بحران آب در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
بازنویسی از ویکی انگلیسی و توسط منابع معتبر دانشنامه ای و حذف مطالب جانبدارانه و منابع مشکوک
ابرابزار
برچسب: برگردانده‌شده
خط ۵: خط ۵:


براساس [[شاخص فالکن مارک]]، کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. با توجه به اینکه در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ خورشیدی حدود ۶۹ درصد از کل آب تجدیدپذیر سالیانه مورد استفاده قرار می‌گیرد، براساس شاخص [[سازمان ملل]]، [[ایران]] نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص مؤسسه بین‌المللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.<ref name="احسانی">احسانی، مهرزاد؛ خالدی، هومن؛ شناخت و ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی به منظور تأمین امنیت آبی و غذایی کشور؛ یازدهمین همایش ملی کمیتهٔ ملی آبیاری و زهکشی ایران</ref>
براساس [[شاخص فالکن مارک]]، کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. با توجه به اینکه در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ خورشیدی حدود ۶۹ درصد از کل آب تجدیدپذیر سالیانه مورد استفاده قرار می‌گیرد، براساس شاخص [[سازمان ملل]]، [[ایران]] نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص مؤسسه بین‌المللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.<ref name="احسانی">احسانی، مهرزاد؛ خالدی، هومن؛ شناخت و ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی به منظور تأمین امنیت آبی و غذایی کشور؛ یازدهمین همایش ملی کمیتهٔ ملی آبیاری و زهکشی ایران</ref>
بنا بر شاخص‌های ذکر شده، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال ۲۰۲۵ باید بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر می‌رسد.<ref name="احسانی" />
بنا بر شاخص‌های ذکر شده، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال ۲۰۲۵ باید بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر می‌رسد.<ref name="احسانی"/>


== آب‌وهوا ==
== آب‌وهوا ==
[[باران|بارش باران]] در ایران بسیار فصلی است و فقط یک فصل بارانی بین ماه‌های مهر و فروردین وجود دارد که باعث می‌شود زمین در بقیه سال بسیار خشک باشد. رودخانه‌های ایران دارای تغییرات بسیار شدید در فصل‌های مختلف هستند. به عنوان مثال، دبی [[کارون|رودخانه کارون]] در [[استان خوزستان|خوزستان]] در دوره‌های پرآبی ده برابر مقدار آن در در دوره‌های خشک است. در بسیاری از مناطق ممکن است هیچ بارشی وجود نداشته باشد تا اینکه طوفان‌های ناگهانی، همراه با بارندگی شدید، تقریباً باران کل سال را در چند روز بارش کند. کمبود آب با توزیع نابرابر آب افزایش می‌یابد. در نزدیکی دریای خزر، میزان بارندگی سالانه به‌طور متوسط حدود ۱۲۸۰ میلی‌متر است، اما در فلات مرکزی و مناطق پست در جنوب به ندرت از ۱۰۰ میلی‌متر عبور می‌کند.<ref name="Chapin">[http://countrystudies.us/iran/74.htm Helen Chapin Metz, ed. Iran: A Country Study.] Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, Chapter "Water".</ref> حساسیت ایران به تغییرپذیری زیاد دما و بارش منجر به ایجاد سدها و مخازن برای تنظیم و ایجاد جریان پایدارتر آب در سراسر کشور شده‌است.<ref name=":0" />
[[باران|بارش باران]] در ایران بسیار فصلی است و فقط یک فصل بارانی بین ماه‌های مهر و فروردین وجود دارد که باعث می‌شود زمین در بقیه سال بسیار خشک باشد. رودخانه‌های ایران دارای تغییرات بسیار شدید در فصل‌های مختلف هستند. به عنوان مثال، دبی [[کارون|رودخانه کارون]] در [[استان خوزستان|خوزستان]] در دوره‌های پرآبی ده برابر مقدار آن در در دوره‌های خشک است. در بسیاری از مناطق ممکن است هیچ بارشی وجود نداشته باشد تا اینکه طوفان‌های ناگهانی، همراه با بارندگی شدید، تقریباً باران کل سال را در چند روز بارش کند. کمبود آب با توزیع نابرابر آب افزایش می‌یابد. در نزدیکی دریای خزر، میزان بارندگی سالانه به‌طور متوسط حدود ۱۲۸۰ میلی‌متر است، اما در فلات مرکزی و مناطق پست در جنوب به ندرت از ۱۰۰ میلی‌متر عبور می‌کند.<ref name="Chapin">[http://countrystudies.us/iran/74.htm Helen Chapin Metz, ed. Iran: A Country Study.] Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, Chapter "Water".</ref> حساسیت ایران به تغییرپذیری زیاد دما و بارش منجر به ایجاد سدها و مخازن برای تنظیم و ایجاد جریان پایدارتر آب در سراسر کشور شده‌است.<ref name=":0"/>


=== تغییرات اقلیمی ===
=== تغییرات اقلیمی ===
خط ۱۴: خط ۱۴:


== منابع آب ==
== منابع آب ==

=== آب موجود ===
=== آب موجود ===
منابع آب تجدیدپذیر داخلی 128.5 میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده شده است (به طور متوسط برای سال‌های 1977–2001). <ref>{{cite web|url=http://www.iran-daily.com/1388/12/2/MainPaper/3622/Page/5/Index.htm|title=Iran Daily|date=21 February 2010}}</ref> رواناب سطحی در مجموع 97.3 میلیارد متر مکعب در سال می‌باشد ، که 5.4 میلیارد متر مکعب در سال از زهکشی سفره‌های زیرزمینی حاصل می‌شود و بنابراین باید از کل آن کم شود. [[تغذیه آب‌های زیرزمینی|بازشارژ آب زیرزمینی]] در حدود 49.3 میلیارد متر مکعب در سال برآورد می‌شود ، که 12.7 میلیارد متر مکعب در سال از نفوذ در بستر رودخانه حاصل می‌شود و همچنین باید کم شود. ایران 6.7 میلیارد متر مکعب در سال آب سطحی از [[پاکستان]] و مقداری آب از [[افغانستان]] از طریق رودخانه هیرمند دریافت می‌کند. جریان [[ارس|رودخانه ارس]] ، در مرز با [[آذربایجان]] ، 4.6 میلیارد متر مکعب در سال برآورد شده است. رواناب سطحی به دریا و سایر کشورها 55.9 میلیارد متر مکعب در سال برآورد می‌شود. <ref name="FAO">{{cite web|url=http://www.fao.org/ag/agl/aglw/aquastat/countries/iran/main1.htm|title=Natural Resources and Environment: Land and Water Division|publisher=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://earthtrends.wri.org/text/water-resources/country-profile-87.html|title=World Resources Institute:Water Resources and Freshwater Ecosystems COUNTRY PROFILE - Iran|publisher=}}</ref>
منابع آب تجدیدپذیر داخلی ۱۲۸٫۵ میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده شده‌است (به‌طور متوسط برای سال‌های 1977–2001).<ref>{{cite web|url=http://www.iran-daily.com/1388/12/2/MainPaper/3622/Page/5/Index.htm|title=Iran Daily|date=21 February 2010}}</ref> رواناب سطحی در مجموع ۹۷٫۳ میلیارد متر مکعب در سال می‌باشد، که ۵٫۴ میلیارد متر مکعب در سال از زهکشی سفره‌های زیرزمینی حاصل می‌شود و بنابراین باید از کل آن کم شود. [[تغذیه آب‌های زیرزمینی|بازشارژ آب زیرزمینی]] در حدود ۴۹٫۳ میلیارد متر مکعب در سال برآورد می‌شود، که ۱۲٫۷ میلیارد متر مکعب در سال از نفوذ در بستر رودخانه حاصل می‌شود و همچنین باید کم شود. ایران ۶٫۷ میلیارد متر مکعب در سال آب سطحی از [[پاکستان]] و مقداری آب از [[افغانستان]] از طریق رودخانه هیرمند دریافت می‌کند. جریان [[ارس|رودخانه ارس]]، در مرز با [[آذربایجان]]، ۴٫۶ میلیارد متر مکعب در سال برآورد شده‌است. رواناب سطحی به دریا و سایر کشورها ۵۵٫۹ میلیارد متر مکعب در سال برآورد می‌شود.<ref name="FAO">{{cite web|url=http://www.fao.org/ag/agl/aglw/aquastat/countries/iran/main1.htm|title=Natural Resources and Environment: Land and Water Division|publisher=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://earthtrends.wri.org/text/water-resources/country-profile-87.html|title=World Resources Institute:Water Resources and Freshwater Ecosystems COUNTRY PROFILE - Iran|publisher=}}</ref>


=== میزان استفاده از آب ===
=== میزان استفاده از آب ===
[[پرونده:Water-withdrawals-per-capita.png|بندانگشتی|237x237پیکسل|نمودار سرانه برداشت آب ایران و برخی از کشورها در سال برای تمام مصارف کشاورزی، صنعتی و شخصی از سال‌های ۱۹۷۵ میلادی تا ۲۰۱۵ (۱۳۵۳-۱۳۹۳ شمسی)<ref>{{Cite journal|last=Ritchie|first=Hannah|last2=Roser|first2=Max|date=2017-11-20|title=Water Use and Stress|url=https://ourworldindata.org/water-use-stress|journal=Our World in Data}}</ref>]]
[[پرونده:Water-withdrawals-per-capita.png|بندانگشتی|237x237پیکسل|نمودار سرانه برداشت آب ایران و برخی از کشورها در سال برای تمام مصارف کشاورزی، صنعتی و شخصی از سال‌های ۱۹۷۵ میلادی تا ۲۰۱۵ (۱۳۵۳–۱۳۹۳ شمسی)<ref>{{Cite journal|last=Ritchie|first=Hannah|last2=Roser|first2=Max|date=2017-11-20|title=Water Use and Stress|url=https://ourworldindata.org/water-use-stress|journal=Our World in Data}}</ref>]]
کل برداشت آب در سال 1993 حدود 70 میلیارد متر مکعب برآورد شد که در سال 2004 به 93 میلیارد متر مکعب افزایش یافته است،<ref name=":1">{{cite web|url=http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|title=AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604185917/http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|archive-date=4 June 2011}}</ref> که 92٪ از آن برای مصارف کشاورزی ، 6٪ برای مصارف خانگی و 2٪ برای مصارف صنعتی استفاده شده است. اگرچه این میزان معادل 51٪ از منابع واقعی تجدیدپذیر آب است، اما برداشت سالانه از سفره‌های زیرزمینی (57 میلیارد متر مکعب در سال 1993 ، 53 میلیارد متر مکعب در سال 2004) در حال حاضر بیش از برآورد عملکرد مطمئن (46 میلیارد متر مکعب) است.<ref name="FAO2">{{cite web|url=http://www.fao.org/ag/agl/aglw/aquastat/countries/iran/main1.htm|title=Natural Resources and Environment: Land and Water Division|publisher=}}</ref> به عنوان مثال ، آب مورد نیاز [[تهران بزرگ]] با بیش از 13 میلیون نفر جمعیت، توسط آب‌های سطحی از [[سد لار]] رودخانه لار در شمال شرقی شهر ، [[سد لتیان]] در [[جاجرود (رود)|رودخانه جاجرود]] در شمال ، و [[رودخانه کرج]] در شمال غربی و همچنین توسط آب‌های زیرزمینی در مجاورت شهر تأمین می‌شود. استان‌های [[استان گیلان|گیلان]] ، [[استان مازندران|مازندران]] و [[اصفهان]] به ترتیب با 54 ، 52 و 42 درصد بیشترین بازده [[آبیاری]] و [[استان خوزستان]] با 38 درصد، کمترین بازده آبیاری را دارند.<ref name="iran-daily.com">{{cite web|url=http://www.iran-daily.com/1387/3323/html/economy.htm#s358839|title=Food Security Index at 96%|author=Sadeq Dehqan|work=Iran Daily|archive-url=https://web.archive.org/web/20090502233616/http://www.iran-daily.com/1387/3323/html/economy.htm|archive-date=2 May 2009}}</ref> مصرف آب لوله‌‌کشی خانگی در کشور 70٪ بیش از متوسط جهانی است.<ref>[[Kayhan]]:[http://www.iran-daily.com/1388/3366/html/national.htm: ''Changing Old Habits'', quoting the leader of the Islamic Revolution Ayatollah Seyed Ali Khamenei in his 2009 Norouz message]</ref> 16 میلیارد متر مکعب آب برای تولید برق در سال 1999 استفاده شد.<ref name=":12">{{cite web|url=http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|title=AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604185917/http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|archive-date=4 June 2011}}</ref>
کل برداشت آب در سال ۱۹۹۳ حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب برآورد شد که در سال ۲۰۰۴ به ۹۳ میلیارد متر مکعب افزایش یافته‌است،<ref name=":1">{{cite web|url=http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|title=AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604185917/http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|archive-date=4 June 2011}}</ref> که ۹۲٪ از آن برای مصارف کشاورزی، ۶٪ برای مصارف خانگی و ۲٪ برای مصارف صنعتی استفاده شده‌است. اگرچه این میزان معادل ۵۱٪ از منابع واقعی تجدیدپذیر آب است، اما برداشت سالانه از سفره‌های زیرزمینی (۵۷ میلیارد متر مکعب در سال ۱۹۹۳، ۵۳ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۴) در حال حاضر بیش از برآورد عملکرد مطمئن (۴۶ میلیارد متر مکعب) است.<ref name="FAO2">{{cite web|url=http://www.fao.org/ag/agl/aglw/aquastat/countries/iran/main1.htm|title=Natural Resources and Environment: Land and Water Division|publisher=}}</ref> به عنوان مثال، آب مورد نیاز [[تهران بزرگ]] با بیش از ۱۳ میلیون نفر جمعیت، توسط آب‌های سطحی از [[سد لار]] رودخانه لار در شمال شرقی شهر، [[سد لتیان]] در [[جاجرود (رود)|رودخانه جاجرود]] در شمال، و [[رودخانه کرج]] در شمال غربی و همچنین توسط آب‌های زیرزمینی در مجاورت شهر تأمین می‌شود. استان‌های [[استان گیلان|گیلان]]، [[استان مازندران|مازندران]] و [[اصفهان]] به ترتیب با ۵۴، ۵۲ و ۴۲ درصد بیشترین بازده [[آبیاری]] و [[استان خوزستان]] با ۳۸ درصد، کمترین بازده آبیاری را دارند.<ref name="iran-daily.com">{{cite web|url=http://www.iran-daily.com/1387/3323/html/economy.htm#s358839|title=Food Security Index at 96%|author=Sadeq Dehqan|work=Iran Daily|archive-url=https://web.archive.org/web/20090502233616/http://www.iran-daily.com/1387/3323/html/economy.htm|archive-date=2 May 2009}}</ref> مصرف آب لوله‌کشی خانگی در کشور ۷۰٪ بیش از متوسط جهانی است.<ref>[[Kayhan]]:[http://www.iran-daily.com/1388/3366/html/national.htm: ''Changing Old Habits'', quoting the leader of the Islamic Revolution Ayatollah Seyed Ali Khamenei in his 2009 Norouz message]</ref> 16 میلیارد متر مکعب آب برای تولید برق در سال ۱۹۹۹ استفاده شد.<ref name=":12">{{cite web|url=http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|title=AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604185917/http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|archive-date=4 June 2011}}</ref>


در سال 2014 ، ایران از 70٪ کل آب شیرین تجدیدپذیر خود استفاده می‌کند ، که بسیار بالاتر از حد بالای 40٪ توصیه شده طبق هنجارهای بین المللی است.<ref>Bijan Rouhani & Fatema Soudavar Farmanfarmaian:[http://www.payvand.com/news/14/mar/1025.html Iran's Imperiled Environment], Payvand News, January 2014</ref>
در سال ۲۰۱۴، ایران از ۷۰٪ کل آب شیرین تجدیدپذیر خود استفاده می‌کند، که بسیار بالاتر از حد بالای ۴۰٪ توصیه شده طبق هنجارهای بین‌المللی است.<ref>Bijan Rouhani & Fatema Soudavar Farmanfarmaian:[http://www.payvand.com/news/14/mar/1025.html Iran's Imperiled Environment], Payvand News, January 2014</ref>


=== آلودگی آب ===
=== آلودگی آب ===
[[آلودگی آب]] توسط [[فاضلاب صنعتی]] و شهری و همچنین کشاورزی ایجاد می‌شود. در مورد فاضلاب شهری ، قسمت عمده فاضلاب جمع آوری شده بدون تصفیه رها می‌شود و منبع اصلی آلودگی آب‌های زیرزمینی و خطری برای سلامت جامعه است. در تعدادی از شهرهای فاقد فاضلاب بهداشتی ، خانوارها فاضلاب خود را از طریق مجاری تخلیه آب باران تخلیه می‌کنند.<ref name="www-wds.worldbank.org">[http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2005/05/09/000090341_20050509132811/Rendered/PDF/31984.pdf World Bank: Northern Cities Water Supply and Sanitation Project], p. 29-30</ref>
[[آلودگی آب]] توسط [[فاضلاب صنعتی]] و شهری و همچنین کشاورزی ایجاد می‌شود. در مورد فاضلاب شهری، قسمت عمده فاضلاب جمع‌آوری شده بدون تصفیه رها می‌شود و منبع اصلی آلودگی آب‌های زیرزمینی و خطری برای سلامت جامعه است. در تعدادی از شهرهای فاقد فاضلاب بهداشتی، خانوارها فاضلاب خود را از طریق مجاری تخلیه آب باران تخلیه می‌کنند.<ref name="www-wds.worldbank.org">[http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2005/05/09/000090341_20050509132811/Rendered/PDF/31984.pdf World Bank: Northern Cities Water Supply and Sanitation Project], p. 29-30</ref>


== زیر ساخت ==
== زیر ساخت ==
[[پرونده:Eram Garden By Sogand 06.jpg|بندانگشتی|262x262پیکسل|در ایران از آب برای آبیاری و تزئین باغ‌های سنتی استفاده می‌شود، مانند [[باغ ارم|باغ ارم شیراز]].]]
[[پرونده:Eram Garden By Sogand 06.jpg|بندانگشتی|262x262پیکسل|در ایران از آب برای آبیاری و تزئین باغ‌های سنتی استفاده می‌شود، مانند [[باغ ارم|باغ ارم شیراز]].]]
بیشتر آب آشامیدنی در ایران از طریق زیرساخت‌های مدرن مانند سدها ، مخازن ، خطوط لوله انتقال از راه دور - که بعضی از آنها بیش از 300 کیلومتر طول دارند - و چاه های عمیق تأمین می‌شود. حدود 60،000 سیستم سنتی [[قنات]] در مناطق فلات ایران در یزد ، خراسان و کرمان - امروزه هنوز برای آبیاری و تأمین آب آشامیدنی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک استفاده می‌شود.<ref name="Chapin2">[http://countrystudies.us/iran/74.htm Helen Chapin Metz, ed. Iran: A Country Study.] Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, Chapter "Water".</ref> قدیمی‌ترین و بزرگترین قنات شناخته شده در شهر [[گناباد]] ایران است که پس از 2700 سال هنوز هم آب آشامیدنی و کشاورزی را برای نزدیک به 40,000 نفر تأمین می‌کند. عمق [[چاه آب|چاه]] اصلی آن بیش از 360 متر و طول آن 45 کیلومتر است. تخمین زده می‌شود که حدود 500,000 چاه عمیق و کم عمق در ایران وجود داشته باشد.<ref>[https://www.un.org/esa/agenda21/natlinfo/countr/iran/Iranwatersanitf.pdf United Nations:Freshwater and Sanitation Country Profile - The Islamic Republic of Iran], p. 4</ref> در ایران 42 سد بزرگ در حال بهره‌برداری با ظرفیت ذخیره سازی ترکیبی 33 میلیارد متر مکعب در سال وجود دارد. این سدها سالانه حدود 200 میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره سازی را به دلیل رسوبگذاری از دست می‌دهند (0.5-0.75٪ از ظرفیت ذخیره سازی آنها). بیشتر سدها، سدهای چند منظوره برای تولید [[برق آبی]] ، [[آبیاری]] ، کنترل [[سیل|سیلاب]] و در بعضی موارد تأمین [[آب آشامیدنی]] هستند.<ref>[http://www.waser.cn/news%20and%20announcements/waser%20Technical%20Sessions/Sedimentation%20in%20the%20Reservoir%20of%20Large%20Dams%20in1final.ppt Ministry of Energy, Water Research Institute:Sedimentation in the Reservoirs of Large Dams in Iran], 2000</ref>
بیشتر آب آشامیدنی در ایران از طریق زیرساخت‌های مدرن مانند سدها، مخازن، خطوط لوله انتقال از راه دور - که بعضی از آنها بیش از ۳۰۰ کیلومتر طول دارند - و چاه‌های عمیق تأمین می‌شود. حدود ۶۰٬۰۰۰ سیستم سنتی [[قنات]] در مناطق فلات ایران در یزد، خراسان و کرمان - امروزه هنوز برای آبیاری و تأمین آب آشامیدنی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک استفاده می‌شود.<ref name="Chapin2">[http://countrystudies.us/iran/74.htm Helen Chapin Metz, ed. Iran: A Country Study.] Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, Chapter "Water".</ref> قدیمی‌ترین و بزرگترین قنات شناخته شده در شهر [[گناباد]] ایران است که پس از ۲۷۰۰ سال هنوز هم آب آشامیدنی و کشاورزی را برای نزدیک به ۴۰٬۰۰۰ نفر تأمین می‌کند. عمق [[چاه آب|چاه]] اصلی آن بیش از ۳۶۰ متر و طول آن ۴۵ کیلومتر است. تخمین زده می‌شود که حدود ۵۰۰٬۰۰۰ چاه عمیق و کم عمق در ایران وجود داشته باشد.<ref>[https://www.un.org/esa/agenda21/natlinfo/countr/iran/Iranwatersanitf.pdf United Nations:Freshwater and Sanitation Country Profile - The Islamic Republic of Iran], p. 4</ref> در ایران ۴۲ سد بزرگ در حال بهره‌برداری با ظرفیت ذخیره‌سازی ترکیبی ۳۳ میلیارد متر مکعب در سال وجود دارد. این سدها سالانه حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره‌سازی را به دلیل رسوبگذاری از دست می‌دهند (۰٫۵–۰٫۷۵٪ از ظرفیت ذخیره‌سازی آنها). بیشتر سدها، سدهای چند منظوره برای تولید [[برق آبی]]، [[آبیاری]] ، کنترل [[سیل|سیلاب]] و در بعضی موارد تأمین [[آب آشامیدنی]] هستند.<ref>[http://www.waser.cn/news%20and%20announcements/waser%20Technical%20Sessions/Sedimentation%20in%20the%20Reservoir%20of%20Large%20Dams%20in1final.ppt Ministry of Energy, Water Research Institute:Sedimentation in the Reservoirs of Large Dams in Iran], 2000</ref>


== مدیریت استراتژیک ==
== مدیریت استراتژیک ==

نسخهٔ ‏۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۲۱

تصاویر ماهواره‌ای از سال ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۴ که نشان دهنده کاهش سطح آب دریاچه ارومیه است (فیلم)

بحران آب در ایران به مشکلات ناشی از کمبود آب در ایران اشاره دارد. کمبود آب می‌تواند نتیجه دو مکانیسم متفاوت باشد: کمبود آب فیزیکی (مطلق) و کمبود آب اقتصادی. منظور از کمبود آب فیزیکی عدم وجود منابع کافی آب طبیعی برای تأمین تقاضای یک منطقه است، و کمبود آب اقتصادی نتیجه مدیریت ضعیف منابع آب کافی موجود است. نگرانی‌های اصلی ایران در مورد بحران آب شامل: تغییرپذیری اقلیمی زیاد، توزیع نامناسب آب و اولویت‌بندی توسعه اقتصادی است.[۱]

با توجه به میزان منابع آب و سرانهٔ مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با کمبود فیزیکی آب قرار دارد. این گروه شامل کشورهایست که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این بدان معناست که حتی با بالاترین راندمان و بهره‌وری ممکن در مصرف آب، برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه می‌باشند.[۲]

براساس شاخص فالکن مارک، کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. با توجه به اینکه در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ خورشیدی حدود ۶۹ درصد از کل آب تجدیدپذیر سالیانه مورد استفاده قرار می‌گیرد، براساس شاخص سازمان ملل، ایران نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص مؤسسه بین‌المللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.[۳] بنا بر شاخص‌های ذکر شده، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال ۲۰۲۵ باید بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر می‌رسد.[۳]

آب‌وهوا

بارش باران در ایران بسیار فصلی است و فقط یک فصل بارانی بین ماه‌های مهر و فروردین وجود دارد که باعث می‌شود زمین در بقیه سال بسیار خشک باشد. رودخانه‌های ایران دارای تغییرات بسیار شدید در فصل‌های مختلف هستند. به عنوان مثال، دبی رودخانه کارون در خوزستان در دوره‌های پرآبی ده برابر مقدار آن در در دوره‌های خشک است. در بسیاری از مناطق ممکن است هیچ بارشی وجود نداشته باشد تا اینکه طوفان‌های ناگهانی، همراه با بارندگی شدید، تقریباً باران کل سال را در چند روز بارش کند. کمبود آب با توزیع نابرابر آب افزایش می‌یابد. در نزدیکی دریای خزر، میزان بارندگی سالانه به‌طور متوسط حدود ۱۲۸۰ میلی‌متر است، اما در فلات مرکزی و مناطق پست در جنوب به ندرت از ۱۰۰ میلی‌متر عبور می‌کند.[۴] حساسیت ایران به تغییرپذیری زیاد دما و بارش منجر به ایجاد سدها و مخازن برای تنظیم و ایجاد جریان پایدارتر آب در سراسر کشور شده‌است.[۱]

تغییرات اقلیمی

پیش‌بینی می‌شود طی چند دهه آینده میانگین دما در ایران ۲٫۶ درجه سلسیوس افزایش و میزان بارندگی ۳۵٪ کاهش داشته باشد.[۵] این امر می‌تواند به‌طور بالقوه خشکسالی را تشدید کرده و تولید محصولات زراعی را با مشکل مواجه کند.

منابع آب

آب موجود

منابع آب تجدیدپذیر داخلی ۱۲۸٫۵ میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده شده‌است (به‌طور متوسط برای سال‌های 1977–2001).[۶] رواناب سطحی در مجموع ۹۷٫۳ میلیارد متر مکعب در سال می‌باشد، که ۵٫۴ میلیارد متر مکعب در سال از زهکشی سفره‌های زیرزمینی حاصل می‌شود و بنابراین باید از کل آن کم شود. بازشارژ آب زیرزمینی در حدود ۴۹٫۳ میلیارد متر مکعب در سال برآورد می‌شود، که ۱۲٫۷ میلیارد متر مکعب در سال از نفوذ در بستر رودخانه حاصل می‌شود و همچنین باید کم شود. ایران ۶٫۷ میلیارد متر مکعب در سال آب سطحی از پاکستان و مقداری آب از افغانستان از طریق رودخانه هیرمند دریافت می‌کند. جریان رودخانه ارس، در مرز با آذربایجان، ۴٫۶ میلیارد متر مکعب در سال برآورد شده‌است. رواناب سطحی به دریا و سایر کشورها ۵۵٫۹ میلیارد متر مکعب در سال برآورد می‌شود.[۷][۸]

میزان استفاده از آب

نمودار سرانه برداشت آب ایران و برخی از کشورها در سال برای تمام مصارف کشاورزی، صنعتی و شخصی از سال‌های ۱۹۷۵ میلادی تا ۲۰۱۵ (۱۳۵۳–۱۳۹۳ شمسی)[۹]

کل برداشت آب در سال ۱۹۹۳ حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب برآورد شد که در سال ۲۰۰۴ به ۹۳ میلیارد متر مکعب افزایش یافته‌است،[۱۰] که ۹۲٪ از آن برای مصارف کشاورزی، ۶٪ برای مصارف خانگی و ۲٪ برای مصارف صنعتی استفاده شده‌است. اگرچه این میزان معادل ۵۱٪ از منابع واقعی تجدیدپذیر آب است، اما برداشت سالانه از سفره‌های زیرزمینی (۵۷ میلیارد متر مکعب در سال ۱۹۹۳، ۵۳ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۴) در حال حاضر بیش از برآورد عملکرد مطمئن (۴۶ میلیارد متر مکعب) است.[۱۱] به عنوان مثال، آب مورد نیاز تهران بزرگ با بیش از ۱۳ میلیون نفر جمعیت، توسط آب‌های سطحی از سد لار رودخانه لار در شمال شرقی شهر، سد لتیان در رودخانه جاجرود در شمال، و رودخانه کرج در شمال غربی و همچنین توسط آب‌های زیرزمینی در مجاورت شهر تأمین می‌شود. استان‌های گیلان، مازندران و اصفهان به ترتیب با ۵۴، ۵۲ و ۴۲ درصد بیشترین بازده آبیاری و استان خوزستان با ۳۸ درصد، کمترین بازده آبیاری را دارند.[۱۲] مصرف آب لوله‌کشی خانگی در کشور ۷۰٪ بیش از متوسط جهانی است.[۱۳] 16 میلیارد متر مکعب آب برای تولید برق در سال ۱۹۹۹ استفاده شد.[۱۴]

در سال ۲۰۱۴، ایران از ۷۰٪ کل آب شیرین تجدیدپذیر خود استفاده می‌کند، که بسیار بالاتر از حد بالای ۴۰٪ توصیه شده طبق هنجارهای بین‌المللی است.[۱۵]

آلودگی آب

آلودگی آب توسط فاضلاب صنعتی و شهری و همچنین کشاورزی ایجاد می‌شود. در مورد فاضلاب شهری، قسمت عمده فاضلاب جمع‌آوری شده بدون تصفیه رها می‌شود و منبع اصلی آلودگی آب‌های زیرزمینی و خطری برای سلامت جامعه است. در تعدادی از شهرهای فاقد فاضلاب بهداشتی، خانوارها فاضلاب خود را از طریق مجاری تخلیه آب باران تخلیه می‌کنند.[۱۶]

زیر ساخت

در ایران از آب برای آبیاری و تزئین باغ‌های سنتی استفاده می‌شود، مانند باغ ارم شیراز.

بیشتر آب آشامیدنی در ایران از طریق زیرساخت‌های مدرن مانند سدها، مخازن، خطوط لوله انتقال از راه دور - که بعضی از آنها بیش از ۳۰۰ کیلومتر طول دارند - و چاه‌های عمیق تأمین می‌شود. حدود ۶۰٬۰۰۰ سیستم سنتی قنات در مناطق فلات ایران در یزد، خراسان و کرمان - امروزه هنوز برای آبیاری و تأمین آب آشامیدنی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک استفاده می‌شود.[۱۷] قدیمی‌ترین و بزرگترین قنات شناخته شده در شهر گناباد ایران است که پس از ۲۷۰۰ سال هنوز هم آب آشامیدنی و کشاورزی را برای نزدیک به ۴۰٬۰۰۰ نفر تأمین می‌کند. عمق چاه اصلی آن بیش از ۳۶۰ متر و طول آن ۴۵ کیلومتر است. تخمین زده می‌شود که حدود ۵۰۰٬۰۰۰ چاه عمیق و کم عمق در ایران وجود داشته باشد.[۱۸] در ایران ۴۲ سد بزرگ در حال بهره‌برداری با ظرفیت ذخیره‌سازی ترکیبی ۳۳ میلیارد متر مکعب در سال وجود دارد. این سدها سالانه حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره‌سازی را به دلیل رسوبگذاری از دست می‌دهند (۰٫۵–۰٫۷۵٪ از ظرفیت ذخیره‌سازی آنها). بیشتر سدها، سدهای چند منظوره برای تولید برق آبی، آبیاری ، کنترل سیلاب و در بعضی موارد تأمین آب آشامیدنی هستند.[۱۹]

مدیریت استراتژیک

یک تحقیق مستقل ۱۰ تن از متخصصان ایرانی حوزه مدیریت منابع آب که در آمریکای شمالی و انگلستان تحصیل کرده‌اند نشان می‌دهد که دلیل اصلی کاهش ۸۰ درصدی حجم آب دریاچه ارومیه طی چهار دهه اخیر که سطح آب آن را در ابتدای مهرماه امسال به حدود ۱۰ درصد سطح اولیه آن در سال ۱۳۵۱ شمسی کاهش داده، فعالیت‌های انسانی و توسعه سازه‌ای بی‌رویه در این حوضه آبریز بوده و تأثیر خشکسالی و تغییرات آب و هوایی در منطقه در حدی نبوده که بتواند تغییرات سطحی و حجمی این چنینی در دریاچه ایجاد کند. در نتیجه این پژوهش، احیای فیزیکی دریاچه ارومیه ممکن دانسته شده اما چنین فرایندی را مشروط به یک خواست سراسری سیاسی و اقتصادی درنظرگرفته‌است که در طی سال‌های طولانی به نتیجه خواهد رسید.[۲۰]

نمودهای بحران

خشکسالی در دهه ۱۳۸۰

نمایی در شب از سی‌وسه‌پل در بستر بی‌آبِ زاینده‌رود.
در پی بحران کم‌آبی در ایران و با بحران کاهش ریزش برف و باران در سال‌های اخیر و تغییر و تحولاتی که در مسیر رودخانه زاینده‌رود ایجاد شده، آب این رودخانه قبل از رسیدن به اصفهان قطع می‌شود.

در فروردین ۱۳۸۷، علی‌محمد نوریان رئیس سازمان هواشناسی ایران در بازدید از یکی از ایستگاه‌های هواشناسی به خبر وقوع خشکسالی و کاهش شدید بارندگی در زمستان ۱۳۸۶ را اعلام کرد.[۲۱][۲۲][پیوند مرده] سازمان هواشناسی ایران از ادامه یافتن خشکسالی برای ۴ سال، یعنی تا پایان سال ۱۳۹۰ خبر داد. این رویداد همچنان ادامه دارد و تاکنون خسارات بسیاری را به ایران وارد کرده‌است. مقامات دولتی این خشکسالی را شدیدترین خشکسالی در ۴۰ سال اخیر ارزیابی کردند.

پیش از اعلام دیرهنگام خبر توسط رئیس سازمان هواشناسی در اسفند ۱۳۸۶ و در پی کاهش شدید بارندگی روحانیون محلی در بسیاری از شهرها و استان‌ها اقدام به برپایی نماز باران کرده بودند.[۲۳][پیوند مرده] وزات نیرو نیز پس از سازمان هواشناسی خبر وقوع خشکسالی شدید در ایران را تأیید و خواستار برپایی نماز باران توسط مردم شد.

میزان بارندگی

بنابر اعلام «زرگر» معاون وزیر نیرو، میزان بارندگی در ایران در هفت ماه از سال آبی ۱۳۸۷–۱۳۸۶، حدود ۱۹۰ میلیارد متر مکعب بوده که معادل ۱۱۵ میلی‌متر در گستره ایران است. این میزان بارندگی در مقایسه با میانگین ۳۹ساله دوره مشابه، ۴۲ درصد کاهش را نشان می‌دهد. این میزان بارش نسبت به خشکسال‌ترین سال که ۷۹–۱۳۷۸ بوده نیز کمتر می‌باشد.[۲۴][۲۵]

میانگین درازمدت بارندگی در ایران ۲۴۲ میلی‌متر است؛ ولی بررسی جدول تغییرات میزان بارش‌ها از سال آبی ۸۶–۸۵ تا سال آبی ۹۳–۹۲ نشان می‌دهد که به غیر از سال ۸۶–۸۵ که میزان بارش‌ها ۲۷۸ میلی‌متر ثبت شده‌است، در مابقی سال‌ها، کمتر از میانگین درازمدت بوده‌است. بر اساس این آمار در سال ۸۷–۸۶ به‌طور متوسط ۱۳۸ میلی‌متر بارندگی ثبت شده که تغییرات آن نسبت به میانگین بلندمدت، منفی ۴۳ درصد است. در سال آبی ۸۸–۸۷ به‌طور متوسط ۲۱۱ میلی‌متر بارش ثبت شده که تغییرات آن نسبت به بلندمدت منفی ۱۳ درصد است. در سال آبی ۸۹–۸۸ به‌طور متوسط ۲۳۴ میلی‌متر بارندگی ثبت شده که تغییرات آن نسبت به بلندمدت منفی ۳ درصد است. در سال آبی ۹۰–۸۹ نیز تنها ۱۹۷ میلی‌متر بارندگی ثبت شده که تغییرات آن نسبت به بلندمدت منفی ۱۹ درصد است. در سال آبی ۹۱–۹۰ به‌طور متوسط ۲۰۵ میلی‌متر بارندگی ثبت شده که تغییرات آن نسبت به بلندمدت منفی ۱۵ درصد است. در سال آبی ۹۲–۹۱ به‌طور متوسط ۲۳۷ میلی‌متر بارندگی ثبت شده که تغییرات آن نسبت به بلندمدت منفی ۲ درصد است و در سال آبی ۹۳–۹۲ حدود ۲۱۸ میلی‌متر ثبت شده که این مقدار نیز نسبت به میانگین درازمدت ۱۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد.[۲۶]

وضعیت آب موجود در مخازن سدها

در شهریور ۱۳۹۵ خورشیدی، پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو اعلام کرد: مجموع ظرفیت کل مخازن ۱۶۹ سد موجود در ایران، تا تاریخ ۱۰ شهریور سال ۱۳۹۵ تقریباً برابر با ۴۹٫۸ میلیارد مترمکعب است که از این میزان حدود ۴۷ درصد آن خالی است. بر طبق این گزارش، از ابتدای مهر ۱۳۹۴ تا ۱۰ شهریور ۱۳۹۵ خروجی آب سدهای کشور که عمدتاً در بخش کشاورزی مصرف شده‌است، در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن، با ۲۸ درصد افزایش، از ۲۸٫۳ میلیارد مترمکعب به ۳۶٫۳ میلیارد مترمکعب رسیده‌است.[۲۷][۲۸]

در آبان ۱۳۹۵ خورشیدی، شرکت مدیریت منابع آب ایران، ظرفیت کل مخازن سدهای کشور در سال ۱۳۹۵ را حدود ۴۹٫۶ میلیارد مترمکعب اعلام کرد و افزود که ۵۴ درصد از مخازن سدهای ایران خالی است.[۲۹][۳۰][۳۱]

حجم بارش برف و باران در سال گذشته[چه سالی؟] ۴۰۰ میلیارد متر مکعب بوده‌است که از این مقدار ۳۸ میلیارد متر مکعب جذب زمین، ۲۴۰ میلیارد مکعب آن تبخیر و مابقی بر سطح زمین جاری شده‌است.

آثار و تبعات خشکسالی

خشکسالی منجر به وارد آمدن آسیب‌های جدی به محیط زیست ایران نیز شد.[۳۲] شبکه برق ایران دست کم با کمبود ۵۵۰۰ مگاوات برق مواجه می‌شود و احتمال قطع برق افزایش می‌یابد.[۳۳][۳۴][پیوند مرده][۳۵][پیوند مرده] همچنین از کیفیت آب آشامیدنی در شهرها نیز کاسته شده و دولت نیز ناچار به بهره‌برداری بیشتر از منابع آب زیرزمینی، برای تأمین آب کشاورزی و آب آشامیدنی خواهد شد.

خشکسالی ۱۴۰۰

پدیده‌ای است که در تابستان ۱۴۰۰ رخ داده‌است. در سال آبی منتهی به این سال، بارندگی‌ها در ایران به حدود پنجاه درصد سال قبل، و ۴۰ درصد کمتر از میانگین بلند مدت رسید و یکی از خشک‌ترین سال‌های نیم قرن اخیر ایران را رقم زد. در استان‌هایی مانند هرمزگان، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی کمبود بارش‌ها بین ۵۰ تا ۸۵ درصد گزارش شده‌است. از سویی دیگر در غرب و جنوب غرب کشور در استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان و چهارمحال و بختیاری نیز کاهش بارش‌ها کاملاً محسوس است. همچنین دمای هوا در بهار ۱۴۰۰ حدود دو تا سه درجه بیشتر از میانگین بلند مدت کشور بوده‌است.[۳۶][۳۷]

این خشکسالی موجب ایجاد بحران‌هایی در تهیه آب آشامیدنی، تولید محصولات کشاورزی و تولید برق در ایران شده‌است.[۳۸][۳۹]

خشک شدن هامون و سد دوستی

در سال ۹۴ نزدیک به سیصد میلیون مترمکعب آب از افغانستان وارد سد دوستی ایران شده بود، اما از با افتتاح سد هرات میزان ورودی آب هری رود به داخل سد دوستی از ۳۰۰ به ۳ میلیون مترمکعب کاهش یافت. دریاچه هامون نیز به کلی خشک شده‌است در مورد هری رود بین دو کشور قراردادی وجود ندارد اما معاهده حقابه میان افغانستان و ایران مربوط به هلمند در هر دو مجلس قانون‌گذاری دو کشور آن را تصویب کردند.[۴۰]

پانویس

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Madani, Kaveh (2014-12-01). "Water management in Iran: what is causing the looming crisis?". Journal of Environmental Studies and Sciences (به انگلیسی). 4 (4): 315–328. doi:10.1007/s13412-014-0182-z. ISSN 2190-6491.
  2. ↑ ببران و هنربخش، «بحران وضعیت آب در جهان و ایران»، راهبرد.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ احسانی، مهرزاد؛ خالدی، هومن؛ شناخت و ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی به منظور تأمین امنیت آبی و غذایی کشور؛ یازدهمین همایش ملی کمیتهٔ ملی آبیاری و زهکشی ایران
  4. ↑ Helen Chapin Metz, ed. Iran: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, Chapter "Water".
  5. ↑ Mansouri Daneshvar, Mohammad Reza; Ebrahimi, Majid; Nejadsoleymani, Hamid (2019-03-01). "An overview of climate change in Iran: facts and statistics". Environmental Systems Research (به انگلیسی). 8 (1): 7. doi:10.1186/s40068-019-0135-3. ISSN 2193-2697.
  6. ↑ "Iran Daily". 21 February 2010.
  7. ↑ "Natural Resources and Environment: Land and Water Division".
  8. ↑ "World Resources Institute:Water Resources and Freshwater Ecosystems COUNTRY PROFILE - Iran".
  9. ↑ Ritchie, Hannah; Roser, Max (2017-11-20). "Water Use and Stress". Our World in Data.
  10. ↑ "AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)". Archived from the original on 4 June 2011.
  11. ↑ "Natural Resources and Environment: Land and Water Division".
  12. ↑ Sadeq Dehqan. "Food Security Index at 96%". Iran Daily. Archived from the original on 2 May 2009.
  13. ↑ Kayhan:Changing Old Habits, quoting the leader of the Islamic Revolution Ayatollah Seyed Ali Khamenei in his 2009 Norouz message
  14. ↑ "AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)". Archived from the original on 4 June 2011.
  15. ↑ Bijan Rouhani & Fatema Soudavar Farmanfarmaian:Iran's Imperiled Environment, Payvand News, January 2014
  16. ↑ World Bank: Northern Cities Water Supply and Sanitation Project, p. 29-30
  17. ↑ Helen Chapin Metz, ed. Iran: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, Chapter "Water".
  18. ↑ United Nations:Freshwater and Sanitation Country Profile - The Islamic Republic of Iran, p. 4
  19. ↑ Ministry of Energy, Water Research Institute:Sedimentation in the Reservoirs of Large Dams in Iran, 2000
  20. ↑ «تبرئه «خشکسالی» از قتل دریاچه ارومیه/انگشت اتهام به سوی مدیریت نامناسب». ایسنا. ۱۵ بهمن ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۲۳ فروردین ۱۳۹۷.
  21. ↑ ایران دچار خشکسالی می‌شود بایگانی‌شده در ۸ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine(رادیو زمانه ،۱۳فروردین۱۳۸۷)
  22. ↑ یک خشکسالی شدید در راه است وزیر کشاورزی: خشکسالی را باید به فال نیک گرفت(روزنامه دنیای اقتصاد، ۲۶فروردین۱۳۸۷)
  23. ↑ خشکسالی به علت کفران نعمت(روزآنلاین ۱۵ فروردین ۱۳۸۷)
  24. ↑ وزارت نیرو مردم را دعوت به برگزاری نماز استسقاء کرد بایگانی‌شده در ۱۳ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine(سایت برنا، ۱۵ فروردین ۱۳۸۷)
  25. ↑ «توسط دکتر زرگر وضعیت خشکسالی کشور تشریح شد». شبکه خبری آب ایران. ۲۰ فروردین ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
  26. ↑ «ارزیابی از سال آبی ۹۴–۹۳». پایگاه اینترنتی روزنامه دنیای اقتصاد. ۵ مهر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
  27. ↑ «نیمی از سدهای ایران آب ندارند». خبرگزاری مهر. ۱۷ شهریور ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
  28. ↑ «افزایش ۲۸ درصدی برداشت از سدهای کشور». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۷ شهریور ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
  29. ↑ «نصف سدها آب ندارند». جام‌جم آنلاین. ۲۶ آبان ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
  30. ↑ «کاهش شدید ورود آب به سدهای ایران/ نصف سدها آب ندارند». خبرگزاری مهر. ۲۶ آبان ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
  31. ↑ «کمتر از ۵۰ درصد مخازن سدها پر از آب است». خبرگزاری تابناک. ۲۷ آبان ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
  32. ↑ هشتاد درصد پوشش گیاهی «توران» و «خوش‌ییلاق» نابود شد بایگانی‌شده در ۲۱ مه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine(خبرگزاری میراث خبر، ۲۵اردیبهشت۱۳۸۷)
  33. ↑ «ایران با احتمال خاموشی برق مواجه است». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
  34. ↑ ذخیره برق کشور تنها ۵۰۰ مگاوات از کمبود را جبران می‌کند؛ آغاز جیره‌بندی تا چند روز دیگر(روزنامه اعتماد ملی، ۱۰خرداد۱۳۸۷)
  35. ↑ مدیرکل محیط زیست یزد: خسارت خشکسالی ۱۰۰ میلیارد ریال برآورد می‌شود ابراز نگرانی کارشناسان از بروز فاجعه درحیات وحش (خبرگزاری ایسنا، ۹اردیبهشت۱۳۸۷)
  36. ↑ «دوره خشکسالی طولانی خواهد بود | مردم و مسئولان به‌هوش باشند». پایگاه اطلاع‌رسانی دیارمیرزا. ۲۰۲۱-۰۶-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۰۶.
  37. ↑ «وزیر نیروی ایران: تابستان امسال خشک‌ترین سال در ۵۰ سال اخیر است». BBC News فارسی. ۲۰۲۱-۰۵-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۰۶.
  38. ↑ «روزنامه شرق: قیمت را ببریم بالا». www.pishkhan.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۰۶.
  39. ↑ ««۱۴۰۰» خشک‌ترین سال طی ۵۰ سال گذشته خواهد بود». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۴-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۰۶.
  40. ↑ «نگاه کابل به هیرمند و هریررود و بحران آب در شرق ایران». پایگاه اینترنتی ایرنا مقاله. ۱۳ شهریور ۱۳۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=بحران_آب_در_ایران&oldid=32610874»