محمد محمدی گیلانی

محمد محمدی گیلانی
رئیس دیوان عالی کشور
دوره مسئولیت ۱۳۷۳ – ۱۳۸۳
پس از	مرتضی مقتدایی
پیش از	حسین مفید
حاکم شرع و رئیس دادگاه‌های انقلاب اسلامی مرکز
دوره مسئولیت ۱۳۵۹ – ۱۳۶۴
رهبر	سید روح‌الله خمینی
دبیر شورای نگهبان
دوره مسئولیت ۱۳۶۵ – ۱۳۷۱
پس از	لطف‌الله صافی گلپایگانی
پیش از	احمد جنتی
اطلاعات شخصی
زاده	محمد محمدی دعوی‌سرایی ۹ شهریور ۱۳۰۷ رودسر،
درگذشته	۱۸ تیر ۱۳۹۳ بیمارستان، تهران
ملیت	ایران
فرزندان	جعفر، کاظم، مهدی
پیشه	سیاستمدار
تخصص	روحانی
والدین	محمدجعفر و صفیه
وبگاه	mgilani.ir

محمد محمدی دعوی‌سرایی (زادهٔ ۹ شهریور ۱۳۰۷، دعوی‌سرا - درگذشتهٔ ۱۸ تیر ۱۳۹۳ تهران) روحانی شیعه اهل ایران بود. او پس از استعفای ایت الله حاج شیخ صادق خلخالی رییس دادگاه انقلاب شد وپس از ان درسمت‌هایی چون حاکم شرع و ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی، عضو فقها و دبیر شورای نگهبان، نمایندهٔ سید روح‌الله خمینی در دانشگاه‌ها و رئیس شورای مرکزی نمایندگان ولی فقیه در دانشگاه‌ها را برعهده داشته‌است.

زندگی

محارب بعد از دستگیر شدن، توبه‌اش پذیرفته نمی‌شود و کیفرش همان است که قرآن گفته؛ کشتن به شدیدترین وجه، حلق‌آویز کردن به فضاحت‌بارترین حالت ممکن.»
محمد محمدی گیلانی، حاکم وقت شرع و رئیس دادگاه‌های انقلاب، دربارهٔ ضرورت اعدام زندانیان سیاسی در مصاحبه با روزنامه کیهان، مورخ ۲۸ شهریور ۱۳۶۰ خورشیدی.

تعزیر باید پوست را بدرد، از گوشت عبور کند و استخوان را درهم بشکند.»
محمد محمدی گیلانی، حاکم وقت شرع و رئیس دادگاه‌های انقلاب، دربارهٔ نحوهٔ شلاق‌زدن زندانیان، در مصاحبه با روزنامه کیهان، مورخ ۲۸ شهریور ۱۳۶۰ خورشیدی.

محمدی گیلانی در سال ۱۳۰۷ در روستای دعوی‌سرا، از توابع شهرستان رودسر در استان گیلان، در خانواده‌ای مذهبی به دنیا آمد. پدرش محمدجعفر در همان روستا زندگی می‌کرد. محمدی گیلانی با به پایان بردن دوره دبستان و شروع جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۰ مجبور به ترک مدرسه شده، به کمک پدر رفت و چند سال به کشاورزی مشغول شد. در سال ۱۳۲۳ هم‌زمان با تأسیس حوزه علمیه رودسر توسط سید محمدهادی روحانی به حوزه علمیه رودسر رفت و جامع‌المقدمات را فرا گرفت. آنگاه در سال ۱۳۲۵ به حوزه علمیه قم رفت و به تکمیل دروس ادبیات و فراگیری دروس دوره سطح پرداخت. با پایان یافتن دوره سطح، به درس خارج سید حسین طباطبایی بروجردی راه یافت و در مدت دوازده سال کتاب صلوة را به اتمام رساند. به موازات آن در درس اصول سید روح‌الله خمینی نیز حضور پیدا کرد. در طول این مدت در درس اسفار و شفای سید محمدحسین طباطبایی نیز شرکت نمود؛ همچنین چندین سال در درس خارج فقه حسینعلی منتظری شرکت نمود و نیز بسیاری از کتب دوره سطح در فقه و اصول و حکمت و تفسیر را بارها در حوزه علمیه قم تدریس کرده بود. همچنین وی از استادان دانشکده الهیات دانشگاه تهران و دانشگاه امام صادق بود. علی مطهری، زهرا مصطفوی، احمد خمینی، مجید انصاری، احد فرامرز قراملکی، ازجمله شاگردان وی هستند.

محمدی گیلانی، پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، از سوی سید روح‌الله خمینی به عنوان حاکم شرع تعیین شد و پس از آن به ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی رسید. بنا به گزارش‌ها او یکی از اصلی‌ترین چهره‌ها در اعدام‌های دههٔ ۱۳۶۰ به‌شمار می‌رود. در دوره احمدی‌نژاد، هیئت وزیران در جلسهٔ نهم فروردین ۱۳۸۸ با پیشنهاد وزیر دادگستری در خصوص اعطای نشان درجه یک عدالت به محمدی گیلانی که به تأیید کمیسیون اعطای نشان‌های دولتی و موافقت رئیس‌جمهور رسیده بود، موافقت کرد.

روایت‌ها در خصوص سرانجام فرزندان محمدی گیلانی

شهرت اصلی محمدی گیلانی به دلیل ماجرای اعدام دو تن از فرزندانش است؛ ماجرایی که از دو سال قبل که وضع جسمانی او رو به وخامت گذاشت، تکذیب شده‌است. برخی، به‌صراحت، ادعا کرده‌اند که محمدی گیلانی دو فرزند خود را، که به عضویت سازمان مجاهدین خلق درآمده بودند، شخصاً محاکمه و به اعدام محکوم کرده‌است. این مطلب، به‌صورت ضمنی، توسط محمود احمدی‌نژاد هنگام اعطای نشان افتخار بیان شده بود: باید با افتخار اعلام کنم که آیت‌الله گیلانی ابتدا عدالت را در مورد خودشان اجرا کرد و بعداً منشأ خدمات ارزنده‌ای به نظام جمهوری اسلامی و انقلاب شد. حسین شریعتمداری موضوع فرزند محمدی گیلانی را در هاله‌ای از ابهام مطرح می‌کند و تنها به دخالت پدر در دستگیری او اشاره می‌کند: «آیا دستگیری فرزند حضرت آیت‌الله محمدی گیلانی که از قضا با دخالت خود ایشان صورت پذیرفت و اعدام وی را در پی داشت، اقدامی علیه شخصیت آن بزرگوار بود؟»

در این مورد گفته شده‌است که در جریان اختلاف و درگیری بین سازمان مجاهدین خلق و جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۰، پسران محمدی گیلانی به اتهام ارتباط و فعالیت به نفع این سازمان بازداشت و برای محاکمه به دادگاه انقلاب اعزام شدند. در ادامه این ماجرا آمده‌است که محمدی گیلانی طی ساعات شب، پسرانش را محاکمه و احکام اعدام آنان را صادر کرد و این احکام به اجرا گذاشته شد.

در مهرماه ۱۳۹۱، روزنامه جمهوری اسلامی، در واکنش به نوشته حسین شریعتمداری، ادعا کرد یکی از پسرهای محمد محمدی گیلانی، در حادثه رانندگی و دو پسر دیگر وی بر اثر مصرف سیانور جان باخته‌اند. مجتبی واحدی، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی، در نوشتاری در بی‌بی‌سی فارسی با رد روایت‌های رسانه‌های داخلی ایران از محاکمه فرزندان گیلانی، از آشنایی و همسایگی خانواده خود با خانواده او در کوی آبشار شهر قم، یادآور شد که فرزندان پسر او به ترتیب سن، «جعفر، کاظم و مهدی» نام داشتند. به ادعای مجتبی واحدی، در بهار ۱۳۵۸ خورشیدی، جعفر گیلانی، فرزند ارشد محمدی گیلانی در حادثه رانندگی به همراه همسرش جان می‌سپارد و اکنون مزارش در قبرستان شیخان در شهر قم است. ایرج مصداقی دستگیری فرزندان محمدی گیلانی در خرداد ۶۰ و چگونگی اجرای حکم اعدام آن‌ها را از اساس ساختگی و غیرواقعی می‌داند. بر اساس نوشته او، کاظم و محمدمهدی محمدی گیلانی نه در سال ۶۰ و در اوین، بلکه در سال ۶۱ در درگیری با نیروهای امنیتی کشته شدند. طبق گفته حسین‌علی نیری که در اعدام زندانیان سیاسی (تابستان ۱۳۶۷) مسئول هیئت تصمیم‌گیری بود و بعداً (در سال ۶۹) معاون حقوقی محمدی گیلانی در دیوان عالی کشور شد، این دو فرد موقع فرار از کشور در استان آذربایجان غربی دچار حادثه شده و از ترس شناسائی و دستگیری با خوردن قرص سیانور به زندگی خود خاتمه دادند و کارشان به دستگیری و محاکمه نرسید.

از قول بازجویان سابق شنیده شده که گفته‌اند «از حاج آقا گیلانی این مسئله پرسیده شد که چنانچه با فرزندان شما مواجه شویم چگونه عمل کنیم، پاسخ دادند هر کاری که در موارد دیگر انجام می‌دهید» یعنی فرمان صریح و خاصی صادر نمی‌کند که از آن، حکم کشتن آنان برآید، حکم اعدام نداد اما احتمال مرگ آنان را در تصمیم خود نادیده انگاشت.

در اطلاعیهٔ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که پس‌از مرگ محمدی گیلانی توسط خبرگزاری فارس منتشر شد تأیید شده‌است وی پس از انقلاب در نهادهای مختلف «به تکلیف انقلابی خود عمل کرد و حتی در این راه با صدور احکام دربارهٔ افراد نزدیک خود نیز در اجرای احکام الهی و شرعی دریغ نکرد.»

آثار

• قضا و قضاوت در اسلام
• حقوق کیفری در اسلام
• شرح زیارت اربعین
• شرح مناجات شعبانیه
• المعاد فی الکتاب و السنه
• الامامه و الخلافه فی الکتاب و السنه
• شرح زیارت امین‌الله
• تکمله شوارق الالهام
• حدیث الطلب و الاراده
• قرآن و سنن الهی در اجتماع بشر
• درس‌های اخلاق اسلامی
• امام راحل و فقه سنتی
• خلق جدید پایان‌ناپذیر (ترجمه رساله «قوه و فعل» علامه طباطبائی)
• اسم مستأثر در وصیت امام و زعیم اکبر
• سروش قلم (مجموعه مقالات)
• شرح زیارت وارث
• در سایه حکمت (ترجمه و شرح گزیده‌ای از سخنان علی)

گفته می‌شود که محمدی گیلانی کتاب شفای ابوعلی سینا را به فارسی ترجمه کرده‌است. ایشان تنها چهار مقاله آغازین از ده مقاله الهیات شفا را به فارسی برگردانده‌اند که بخش بسیار ناچیزی از کل کتاب است.

مسئولیت‌ها

وی حاکم شرعی و ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی مرکز، دبیری و عضویت در شورای نگهبان، عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضویت در ۴ دوره مجلس خبرگان، عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی و ریاست دیوان عالی کشور را در کارنامه مسئولیت‌های اجرایی خود داشت. برخی از مسئولیت‌های وی پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران به شرح زیر هستند:

• حاکم شرع و ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی مرکز به دستور خمینی.
• عضو فقها و دبیر شورای نگهبان.
• نماینده خمینی در دانشگاه‌ها و ریاست شورای مرکزی نمایندگان رهبر در دانشگاه‌ها.
• رئیس هیئت عفو خمینی.
• عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام.
• عضو شورای بازنگری قانون اساسی.
• نماینده مردم تهران در چهار دوره مجلس خبرگان.
• رئیس دیوان عالی کشور

ریاست دادگاه عباس امیرانتظام

عباس امیرانتظام، سخنگوی دولت موقت مهدی بازرگان، پس از اشغال سفارت آمریکا در تهران بازداشت و سپس در دادگاهی به ریاست محمد محمدی گیلانی به حبس ابد محکوم شد. امیرانتظام روز ۲۱ شهریور ماه ۱۳۹۲ برای درمان به بیمارستان مراجعه می‌کند و متوجه می‌شود که محمدی گیلانی در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان بستری است و در همان لحظه به ملاقات وی می‌رود و از او عیادت می‌کند.

بروز بیماری و درگذشت

محمدی گیلانی در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ به دلیل مشکل ریوی در بیمارستان پارس تهران بستری شد. جایی که پزشک و عضو هیئت مدیره آن یکی از محکومین بعداً آزادشده او بود. بنا به گفته پزشک معالج او ۳۰ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۳ به دلیل مشکل ریوی در بخش آی.سی. یو بستری شد و در ۲۰ خرداد ۱۳۹۳ کاملاً هوشیاری خود را از دست داد و سیستم مغزی او دچار اختلال شد. وی سرانجام در ۱۸ تیرماه ۱۳۹۳ در سن ۸۶ سالگی درگذشت. در مراسم چهلمین روز درگذشت وی رؤسای جمهور سابق ایران (ازجمله سید محمد خاتمی و محمود احمدی‌نژاد) و دیگر چهره‌های معروف حضور یافتند.

منابع

• سبحانی، جعفر. عدالت در دین. چاپ ششم قم: نشر سوره، ۱۳۷۹.
• هاشمی شاهرودی، محمود. ده سال با قوهٔ قضاییه. چاپ اول تهران: نشر امام خمینی، ۱۳۸۸.

پیوند به بیرون

• http://mgilani.ir
• [۱]
• آیت‌الله‌هایی که به خاطر انقلاب فرزندانشان را دادگاهی کردند خبرگزاری مهر