سپهبد
سپهبد | |
---|---|
کشور | ایران |
شاخه خدمات | نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران |
درجه | سهستاره |
درجه ناتو | OF-8 |
شکل گرفته | ۱۹ فروردین ۱۳۰۹ |
رتبه بالاتر بعدی | ارتشبد |
رتبه پایینتر بعدی | سرلشکر |
درجههای معادل | دریاسالار |
سِپَهبَد (تلفظ معمول: سپهبُد؛ (به پارسی میانه: «spāhpat» یا «spāhbed») نام یکی از درجههای ارتش است که بالاتر از سرلشکر و پایینتر از ارتشبد است.
سپهبد فرمانده یک سپاه از ارتش است که آن یگانی راه کنشی است که دارای تجهیزات و تسلیحات لازم برای اجرای عملیات رزمی بوده و از دو یا سه لشکر تشکیل میشود.[۱]
واژهشناسی
[ویرایش]سپهبد یکی از کهنترین اصطلاحات نظامی فارسی است که در پارسی میانه «spāhpat» و در پارسی باستان «-spāda-pati*» بوده که آن همکردی از دو واژه: «-spāda*» «سپاه» و «-pati*» «سردار، سالار، رهبر» لفظاً به معنای «فرمانده سپاه» است.[۲]
پیشینه
[ویرایش]سپهبد همچون مقام نظامی (فرمانده سپاه) نخستین بار در سپاه هخامنشیان (۵۵۰ – ۳۳۰ تا میلادی) پدید آمده و به زبان پارسی باستان -spāda-pati* نامیده میشد.[۳]
فرمانده سپاه اشکانیان (۲۵۰ تا میلادی — ۲۲۴) که سازمان ردهبندی دهدهی سپاه هخامنشیان را به ارث برده بود، spāδpat (به پارتی: 𐭎𐭐𐭀𐭃𐭐𐭕𐭉) نامیده میشد.
فرمانده سپاه ساسانیان (۲۲۴ — ۶۵۱) که نیز ردهبندی و نامگذاری سپاه اشکانیان را به ارث برده بود، اسپهبد spāhbed (به زبان پارسی میانه: 𐭮𐭯𐭠𐭧𐭯𐭲) نامیده میشد.[۴]
اصطلاح «سپهبد» را سال ۱۳۱۴ فرهنگستان زبان ایران با پیشنهاد انجمن واژهگزینی ارتش شاهنشاهی ایران برابر با درجهٔ Lieutenant General (ژنرال سهستاره) در نیروهای نظامی آمریکا و معادل دریاسالار در نیروی دریایی نهاده است.[۵]
در ایران
[ویرایش]در ۱۹ فروردین ۱۳۰۹، احمد امیراحمدی در نتیجهٔ نبرد کردستان در برابر اسمعیل سیمیتقو به درجهٔ سپهبدی رسید و برای نخستین بار، این درجه در ارتش ایران معمول شد.[۶]
پس از او، بهترتیب این افراد به درجهٔ سپهبدی رسیدند: فرانسوا ژرژ ژاندر،[پانویس ۱] محمد شاهبختی، مرتضی یزدانپناه، محمد نخجوان، امانالله جهانبانی، حاجعلی رزمآرا،[پانویس ۲] علیاصغر نقدی، فرجالله آقاولی،[پانویس ۳] فضلالله زاهدی و عبدالله هدایت. تا سال ۱۳۳۶ این درجه، که معادل دریاسالار در نیروی دریایی و امیرنویان (نویان) در رتبههای نظامیِ دورهٔ قاجار بود، بالاترین درجهٔ ارتش ایران بهشمار میرفت، ولی در این سال درجهٔ ارتشبد و معادل آن «دریابد» در نیروی دریایی ابداع شد.[۷][۸] در دوره پهلوی بیش از ۲۰۰ امیر به رتبه سپهبدی نائل شدند که در زمان انقلاب برخی از این امرا بازنشسته و برخی مشغول به کار بودند.[۹]
بعد از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، این درجه به هیچ فرد زندهای اعطا نشد، اما دو تن از سپهبدهای نیروی هواییِ شاهنشاهی، یعنی سید سعید مهدیون و شاپور آذربرزین برای مدت کوتاهی پس از انقلاب، به ترتیب به سمت سرپرستی و ریاست ستاد نیروی هوایی ملی ایران بر عهدهدار شدند. همچنین در چند روز نخست پس از انقلاب، سپهبد محمدعلی نوروزی سرپرست شهربانی کل کشور و سپهبد احمدعلی محققی سرپرست ژاندارمری کل کشور گردیدند.
سه سرلشکر جمهوری اسلامی ایران که پس از کشته شدن به رتبه سپبهدی ترفیع یافتند عبارتند از:
- تیمسار محمدولی قرنی
- تیمسار علی صیاد شیرازی
- سردار قاسم سلیمانی
همچنین این امرا پس از انقلاب با رتبه سپبهدی بازنشسته شدند: سپهبد هوشنگ حاتم، سپهبد خلیل بخشیآذر، سپهبد شاپور آذربرزین، دریاسالار ابوالفتح اردلان[۱۰]
نگارخانه
[ویرایش]-
نشان سپهبد نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران
-
نشان سپهبد نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
-
نشان دریاسالار نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
-
نشان سپهبد نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
-
نشان سپهبد نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران
-
نشان سپهبد نیروی زمینی شاهنشاهی ایران
-
نشان سپهبد نیروی هوایی شاهنشاهی ایران
جستارهای وابسته
[ویرایش]پانویس
[ویرایش]- ↑ François Georges Gendre سرلشکر فرانسوی که با یک درجه بالاتر (سپهبدی) در ارتش ایران استخدام گردید و در زمان رضاشاه مدتی مدیر دروس دانشگاه جنگ بود.
- ↑ در فروردین ۱۳۲۷ سرلشکر محمد نخجوان، سرلشکر امانالله جهانبانی و سرلشکر حاجعلی رزمآرا همزمان به درجهٔ سپهبدی ترفیع یافتند.
- ↑ در فروردین ۱۳۳۰ سرلشکر علیاصغر نقدی و سرلشکر فرجالله آقاِولی همزمان به درجهٔ سپهبدی ترفیع یافتند.
منابع
[ویرایش]- ↑ «فرهنگ هزارواژهٔ نظامی، مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دفتر واژهگزینی نظامی ستاد کل نیروهای مسلح، بهار ۱۳۹۲» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۸. دریافتشده در ۲۱ مه ۲۰۱۹.
- ↑ حسندوست، محمد (۱۳۹۳). فرهنگ ریشهشناختی زبان فارسی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۵۵-۲. جلد سوم: «ر - ق»، ص. ۱۶۶۵−۱۶۶۶
- ↑ شهبازی، علیرضا شاپور. جنگ در ایران باستان // جستارهای ایرانشناسی. تهران: کتاب مرجع، ۱۳۹۱.
- ↑ Bosworth (1997), pp. 207–208
- ↑ «روستایی، محسن، واژگان نظامی مصوب فرهنگستان ایران (۱۳۱۴–۱۳۲۰)، فصلنامهٔ «گنجینهٔ اسناد»، زمستان ۱۳۷۳، شمارهٔ ۱۶، ص ۳۸». بایگانیشده از اصلی در ۱۱ آوریل ۲۰۱۸. دریافتشده در ۳۱ مه ۲۰۲۲.
- ↑ اطلاعات عمومی، عنایتالله شکیباپور، کتابفروشی اشراقی، ص۲۹۳
- ↑ «قانون ترفیعات ارتش شاهنشاهی ایران، مصوب ۱۷ اسفند ۱۳۱۴، فصل یکم: مقررات عمومی، مادهٔ دوم». بایگانیشده از اصلی در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵. دریافتشده در ۲۴ مه ۲۰۱۳.
- ↑ قانون استخدام نیروهای مسلح شاهنشاهی، مصوب ۳۰ تیر ۱۳۳۶، فصل چهارم: ترفیعات، مادهٔ ۲۱[پیوند مرده]
- ↑ https://psri.ir/?id=4tthuef7
- ↑ https://www.zamaaneh.com/revolution/2009/02/post_240.html