چشمگیری داشت. در زمان رضاشاه ارتش توانست شیخ خزعل و سیمیتقو را از بین ببرد. در زمان محمدرضاشاه ارتش با قاطعیت تمام در جریان غائله آذربایجان به حکومت خلق آذربایجان و جمهوری مهاباد پایان داد.
ارتش شاهنشاهی ایران طی سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۵ به‌منظور سرکوب شورش ظُفار در سلطان‌نشین عُمان، عملیات نظامی داشت که طی آن افسران ارتش توانستند عملیات نظامی واقعی را تجربه کرده و بسیاری از طرح هاو آرایش‌های دفاعی و پیشروی جنگی را تمرین کنند که بعدها در جنگ ایران و عراق بسار مفید واقع شد. ارتش شاهنشاهی طی پیروزی در این عملیات توانست توده ای‌های تجزیه طلب را از خاک عمان بیرون براند.
از عملیات‌های اطلاعاتی مهم ارتش شاهنشاهی ایران می‌توان به برنامه شناسایی آیبکس از ارتش عراق اشاره کرد.[۵]
نیروهای سه‌گانه ارتش شاهنشاهی ایران
فرماندهان و رئیسان ستاد ارتش
- سپهبد امان‌الله جهانبانی از دی ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵
- سرتیپ حبیب‌الله شیبانی از ۱۳۰۵ تا ۱۳۰۶
- سرتیپ محمد نخجوان از ۱۳۰۶ تا ۱۳۱۳ (کفیل)
- سرلشکر عزیزالله ضرغامی - از ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۰
- سرلشکر مرتضی یزدان‌پناه - از ۹ مهر ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۱
- سرتیپ حسن ارفع - از ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۲
- سرتیپ حاج‌علی رزم‌آرا - از ۱ مرداد ۱۳۲۲ تا مهر ۱۳۲۲
- سرتیپ علی ریاضی - از ۱۳۲۲ تا ۱۳۲۳
- سرلشکر حاج‌علی رزم‌آرا - از ۱۵ اردیبهشت ۱۳۲۳ تا آذر ۱۳۲۳
- سرلشکر حسن ارفع - از ۶ دی ۱۳۲۳ تا ۲۷ بهمن ۱۳۲۴
- سرلشکر فرج‌الله آق‌اولی - از ۲۷ بهمن ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۵
- سرلشکر حاج‌علی رزم‌آرا از ۱۰ تیر ۱۳۲۵ تا تیر ۱۳۲۹
- سرلشکر عباس گرزن - از تیر ۱۳۲۹ تا ۳۱ تیر ۱۳۳۱
- سپهبد مرتضی یزدان‌پناه - از ۲ مرداد ۱۳۳۱ تا ۳۰ مرداد ۱۳۳۱
- سرلشکر محمود بهارمست - تا ۹ اسفند ۱۳۳۱
- سرتیپ محمدتقی ریاحی - از ۹ اسفند ۱۳۳۱ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
- سرلشکر نادر باتمانقلیچ - از ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۴
- سپهبد عبدالله هدایت - از مرداد ۱۳۳۴ تا ۲۴ اسفند ۱۳۳۹
- سپهبد عبدالحسین حجازی - از ۲۴ اسفند ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۴
- ارتشبد بهرام آریانا - از ۳۰ آذر ۱۳۴۴ تا اردیبهشت ۱۳۴۸
- سپهبد فریدون جم - از ۱۴ اردیبهشت ۱۳۴۸ تا ۲۸ تیر ۱۳۵۰
- ارتشبد غلامرضا ازهاری - از ۱۳۵۰ تا دی ۱۳۵۷
- ارتشبد عباس قره‌باغی - از دی ۱۳۵۷ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷
تجهیزات
محمدرضا پهلوی با توجه به افزایش قیمت نفت در آغاز دهه پنجاه شمسی و حمایت آمریکا مدرن سازی ارتش را به‌طور گسترده آغاز کرد. صدها فروند جنگنده‌های نورثروپ اف-۵ و مک‌دانل داگلاس اف-۴ فانتوم خریداری شد و نیروی هوایی ایران به سرعت به یکی از برترین نیروی‌های هوایی در منطقه تبدیل گردید. پس از تولید جنگنده‌های اف ۱۴ سفارشی بالغ بر ۱۵۰ برای شرکت گرومن ارسال شد و ۷۸ فروند تحویل و در قالب چهار اسکادران فعال شدند. خرید تعداد زیادی از انواع هلیکوپترهای جنگی بل ای‌اچ-۱ سوپرکبرا نیز هوانیروز شاهنشاهی ایران را قدرتمند کرد. نیروی زمینی ارتش شاهنشاهی نیز پس از خرید حجم گسترده‌ای از تسلیحات نظامی شامل تانک‌های چیفتن، ام۴۷ و ام۴۸ و ام۶۰ و مقداری زیادی موشک‌های ضدتانک مدرنیزه شد.[۶][۷]
سلاح‌های انفرادی
| نام | نوع | تعداد | استفاده | سازنده | نکات |
|---|---|---|---|---|---|
| ناگانت ام۱۸۹۵ | سلاح کمری |  شوروی |
این سلاح در سال ۱۹۳۳ جایش را به پارابلوم ۱۹۰۸ آلمانی داد. | ||
| اسمیت اند وسون مدل ۱۰ | سلاح کمری |  ایالات متحده آمریکا |
این سلاح به یکی از سلاح‌های نیرو انتظامی ایران شد. | ||
| پارابلوم ۱۹۰۸ | سلاح کمری |  آلمان |
این سلاح تا ۱۹۵۲ یکی از سلاح‌های ایران بود. | ||
| کلت ام۱۹۱۱ | سلاح کمری | ایالات متحده آمریکا |
این سلاح از سال ۱۹۵۲ تا به امروز از سلاح‌های کمری ارتش است. | ||
| په په شه | مسلسل دستی | شوروی |
این سلاح در سال ۱۹۴۰ تا زمانی که سلاح یوزی وارد ایران شود مسلسل دستی ایران بود. | ||
| یوزی | مسلسل دستی |  اسرائیل |
این سلاح تا قبل از سلاح تندر مسلسل دستی ایران بود. | ||
| دراگونوف | تک‌تیرانداز | شوروی |
این سلاح تا به امروز اسلحه تک‌تیرانداز ایران بوده و هست. | ||
| Mannlicher M1888 | تفنگ جنگی |  اتریش
|
این سلاح سلاح ارتش ایران در عهد قاجار بود. | ||
| تفنگ برتیه | تفنگ جنگی |  فرانسه |
این سلاح از سلاح‌های مشروطیت بوده‌است. | ||
| Carcano | تفنگ جنگی |  ایتالیا |
این سلاح دومین سلاح ایران در عهد قاجار بود. | ||
| برنو | تفنگ جنگی |  چکسلواکی |
این سلاح سلاح ارتش ایران از سال ۱۹۳۰ بود و تا زمان ورود ام ۱ به ایران خدمت کرد. | ||
| ام ۱ | تفنگ جنگی | ایالات متحده آمریکا |
این سلاح از جنگ جهانی دوم تا دهه ۱۹۷۰ سلاح رسمی ارتش ایران بود. | ||
| ژ۳ | تفنگ جنگی | آلمان |
این سلاح از ۱۹۷۰ تا به امروز سلاح رسمی ارتش ایران است. | ||
| ام ژ ۴۲ | مسلسل چندمنظوره | آلمان |
این سلاح اولین مسلسل چندمنظوره ایران بود. | ||
| گرینوف | مسلسل چندمنظوره | شوروی |
این سلاح در کنار ام ژ۳ مسلسل چندمنظوره ایران بود. | ||
| ام‌ژ۳ | مسلسل چندمنظوره | آلمان |
این سلاح تا به امروز مسلسل چندمنظوره ایران است. | ||
| مسلسل ماکسیم | مسلسل سنگین | شوروی\ بریتانیا |
این سلاح از عهد قاجار مسلسل سنگین ایران بود. | ||
| دوشکا | مسلسل سنگین | شوروی |
این سلاح تا به امروز مسلسل سنگین ایران است. | ||
| آرپی‌جی-۷ | راکت‌انداز دوش‌پرتاب | شوروی |
با مجوز از روسیه در داخل ایران تولید می‌شود. | ||
| استرلا ۲ | راکت‌انداز دوش‌پرتاب | شوروی |
|
| نام | نوع | استفاده | سازنده | نکات |
|---|---|---|---|---|
| ام۱۱۳ | نفربر زرهی | از ۱۹۶۵ | ایالات متحده آمریکا |
در سال ۱۹۶۵ ۴۰۰ دستگاه از آمریکا خریده شد. |
| بی‌تی‌آر-۶۰ | نفربر زرهی | از ۱۹۶۶ | شوروی |
از شوروی تا قبل از انقلاب ۵۷۰ دستگاه خریداری شد. |
| رنالت اف تی | تانک سبک | از ۱۹۲۸ | فرانسه |
این تانک‌ها در سال ۱۹۵۰ از رده خارج شد |
| پانزار ۳۸ | تانک سبک | از ۱۹۳۰ | آلمان
| |
| اسکورپیون | تانک سبک | از ۱۹۷۶ | بریتانیا |
در سال ۱۹۷۶ ۲۵۰ دستگاه خریداری شد. |
| تانک چیفتن | تانک | از ۱۹۷۱ | بریتانیا |
قبل از انقلاب ۸۸۸ دستگاه چیفتن خریداری شد. |
| تانک ام۴۷ | تانک | از ۱۹۶۰ | ایالات متحده آمریکا |
۵۰ دستگاه در سال ۱۹۶۰ خریداری شد |
| تانک ام۶۰ آ۱ | تانک | ۱۹۶۹ | ایالات متحده آمریکا |
۴۶۰ دستگاه از آمریکا خریداری شد. |
| ام۴ شرمن | تانک | از ۱۹۴۷ | ایالات متحده آمریکا |
|
| ام ۲۶ | تانک | از ۱۹۵۵ | ایالات متحده آمریکا |
بعد از کودتا ۲۸ مرداد ۱۵۰ دستگاه خریداری شد. |
| ب‌ام-۲۱ گراد | راکت‌انداز چندگانه | از ۱۹۶۷ | شوروی |
در سال ۱۹۶۷ ۷۰ دستگاه از شوروی خریداری شد. |
| نام | نوع | استفاده | سازنده | نکات |
|---|---|---|---|---|
| ام۱۰۱ | هویتزر سبک ۱۰۵ میلی‌متری | ۱۹۶۱ | ایالات متحده آمریکا |
۲۵۰ دستگاه در دهه ۱۹۶۰ از آمریکا خریداری شد. |
| ام۴۶ | توپ صحرایی ۱۳۰ میلی‌متری | ۱۹۷۰ | شوروی |
۷۲۶ عرابه در دهه هفتاد از شوروی خریداری شد. |
| ام-۱۱۴ | هویتزر ۱۵۵ میلی‌متری | ۱۹۶۸ | ایالات متحده آمریکا |
۱۰۰ عراده در دهه ۱۹۶۰ از آمریکا خریداری شد. |
| ام-۱۱۵ | هویتزر سنگین ۲۰۳ میلی‌متری | ۱۹۶۸ | ایالات متحده آمریکا |
۵۰عراده در سال ۱۹۶۸ از آمریکا خریداری شد. |
| ام۱۹۵۵ | هویتزر ۱۵۲ میلی‌متری | ۱۹۵۵ | شوروی|
| |
| زنبورک | هویتزر ۷۰ میلی‌متری | ۱۷۰۰ |  ایران |
این توپ از سلاح‌های ایرانی بوده‌است. |
| ام-۱۰۹ | خودکششی هویتزر ۱۵۵ میلی‌متری | از ۱۹۷۰ | ایالات متحده آمریکا |
۵۰ دستگاه در سال ۱۹۷۰ و ۳۹۰ دستگاه بین سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۹ از آمریکا خریداری شد. |
| ام-۱۰۷ | خودکششی هویتزر ۱۷۵ میلی‌متری | از ۱۹۷۳ | ایالات متحده آمریکا |
۴۰ دستگاه در سال ۱۹۷۳ خریداری شد. |
| ام-۱۱۰ | خودکششی هویتزر ۲۰۳ میلی‌متری | از ۱۹۷۳ | ایالات متحده آمریکا |
۳۸ دستگاه در سال ۱۹۷۳ خریداری شد. |
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ Ward, Steven R. (2014), Immortal, Updated Edition: A Military History of Iran and Its Armed Forces, Georgetown University Press, p. 209, ISBN 978-1-62616-065-1
- ↑ https://www.khabaronline.ir/news/1316294/چه-کسانی-به-دنبال-نابود-کردن-و-انحلال-ارتش-بودند-شریف-النسب
- ↑ https://www.fardanews.com/fa/news/257721/چرا-29-فروردین-روز-ارتش-نام-گرفت
- ↑ همان‌جا، ص ۶۶
- ↑ فتاحی، کامبیز (۲۱ بهمن ۱۳۹۳). «وقتی سیا از تدارکات جنگی صدام به 'دولت انقلابی' اطلاعات می‌رساند». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۲-۱۱.
- ↑ پهلوی، محمدرضا. پاسح به تاریخ.
- ↑ «انقلاب ۵۷». من و تو.