حقابه ایران از هیرمند
حقابه ایران از هیرمند، به دادخواست حقوقی ایران از آب رود هیرمند در منطقه سیستان اشاره دارد. این رود در گذشته در هر دو کشور افغانستان و ایران جاری بوده‌است. جدایی هرات از خاک ایران در سال ۱۸۵۷ (میلادی) به موجب معاهده پاریس و خودداری گسترده حاکمیت افغانستان از جاری ساختن رود هیرمند در خاک ایران، مسئله حقآبه رود هیرمند را به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیست‌محیطی دو کشور مبدل ساخته‌است.[۱][۲][۳][۴][۵]
محتویات
تاریخچه[ویرایش]
پس از معاهده پاریس، افسران راج بریتانیا برای تعیین خطوط مرزی میان ایران و افغانستان تلاش کردند. نخستین رژیم حقوقی هیرمند توسط یکی از همان افسران به نام «گلداسمیت» در سال ۱۸۷۲ (میلادی) میان افغانستان و ایران در میان گفتگوهای مرزی میان دو کشور، نوشته شد.[۵]
پس از شکست گفتگوهای بسیار میان سران حکومتی ایران و افغانستان، در سال ۱۳۰۹ (خورشیدی) به کوشش هنری مک‌ماهون، پیمان تازه‌ای نوشته شد. اما اختلاف برسر پیوت آن، باعث شد این قرارداد نیز امضا نشود. با شکایت مصطفی عدل نماینده ایران در سازمان ملل متحد به شورای امنیت سازمان ملل متحد در ۱۳۲۷ (خورشیدی) درباره توسعه زیرساخت‌های آبی در سوی افغانستان، حکومت فدرال ایالات متحده آمریکا وابسته کشاورزی سفارت آمریکا در تهران فردی به نام «پولستر» را برای تهیه یک گزارش موشکافانه از وضعیت سیستان و آب هیرمند به منطقه فرستاد. برمبنای گزارش پولستر، دولت ایالات متحده آمریکا کمیسیونی به نام «کمیسیون دلتا» بی‌طرف برای را حل این معضله پیشنهاد کرد. در مارس ۱۹۵۰ سه کارشناس با نام‌های «فرانسیسکو دومین گوئز» از شیلی، «رابرت لوری» از آمریکا و «کریستوفر نی وب» از کانادا برگزیده شدند. برآیند پژوهش این کمیسیون در ۱۹۵۱ (میلادی) گزینش ۶۴۰ میلیون متر مکعب در سال یا ۲۲ متر مکعب در ثانیه برای ایران بود. افغانستان نظر این کمیسیون را پذیرفت اما ایران آنرا رد کرد.[۵]
سرانجام در ۲۲ اسفند ۱۳۵۱ (خورشیدی) گزارش کمیسیون دلتا میان امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر آن هنگام ایران و موسی شفیق، نخست‌وزیر آن هنگام افغانستان در کابل به امضاء رسید و مقرر شد در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان و دریاچه هامون باشد.[۲][۵][۶][۷] که جمع ۲۲ متر مکعب آب در ثانیه بر پایه گزارش کمیسیون دلتا و ۴ متر مکعب آب در ثانیه به عنوان «حسن نیت و علایق برادرانه» بود.[۵]
علت‌ها و پیامدها[ویرایش]
علی‌رغم انعقاد قرارداد حقآبه هیرمند، از اواخر دهه ۱۳۷۰ (خورشیدی) و هم‌زمان با کاهش بارش سالانه و گسترش خشکسالی بر سیستان، میزان ورودی آب رود هیرمند به دریاچه هامون مرتباً کاهش یافت. انتقال آب هامون جهت استفاده در شهر زاهدان توسط خط لوله و انتقال و ذخیره اندازه زیادی از آب دریاچه هامون به چاه‌های نیمه زابل و همچنین استفاده آب هامون برای کشاورزی از عوامل اصلی خشکی هامون می‌باشد. نبود دولت قدرتمند در افغانستان، ساخت بند کجکی بر روی هیرمند، نصب و به‌کارگیری انواع پمپ در مسیر رود هیرمند برای کشاورزی در افغانستان[۸] خشک شدن دریاچه هامون (که هفتمین تالاب بین‌المللی جهان است)[۹] را در پی داشته‌است.[۱۰][۱۱] این مسئله موجب قطع منبع زندگی ۴۰۰ هزار سیستانی، کاهش چشمگیر پرندگان بومی سیستان، رو به انقراض نهادن گاو سیستانی، تنگدستی و ناامنی‌های متعاقب آن به واسطه فعالیت قاچاق مواد مخدر و گروه‌های تروریستی، مهاجرت گسترده سیستانیان به مناطق شمالی ایران و زوال روزافزون صنایع دستی سیستان شده‌است.[۱۲][۱۳][۱۴]
دیدگاه مخالفان[ویرایش]
علی‌رغم حکمیت صریح در خصوص مستحق دانستن ایران از آب هیرمند، محمداعظم سیستانی، سیستان پژوه افغان و از چهره‌های اجتماعی افغانستان، این حکمیت را در راستای سیاست‌های استعمارانه بریتانیا (حفظ خاک ایران به منظور تسلط بر هند در مقابل تهدیدات روسیه) و در جهت برقراری خصومت همیشگی میان افغانستان و ایران دانسته‌است.[۱۵]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ جام جم آنلاین. «وزیر نیرو: حقابه ایران از هیرمند جلوی خشکسالی در سیستان را می‌گیرد». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۶ اردیبهشت ۱۳۸۵.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «أثرات تغییر اقلیم و خشکسالی بر تنوع زیستی تالاب هامون و بهداشت و سلامت سیستان». phce.org - کانون انسان پاک، زمین پاک. ۲۵ خرداد ۱۳۹۱.
- ↑ «حقابه هامون پای مزارع خشخاش افغانستان». سلامت نیوز. ۲۲ فروردین ۱۳۹۵.
- ↑ PressTV - 'Iran seeks its share of Hirmand water'
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ یحیی حازم اسپندیار-کارشناس آب‌های مرزی. «تالاب‌های هامون در مرز ایران و افغانستان چرا می‌خشکند؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۱ اسفند ۱۳۹۷.
- ↑ «حقآبه ایران از هیرمند، پشت سد بی‌عدالتی افغان‌ها». عصر ایران. ۲۳ مرداد ۱۳۹۰.
- ↑ عباس سالور. «رود هیرمند و اختلاف حقابه». ensani.ir - پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ ettelaat newspaper
- ↑ روزنامه ایران۸۷/۹/۲۵: هفتمین تالاب بین‌المللی جهان خشک شد
- ↑ «لبهاي «هامون» خشک شد». جام جم آنلاین. ۶ اردیبهشت ۱۳۸۷.
- ↑ «هامون خشک شد». جام جم آنلاین. ۲۱ مهر ۱۳۸۹.
- ↑ http://www.hamshahrionline.ir/print-168187.aspx پیوند مرده
- ↑ روزنامه شرق- نبض زندگی در سیستان و بلوچستان- پنجشنبه، ۲۴ شهریور ۱۳۹۰ پیوند مرده
- ↑ Iranian Academic Warns of Water Conflict "Iran in the Gulf پیوند مرده
- ↑ تألیف: کاندید اکادمیسین اعظم سیستانی. «تاریخ سیستان (جلد سوم) سرگذشت سیستان و رود هیرمند از (۱۷۴۷ - ۱۹۷۸)». افغان جرمن آنلاین. ۲۰۱۷.
منابع[ویرایش]
پیوند به بیرون[ویرایش]
- پرگار: اختلاف ایران و افغانستان بر سر آب در یوتیوب، بی‌بی‌سی فارسی، ۴ اسفند ۱۳۹۷
| عوامل و شرایط |  | |
|---|---|---|
| پیامدها | ||
| منابع در معرض خطر | ||
| حرکت‌های فرهنگی و اجتماعی | ||
