چیفتن (تانک)

چیفتن
تانک چیفتن مدل خالد
نوع	تانک اصلی میدان نبرد
خاستگاه	بریتانیا
تاریخچه خدمت
خدمت	۱۹۶۶ - تاکنون تا ۱۹۹۵ (در بریتانیا)
استفاده شده توسط	بریتانیا، ایران، اردن، کویت، عراق، عمان
جنگ‌ها	جنگ ایران و عراق جنگ خلیج فارس
تاریخ تولید
طراح	لیلاند موتورز
تاریخ طراحی	دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰
سازنده	لیلاند موتورز
خصوصیات
وزن	۵۶ تن
طول	۷٫۵ متر
عرض	۳٫۵ متر
ارتفاع	2.85 متر
خدمه	۴ نفر
زره	جلو بدنه: ۱۲۰ م‌م زاویه ۷۲ درجه کنار بدنه: ۳۸ م‌م زاویه ۱۰ درجه جلو بدنه: ۱۹۵ م‌م زاویه ۶۰ درجه
تسلیحات اولیه	توپ ۱۲۰ میلی‌متری خان‌دارال۱۱آ۵
تسلیحات ثانویه	دو تیربار ۷٫۶۲ م‌م اف‌ان ام‌آژ
موتور	لیلاند ال۶۰ - چندگانه‌سوز (گازوئیل، نفت سفید و بنزین) ۷۵۰ اسب بخار
سوخت ظرفیت	۸۹۰ لیتر
برد موثر	۵۰۰ کیلومتر در جاده
ارتفاع پرواز	2.85 متر
سرعت	جاده: ۴۸ کیلومتر در ساعت، خارج از جاده: ۳۰ کیلومتر در ساعت

چیفتن (به انگلیسی: Chieftain) نوعی تانک اصلی میدان نبرد بریتانیایی است که از سال ۱۹۶۵ وارد ارتش بریتانیا شد. چیفتن که در زمان ورود خود قوی‌ترین توپ و مقاوم‌ترین زره را در بین تمامی تانک‌های دنیا در اختیار داشت تا سال ۱۹۹۵ در ارتش بریتانیا فعال بود و هنوز نیز در نیروهای مسلح اردن و ایران از آن استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها

طراحی چیفتن بر اساس سلسله‌ای از تانک‌های انگلیسی صورت گرفت که از ماتیلدا ام‌کا ۲ در سال ۱۹۳۹ (با توپ ۴۰ میلی‌متری) آغاز شده و با تانک‌های کرامول (۵۷ و ۷۵ م‌م)، کومه (۷۶ م‌م) ادامه یافته و در نهایت به تانک موفق سنتوریون (۷۶، ۸۳ و ۱۰۵ م‌م) می‌رسد. چیفتن با پیشرفت این طرح ساخته شده و جایگزین تانک متوسط سنتوریون و تانک سنگین کانکوئرر به عنوان اولین تانک رزمی اصلی ارتش بریتانیا شد. تولید تانک چلنجر ۱ که بر اساس پیشرفت تانک چیفتن صورت گرفته بود از سال ۱۹۸۳ آغاز و در سال ۱۹۹۵ به طور کامل جایگزین چیفتن شد. تولید چلنجر ۲ هم در سال ۱۹۹۸ با توسعه چلنجر۱ آغاز شد.

چیفتن از پیشرفته‌ترین تانک‌های عصر خود محسوب می‌شد که قوی‌ترین توپ و سنگین‌ترین زره را در بین تمامی تانک‌های آن دوران را داشت امابازای آن قدرت تحرک و سرعت آن کاهش یافته بود. سلاح اصلی این تانک یک توپ کالیبر ۱۲۰ بود و زره آن در قسمت‌های مختلف بین ۳٫۸ تا ۱۹٫۵ سانتی‌متر قطر داشت. در جلو تانک و پشت قبه فرمانده از زره تکه‌تکه (Appliqué armor) نیز استفاده شده و فرمانده تانک با استفاده از چندین پریسکوپ مجهز به دوربین دید در شب دید کامل ۳۶۰ درجه به اطراف خود داشت. حفاظت کامل اتمی- میکروبی-شیمیایی از طریق سامانه تهویه هوا برای سرنشینان فراهم شده و دو پرتابگر نارنجک‌های دودزا هر یک با ۶ لوله بر برجک تانک نصب شده بود. در سمت راست قبه فرمانده هم سیستم جستجوی مادون قرمز قرار داشت.

از ویژگی‌های خاص چیفتن حل مشکل هدف‌گیری تانک با قرار دادن یک تیربار در کنار توپ اصلی تانک با خصوصیات بالیستیکی مشابه بود. در صورتی که گلوله این تیربار ۱۲٬۷ م‌م (نیم اینچی) به هدف برخورد می‌کرد، فرمانده تانک می‌توانست مطمئن باشد که گلوله تانک هم به هدف برخورد می‌کند. این تیربارها پس از نصب سیستم‌های مسافت‌یاب لیزری از روی تانک‌های انگلیسی برداشته و با تیربار ۷.۶۲ م‌م ال۷ جایگزین شدند. چیفتن به یک تیربار دیگر ۷٫۶۲ م‌م ال۷ (مدل تولید انگلیس اف‌ان-ام‌آژ) هم روی برجک در کنار فرمانده تانک برای دفاع ضد هوایی مسلح بود. تمامی تانک‌های چیفتن از سیستم کنترل آتش و هدف‌گیری کاملی برخوردار بودند که به آن‌ها توانایی شلیک دقیق توپ نیرومند خود را تا مسافت ۳ کیلومتر در وضعیت ثابت و ۲ کیلومتر در حال حرکت، می‌بخشید.

اما مشکل اصلی چیفتن موتور پیچیده و نامطمئن لیلاند ال۶۰ بود. این موتور پس از آن ساخته شد که ناتو رهنمودی را مبنی بر لزوم استفاده تمامی تانک‌های ارتش‌های عضو از موتورهای چندگانه‌سوز تصویب کرد. فلسفه این قانون آن بود که در صورت بروز جنگ جهانی سوم وقتی تانک‌های ناتو پیشروی خود را در اروپای شرقی آغاز می‌کنند بایستی این قابلیت را داشته باشند که برای سوخت‌گیری از هر منبعی مثل پمپ بنزین‌ها، مخازن نفتی، و حتی فروشگاه‌ها استفاده کنند. اما پس از مدتی مشخص شد که موتوری با چنین قابلیتی بسیار پیچیده و تعمیر و نگهداری از آن بسیار دشوار خواهد بود. در نتیجه پس از مدت کوتاهی تمام ارتش‌های ناتو این ایده را رها کرده و موتورهای دیزلی قدیمی را به آن ترجیح دادند به جز بریتانیایی‌ها که همچنان به این نظریه معتقد بوده و موتور چندگانه‌سوز ال-۶۰ را به موتورهای ساده‌تر دیزلی را ترجیح دادند.

در نتیجه این موتور با وجود قابلیت استفاده از سوخت‌های مختلف (گازوئیل، بنزین و سوخت‌های بین این دو) توان کمی داشت و با توجه به وزن بالای این تانک قدرت تحرک آن را به ویژه در خارج از جاده محدود می‌کرد. موتور چیفتن در طول دوران فعالیت خود شاهد بهینه‌سازی‌های متعددی بود اما مشکلات آن هیچگاه به طور کامل رفع نشد.

فعالیت

رژه نظامی چیفتن‌های ارتش بریتانیا در برلین غربی، ۱۹۸۹

چیفتن برخلاف سنچوریون که به بسیاری از کشورهای دنیا صادر شد، صادرات موفقی نداشت و مورد استفاده هیچیک از کشورهای اروپایی قرار نگرفت اما خریدارانی در خاورمیانه پیدا کرد و به ایران، اردن، کویت، عراق و عمان صادر شد.

ایران

چیفتن در موزه تانک‌های بوینگتون

ایران خریدار اصلی این تانک بود که در مجموع حدود ۹۰۰ دستگاه شامل ۷۰۷ دستگاه از مدل‌های ام‌کا۳ و ام‌کا۵، ۱۲۵ تا ۱۸۹ دستگاه از مدل ۴۰۳۰ (شیر ایران۱)، ۴۱ دستگاه از مدل تعمیر و بازیابی آاروی و ۱۴ عدد از مدل پل‌گذار آوی‌ال‌بی را بین سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ خریداری کرد. هرچند قرارداد خرید حدود ۱۵۰۰ فروند از مدل پیشرفته‌تر ۴۰۳۰ این تانک‌ها معروف به شیر ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ توسط شورای انقلاب لغو شده و ناتمام ماند.

در سال ۲۰۱۰ هنوز حدود ۱۰۰ دستگاه از آن‌ها فعال هستند. مدل بهینه‌شدهٔ چیفتن در ایران تانک مبارز نام دارد. تغییرات مبارز نسبت به چیفتن شامل تعویض موتور ال۶۰ لیلاند با یک موتور پرقدرت‌تر با توان ۸۵۰ اسب بخار، تعویض باک سوخت، تغییراتی در چرخ دنده و شاسی تانک، تجهیزات ضد ضربه جدید و افزودن یک سیستم هدف‌گیری لیزری می‌شود.

چیفتن در جنگ ایران و عراق رو در روی تانک‌های روسی ارتش عراق، که شامل تعداد زیادی تی-۵۴/۵۵، و تعداد کمتری تی-۶۲ و تی-۷۲ می‌شد، قرار گرفت و نمایش خوبی از خود به جای گذاشت؛ هرچند به ادعای ارتش عراق، بیش از ۳۰۰ دستگاه از آن‌ها به غنیمت عراقی‌ها درآمد که بسیاریشان هیچ آسیبی ندیده بودند چون خدمه‌شان آن‌ها را در میدان جنگ رها کرده بودند. عراقی‌ها سپس با خرید ۲۹ تانک تعمیرگر چیفتن از طریق اردن تانک‌های خود را تکمیل کردند.

خرید تانک چیفتن از سوی ایران پس از آن صورت گرفت که آلمان غربی از فروش تانک‌های لئوپارد ۱ به ایران خودداری کرد. موافقت انگلیس با فروش این نوع تانک به ایران در حالی بود که چند سال قبل دولت این کشور فروش این تانک به اسرائیل و لیبی را ممنوع اعلام کرده بود. رد پیشنهاد فروش این تانک به اسرائیل و مشارکت آن‌ها در ساخت این تانک در پی فشار کشورهای عربی پس از جنگ شش‌روزه ۱۹۶۷ موجب شد تا اسرائیلی‌ها به ساخت تانک بومی مرکاوا روی بیاورند.

اردن

اردن از کاربران اصلی تانک است که پس از لغو سفارش ایران ۳۰۴ تانک چیفتن را در دهه ۱۹۸۰ خریداری کرد و هنوز نیز از این تانک‌ها به همراه تانک‌های چلنجر۱ انگلیسی که همگی به شدت بهینه‌سازی شده‌اند به عنوان تانک‌های اصلی ارتش خود استفاده می‌کند.

مدل خالد تانک چیفتن که با لغو قرارداد ایران در اوایل دهه ۱۹۸۰ به اردن فروخته شد برخی از ویژگی‌های مدل ۴۰۳۰ شیر ایران را در خود داشت و تانک‌های چلنجر در اوایل دهه ۱۹۸۰ با بهینه‌سازی همین مدل ساخته شدند. در مدل خالد (شیر ۱) موتور تانک و چرخ‌دنده‌ها مشابه چلنجر۱ است و سیستم کنترل آتش هم بهبود یافته و از جمله از یک کامپیوتر بالیستیک جدید استفاده می‌کند.

مقایسه با تانک‌های هم‌دوره

خودرو زره‌پوش مهندسی رزمی چیفتن

	ام۶۰ آ۳ پاتون	لئوپارد ۱	آام‌ایکس-۳۰	تی-۵۵	تی-۶۲	چیفتن
وزن	۵۵.۶ تن	۴۲.۲ تن	۳۶ تن	۳۶ تن	۴۰ تن	۵۶ تن
توپ	توپ خان‌دار ۱۰۵ م‌م/۵۳ ال۷	توپ خان‌دار ۱۰۵ م‌م/۵۳ ال۷	توپ خان‌دار ۱۰۵ م‌م/۵۶ اف۱	توپ خان‌دار ۱۰۰ م‌م/۵۲ دی۲۰	توپ بدون خان ۱۱۵ م‌م	توپ خان‌دار ۱۲۰ م‌م/۵۵
ظرفیت حمل مهمات	۶۳ گلوله	۵۵ گلوله	۵۰ گلوله	۴۳ گلوله	۴۰ گلوله	۶۲ گلوله
برد عملیاتی	۴۸۰ کیلومتر	۶۰۰ کیلومتر	۶۰۰ کیلومتر	۵۰۰ کیلومتر	۴۵۰ کیلومتر	۵۰۰ کیلومتر
قدرت موتور	۷۵۰ اسب بخار (۵۶۰ کیلووات)	۸۳۰ اسب بخار (۶۲۰ کیلووات)	۶۸۰ اسب بخار (۵۱۰ کیلووات)	۵۸۰ اسب بخار (۴۳۰ کیلووات)	۵۸۰ اسب بخار (۴۳۰ کیلووات)	۷۵۰ اسب بخار (۵۶۰ کیلووات)
حداکثر سرعت (جاده)	۵۰ کیلومتر بر ساعت	۶۲ کیلومتر بر ساعت	۶۵ کیلومتر بر ساعت	۵۰ کیلومتر بر ساعت	۵۰ کیلومتر بر ساعت	۵۰ کیلومتر بر ساعت
زره (جلوی برجک)	۲۵۴ م‌م	۶۰ م‌م مدور	۸۱ م‌م	۲۰۳ م‌م	۲۴۲ م‌م	۱۹۵ م‌م با زاویه ۶۲ درجه
زره (جلوی بدنه)	۲۶۷ م‌م (در خط دید)	۷۰ م‌م در زاویه ۶۰	۷۹ م‌م (در خط دید)	۹۷ م‌م در زاویه ۵۸ درجه	۱۰۲ م‌م در زاویه ۶۰	۱۷۲ م‌م در زاویه ۷۲ درجه

کاربران

مدل ام‌کا۳

• بریتانیا: از ۱۹۶۵ تا ۱۹۹۵.
• ایران: حدود ۱۰۰ فروند فعال در سال ۲۰۱۰. ۷۰۷ فروند از مدل ام‌کا۳ (اولین مدل تأییدشده) و ام‌کا۵ (مدل نهایی)، ۳۰ فروند مدل آآروی (تانک تعمیرگر)، ۱۴ فروند مدل آوی‌ال‌بی (تانک پل‌ساز) بر اساس سفارش سال ۱۹۷۱ بین سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۵ تحویل داده شد. ۱۲۵ تا ۱۸۷ فروند مدل پیشرفته‌تر ۴۰۳۰ (شیر-۱) و ۱۱ فروند مدل آآروی بر اساس سفارش سال‌های ۱۹۷۴ و ۷۵ در سال‌های ۱۹۷۸ و ۷۹ تحویل شد و بقیه سفارش‌ها پس از انقلاب ایران لغو شد.
• عراق: ۲۹ مدل آاروی در سال ۱۹۸۲ از طریق اردن دریافت شد.
• اردن: ۲۷۴ تانک مدل ۴۰۳۰ با نام اردنی خالد و ۳۰ مدل آاروی پس از لغو سفارش ایران در سال ۱۹۷۹ در یک قرارداد ۲۶۶ میلیون پوندی بین سال‌ها ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۵ دریافت شد.
• کویت: ۱۴۳ چیفتن مدل ام‌کا۵ در سال‌های ۱۹۷۸ و ۷۹ خریداری شد. ۱۷ چیفتن در سال ۲۰۰۰ در انبار. از سال ۲۰۰۵ به بعد هیچیک فعال نیستند و با ام-۸۴ (مدل ساخت یوگسلاوی تی-۷۲) و ام۱ آبرامز ساخت آمریکا جایگزین شده‌اند.
• عمان: ۲۷ چیفتن مدل ام‌کا۵ (۱۲ تا دست دوم) بین سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۵ خریداری شد.