بحران آب در ایران: تفاوت میان نسخهها
حذف مطالب غیر دانشنامه ای+ برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
بازنویسی از ویکی انگلیسی و توسط منابع معتبر دانشنامه ای و حذف مطالب جانبدارانه و منابع مشکوک برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:Urmia lake drought.gif|353x353px|بندانگشتی|تصاویر ماهوارهای از سال ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۴ که نشان دهنده کاهش سطح آب [[دریاچه ارومیه]] است ([[:en:File:Urmia_lake_drought.webm|فیلم]])]] |
[[پرونده:Urmia lake drought.gif|353x353px|بندانگشتی|تصاویر ماهوارهای از سال ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۴ که نشان دهنده کاهش سطح آب [[دریاچه ارومیه]] است ([[:en:File:Urmia_lake_drought.webm|فیلم]])]] |
||
'''بحران آب در ایران''' به مشکلات ناشی از [[کمبود آب]] در [[ایران]] اشاره دارد. کمبود آب میتواند نتیجه دو مکانیسم متفاوت باشد: [[کمبود آب فیزیکی]] (مطلق) و [[کمآبی اقتصادی|کمبود آب اقتصادی]]. منظور از کمبود آب فیزیکی عدم وجود منابع کافی آب طبیعی برای تأمین تقاضای یک منطقه است، و کمبود آب اقتصادی نتیجه مدیریت ضعیف [[منابع آب]] کافی موجود است. نگرانیهای اصلی ایران در مورد بحران آب شامل: تغییرپذیری اقلیمی زیاد، توزیع نامناسب آب و اولویتبندی [[توسعه اقتصادی]] است.<ref name=":0">{{Cite journal|last=Madani|first=Kaveh|date=2014-12-01|title=Water management in Iran: what is causing the looming crisis?|journal=Journal of Environmental Studies and Sciences|language=en|volume=4|issue=4|pages=315–328|doi=10.1007/s13412-014-0182-z|issn=2190-6491}}</ref> |
'''بحران آب در ایران''' به مشکلات ناشی از [[کمبود آب]] در [[ایران]] اشاره دارد. کمبود آب میتواند نتیجه دو مکانیسم متفاوت باشد: [[کمبود آب فیزیکی]] (مطلق) و [[کمآبی اقتصادی|کمبود آب اقتصادی]]. منظور از کمبود آب فیزیکی عدم وجود منابع کافی آب طبیعی برای تأمین تقاضای یک منطقه است، و کمبود آب اقتصادی نتیجه مدیریت ضعیف [[منابع آب]] کافی موجود است. نگرانیهای اصلی ایران در مورد بحران آب شامل: تغییرپذیری اقلیمی زیاد، توزیع نامناسب آب و اولویتبندی [[توسعه اقتصادی]] است.<ref name=":0">{{Cite journal|last=Madani|first=Kaveh|date=2014-12-01|title=Water management in Iran: what is causing the looming crisis?|journal=Journal of Environmental Studies and Sciences|language=en|volume=4|issue=4|pages=315–328|doi=10.1007/s13412-014-0182-z|issn=2190-6491}}</ref> |
||
⚫ | با توجه به میزان منابع آب و سرانهٔ مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با [[کمبود فیزیکی]] آب قرار دارد. این گروه شامل کشورهایست که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این بدان معناست که حتی با بالاترین راندمان و بهرهوری ممکن در مصرف آب، برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه میباشند.<ref>{{پک|ببران|هنربخش|پاییز ۱۳۸۷|ف=بحران وضعیت آب در جهان و ایران|ک=راهبرد}}</ref> |
||
⚫ | براساس [[شاخص فالکن مارک]]، کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. با توجه به اینکه در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ خورشیدی حدود ۶۹ درصد از کل آب تجدیدپذیر سالیانه مورد استفاده قرار میگیرد، براساس شاخص [[سازمان ملل]]، [[ایران]] نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص مؤسسه بینالمللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.<ref name="احسانی">احسانی، مهرزاد؛ خالدی، هومن؛ شناخت و ارتقای بهرهوری آب کشاورزی به منظور تأمین امنیت آبی و غذایی کشور؛ یازدهمین همایش ملی کمیتهٔ ملی آبیاری و زهکشی ایران</ref> |
||
⚫ | |||
== آبوهوا == |
== آبوهوا == |
||
[[باران|بارش باران]] در ایران بسیار فصلی است و فقط یک فصل بارانی بین ماههای مهر و فروردین وجود دارد که باعث میشود زمین در بقیه سال بسیار خشک باشد. رودخانههای ایران دارای تغییرات بسیار شدید در فصلهای مختلف هستند. به عنوان مثال، دبی [[کارون|رودخانه کارون]] در [[استان خوزستان|خوزستان]] در دورههای پرآبی ده برابر مقدار آن در در دورههای خشک است. در بسیاری از مناطق ممکن است هیچ بارشی وجود نداشته باشد تا اینکه طوفانهای ناگهانی، همراه با بارندگی شدید، تقریباً باران کل سال را در چند روز بارش کند. کمبود آب با توزیع نابرابر آب افزایش مییابد. در نزدیکی دریای خزر، میزان بارندگی سالانه بهطور متوسط حدود ۱۲۸۰ میلیمتر است، اما در فلات مرکزی و مناطق پست در جنوب به ندرت از ۱۰۰ میلیمتر عبور میکند.<ref name="Chapin">[http://countrystudies.us/iran/74.htm Helen Chapin Metz, ed. Iran: A Country Study.] Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, Chapter "Water".</ref> حساسیت ایران به تغییرپذیری زیاد دما و بارش منجر به ایجاد سدها و مخازن برای تنظیم و ایجاد جریان پایدارتر آب در سراسر کشور شدهاست.<ref name=":0" /> |
|||
=== تغییرات اقلیمی === |
=== تغییرات اقلیمی === |
||
پیشبینی میشود طی چند دهه آینده میانگین دما در ایران ۲٫۶ درجه سلسیوس افزایش و میزان بارندگی ۳۵٪ کاهش داشته باشد.<ref>{{Cite journal|last=Mansouri Daneshvar|first=Mohammad Reza|last2=Ebrahimi|first2=Majid|last3=Nejadsoleymani|first3=Hamid|date=2019-03-01|title=An overview of climate change in Iran: facts and statistics|journal=Environmental Systems Research|language=en|volume=8|issue=1|pages=7|doi=10.1186/s40068-019-0135-3|issn=2193-2697|doi-access=free}}</ref> این امر میتواند بهطور بالقوه خشکسالی را تشدید کرده و تولید محصولات زراعی را با مشکل مواجه کند. |
پیشبینی میشود طی چند دهه آینده میانگین دما در ایران ۲٫۶ درجه سلسیوس افزایش و میزان بارندگی ۳۵٪ کاهش داشته باشد.<ref>{{Cite journal|last=Mansouri Daneshvar|first=Mohammad Reza|last2=Ebrahimi|first2=Majid|last3=Nejadsoleymani|first3=Hamid|date=2019-03-01|title=An overview of climate change in Iran: facts and statistics|journal=Environmental Systems Research|language=en|volume=8|issue=1|pages=7|doi=10.1186/s40068-019-0135-3|issn=2193-2697|doi-access=free}}</ref> این امر میتواند بهطور بالقوه خشکسالی را تشدید کرده و تولید محصولات زراعی را با مشکل مواجه کند. |
||
== |
== منابع آب == |
||
بحران آب در ایران تحت تأثیر سه عاملِ عمده است:<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان=Water management in Iran: what is causing the looming crisis?|ژورنال=Journal of Environmental Studies and Sciences|ناشر=Springer|تاریخ=December 2014|زبان=en|شاپا=|doi=|پیوند=https://link.springer.com/article/10.1007/s13412-014-0182-z|تاریخ بازبینی=April 12, 2018}}</ref><ref>{{یادکرد خبر | عنوان = Water crisis in Iran: A desperate call for action | خبرگزاری = Tehran Times | نشانی = http://www.tehrantimes.com/news/301198/Water-crisis-in-Iran-A-desperate-call-for-action | تاریخ = May 7, 2016 | تاریخ بازبینی = April 12, 2018 | کد زبان = en}}</ref><ref>{{یادکرد خبر | عنوان = ریشههای اصلی بحران آب ایران و راهکارهای برون رفت از آن | خبرگزاری = ایسنا | نشانی = https://www.isna.ir/news/93060100398/ریشه-های-اصلی-بحران-آب-ایران-و-راهکارهای-برون-رفت-از-آن | تاریخ = ۱ شهریور ۱۳۹۳ | تاریخ بازبینی = ۲۳ فروردین ۱۳۹۷}}</ref><ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان=Iran’s Socio-economic Drought: Challenges of a Water-Bankrupt Nation|ژورنال=Iranian Studies|ناشر=Taylor & Francis|تاریخ=December 2016|زبان=en|شاپا=|doi=|پیوند=http://amir.eng.uci.edu/publications/16_IR_Socio_Economic_Drought.pdf|تاریخ بازبینی=April 12, 2018}}</ref> |
|||
* [[رشد]] سریع و الگوی نامناسب استقرار جمعیت |
|||
* کشاورزی ناکارآمد |
|||
* سوء مدیریت و عطش توسعه |
|||
=== آب موجود === |
|||
=== رشد سریع و الگوی نامناسب استقرار جمعیت === |
|||
منابع آب تجدیدپذیر داخلی 128.5 میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده شده است (به طور متوسط برای سالهای 1977–2001). <ref>{{cite web|url=http://www.iran-daily.com/1388/12/2/MainPaper/3622/Page/5/Index.htm|title=Iran Daily|date=21 February 2010}}</ref> رواناب سطحی در مجموع 97.3 میلیارد متر مکعب در سال میباشد ، که 5.4 میلیارد متر مکعب در سال از زهکشی سفرههای زیرزمینی حاصل میشود و بنابراین باید از کل آن کم شود. [[تغذیه آبهای زیرزمینی|بازشارژ آب زیرزمینی]] در حدود 49.3 میلیارد متر مکعب در سال برآورد میشود ، که 12.7 میلیارد متر مکعب در سال از نفوذ در بستر رودخانه حاصل میشود و همچنین باید کم شود. ایران 6.7 میلیارد متر مکعب در سال آب سطحی از [[پاکستان]] و مقداری آب از [[افغانستان]] از طریق رودخانه هیرمند دریافت میکند. جریان [[ارس|رودخانه ارس]] ، در مرز با [[آذربایجان]] ، 4.6 میلیارد متر مکعب در سال برآورد شده است. رواناب سطحی به دریا و سایر کشورها 55.9 میلیارد متر مکعب در سال برآورد میشود. <ref name="FAO">{{cite web|url=http://www.fao.org/ag/agl/aglw/aquastat/countries/iran/main1.htm|title=Natural Resources and Environment: Land and Water Division|publisher=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://earthtrends.wri.org/text/water-resources/country-profile-87.html|title=World Resources Institute:Water Resources and Freshwater Ecosystems COUNTRY PROFILE - Iran|publisher=}}</ref> |
|||
جمعیت ایران در [[قرن نوزدهم]] میلادی زیر ۱۰ میلیون نفر تخمین زده میشود. در حالیکه در سال ۱۹۷۹ جمعیت ایران به ۳۵ میلیون نفر و در دو دهه بعد از آن جمعیت ایران به دو برابر یعنی ۷۰ میلیون نفر افزایش پیدا میکند. جمعیت بیشتر به غذای بیشتری نیاز دارد. به همین دلیل تولید محصولات کشاورزی به شدّت افزایش یافته و [[آبهای زیرزمینی]] و روان به سرعت مصرف شدند. |
|||
=== میزان استفاده از آب === |
|||
محصول سادهٔ این رشد سریع جمعیت، افزایش تقاضای آب و متناسب با آن کاهش شدید سرانهٔ آب در دسترس است. سرانه کنونی آب در دسترس ایران با ۱٬۳۰۰ مترمکعب، کمی بالاتر از متوسط [[خاورمیانه]] و [[شمال آفریقا]] است. اما این مقدار بسیار پایینتر از متوسط جهانی (۷٬۰۰۰ مترمکعب) است.<ref name="مدنی">{{یادکرد وب||نویسنده=[[کاوه مدنی]] و همکاران|عنوان=خشکسالی اقتصادی – اجتماعی ایران: چالشهای یک ملت ورشکسته آبی (ورشکستگی اقتصادی – اجتماعی آب در ایران)|ناشر=پایگاه اینترنتی فصلنامهٔ صنوبر|نشانی=http://senobarmag.com/1396/11/خشکسالی-اقتصادی-–-اجتماعی-ایران-چالشهای-یک-ملت-ورشکسته-آبی-ورشکستگی-اقتصادی-–-اجتماعی-آب-در-ایران/|تاریخ=۱۰ بهمن ۱۳۹۶|تاریخ بازدید=۲۳ فروردین ۱۳۹۷}}{{پیوند مرده|date=مه 2021|bot=InternetArchiveBot}}</ref> |
|||
[[پرونده:Water-withdrawals-per-capita.png|بندانگشتی|237x237پیکسل|نمودار سرانه برداشت آب ایران و برخی از کشورها در سال برای تمام مصارف کشاورزی، صنعتی و شخصی از سالهای ۱۹۷۵ میلادی تا ۲۰۱۵ (۱۳۵۳-۱۳۹۳ شمسی)<ref>{{Cite journal|last=Ritchie|first=Hannah|last2=Roser|first2=Max|date=2017-11-20|title=Water Use and Stress|url=https://ourworldindata.org/water-use-stress|journal=Our World in Data}}</ref>]] |
|||
کل برداشت آب در سال 1993 حدود 70 میلیارد متر مکعب برآورد شد که در سال 2004 به 93 میلیارد متر مکعب افزایش یافته است،<ref name=":1">{{cite web|url=http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|title=AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604185917/http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|archive-date=4 June 2011}}</ref> که 92٪ از آن برای مصارف کشاورزی ، 6٪ برای مصارف خانگی و 2٪ برای مصارف صنعتی استفاده شده است. اگرچه این میزان معادل 51٪ از منابع واقعی تجدیدپذیر آب است، اما برداشت سالانه از سفرههای زیرزمینی (57 میلیارد متر مکعب در سال 1993 ، 53 میلیارد متر مکعب در سال 2004) در حال حاضر بیش از برآورد عملکرد مطمئن (46 میلیارد متر مکعب) است.<ref name="FAO2">{{cite web|url=http://www.fao.org/ag/agl/aglw/aquastat/countries/iran/main1.htm|title=Natural Resources and Environment: Land and Water Division|publisher=}}</ref> به عنوان مثال ، آب مورد نیاز [[تهران بزرگ]] با بیش از 13 میلیون نفر جمعیت، توسط آبهای سطحی از [[سد لار]] رودخانه لار در شمال شرقی شهر ، [[سد لتیان]] در [[جاجرود (رود)|رودخانه جاجرود]] در شمال ، و [[رودخانه کرج]] در شمال غربی و همچنین توسط آبهای زیرزمینی در مجاورت شهر تأمین میشود. استانهای [[استان گیلان|گیلان]] ، [[استان مازندران|مازندران]] و [[اصفهان]] به ترتیب با 54 ، 52 و 42 درصد بیشترین بازده [[آبیاری]] و [[استان خوزستان]] با 38 درصد، کمترین بازده آبیاری را دارند.<ref name="iran-daily.com">{{cite web|url=http://www.iran-daily.com/1387/3323/html/economy.htm#s358839|title=Food Security Index at 96%|author=Sadeq Dehqan|work=Iran Daily|archive-url=https://web.archive.org/web/20090502233616/http://www.iran-daily.com/1387/3323/html/economy.htm|archive-date=2 May 2009}}</ref> مصرف آب لولهکشی خانگی در کشور 70٪ بیش از متوسط جهانی است.<ref>[[Kayhan]]:[http://www.iran-daily.com/1388/3366/html/national.htm: ''Changing Old Habits'', quoting the leader of the Islamic Revolution Ayatollah Seyed Ali Khamenei in his 2009 Norouz message]</ref> 16 میلیارد متر مکعب آب برای تولید برق در سال 1999 استفاده شد.<ref name=":12">{{cite web|url=http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|title=AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604185917/http://www.fao.org/nr/water/aquastat/countries_regions/iran/index.stm|archive-date=4 June 2011}}</ref> |
|||
در سال 2014 ، ایران از 70٪ کل آب شیرین تجدیدپذیر خود استفاده میکند ، که بسیار بالاتر از حد بالای 40٪ توصیه شده طبق هنجارهای بین المللی است.<ref>Bijan Rouhani & Fatema Soudavar Farmanfarmaian:[http://www.payvand.com/news/14/mar/1025.html Iran's Imperiled Environment], Payvand News, January 2014</ref> |
|||
با این حال مصرف خانگی مردم از آبهای زیرزمینی تنها هشت تا هفت درصد است که رقم بالایی محسوب نمیشود. با توجه به این که بیشتر مصرف آب ایران در بخش کشاورزی است و مصرف خانگی سهم کمی در استفاده از آب دارد، صرفه جویی مردم ایران تأثیر زیادی بر بحران کمبود آب کشور ندارد. خانهها تنها ۷ درصد آب موجود در کل کشور را استفاده میکنند و اگر بیست درصد صرفه جویی در مصرف آنها محقق شود صرفاً ۱٫۵ درصد آب کشور نجات پیدا میکند.<ref>{{یادکرد خبر | عنوان = در بحران آب ایران 'مردم نقشی ندارند' | خبرگزاری = بیبیسی فارسی | نشانی = http://www.bbc.com/persian/iran/2015/09/150910_l45_iran_water_crisis | تاریخ = ۱۹ شهریور ۱۳۹۴ | تاریخ بازبینی = ۲۳ فروردین ۱۳۹۷}}</ref><ref name="bbc.com">{{یادکرد خبر | عنوان = وضعیت تختجمشید به دلیل فرونشست زمین 'بحرانی' است | خبرگزاری = بیبیسی فارسی | نشانی = http://www.bbc.com/persian/iran/2015/09/150907_me_persepolis_land_subsidence | تاریخ = ۱۹ شهریور ۱۳۹۴ | تاریخ بازبینی = ۲۳ فروردین ۱۳۹۷}}</ref> ولی صرفهجویی در مصرف غذایی میتواند تأثیر زیادی بر مصرف آب در بخش کشاورزی بگذارد. |
|||
=== آلودگی آب === |
|||
توزیع مکانی جمعیت افزون بر [[رشد جمعیت]] از عوامل عدم تطابق میان آب در دسترس و تقاضای آب است. نابرابری اقتصادی، فرصتهای شغلی و شرایط زندگی بهتر در مناطق شهری باعث افزایش شهرنشینی و مهاجرت از مناطق روستایی و شهرهای کوچک به مناطق عمدهٔ شهری شدهاست، مانند [[تهران بزرگ]]، که میزبان ۱۸ درصد از جمعیت کشور است. |
|||
[[آلودگی آب]] توسط [[فاضلاب صنعتی]] و شهری و همچنین کشاورزی ایجاد میشود. در مورد فاضلاب شهری ، قسمت عمده فاضلاب جمع آوری شده بدون تصفیه رها میشود و منبع اصلی آلودگی آبهای زیرزمینی و خطری برای سلامت جامعه است. در تعدادی از شهرهای فاقد فاضلاب بهداشتی ، خانوارها فاضلاب خود را از طریق مجاری تخلیه آب باران تخلیه میکنند.<ref name="www-wds.worldbank.org">[http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2005/05/09/000090341_20050509132811/Rendered/PDF/31984.pdf World Bank: Northern Cities Water Supply and Sanitation Project], p. 29-30</ref> |
|||
در حال حاضر، ۷۰ درصد از جمعیت ایران شهرنشین است. توزیع مکانی موجود و افزایش و تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگتر که هماکنون نیز برای تأمین آب مورد نیاز خود دچار مشکل هستند، توازن عرضه و تقاضای آب در مناطق شهری را با چالش روبرو کردهاست. هشدار در مورد خطر جیرهبندی در عرضهٔ آب در ماههای تابستان در شهرهای بزرگتر رایج است. |
|||
== زیر ساخت == |
|||
سرعت شهرنشینی،<ref>{{Cite journal|date=2020-10-25|title=Urbanization|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Urbanization&oldid=985413329|journal=Wikipedia|language=en}}</ref> مهاجرت به شهرهای بزرگ و توسعه اراضی مستلزم افزایش مداوم در تأمین آب با رشد سریع تقاضای آب در مناطق شهری است. افزایش مداوم تقاضای آب بسیار نگرانکننده است. با گسترش سریع شهرنشینی، تمایل به توسعهٔ بخش صنعت و تلاشها برای شناسایی منابع اضافی تأمین آب، تقاضای آب را افزایش دادهاست.<ref name="مدنی"/> |
|||
[[پرونده:Eram Garden By Sogand 06.jpg|بندانگشتی|262x262پیکسل|در ایران از آب برای آبیاری و تزئین باغهای سنتی استفاده میشود، مانند [[باغ ارم|باغ ارم شیراز]].]] |
|||
بیشتر آب آشامیدنی در ایران از طریق زیرساختهای مدرن مانند سدها ، مخازن ، خطوط لوله انتقال از راه دور - که بعضی از آنها بیش از 300 کیلومتر طول دارند - و چاه های عمیق تأمین میشود. حدود 60،000 سیستم سنتی [[قنات]] در مناطق فلات ایران در یزد ، خراسان و کرمان - امروزه هنوز برای آبیاری و تأمین آب آشامیدنی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک استفاده میشود.<ref name="Chapin2">[http://countrystudies.us/iran/74.htm Helen Chapin Metz, ed. Iran: A Country Study.] Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, Chapter "Water".</ref> قدیمیترین و بزرگترین قنات شناخته شده در شهر [[گناباد]] ایران است که پس از 2700 سال هنوز هم آب آشامیدنی و کشاورزی را برای نزدیک به 40,000 نفر تأمین میکند. عمق [[چاه آب|چاه]] اصلی آن بیش از 360 متر و طول آن 45 کیلومتر است. تخمین زده میشود که حدود 500,000 چاه عمیق و کم عمق در ایران وجود داشته باشد.<ref>[https://www.un.org/esa/agenda21/natlinfo/countr/iran/Iranwatersanitf.pdf United Nations:Freshwater and Sanitation Country Profile - The Islamic Republic of Iran], p. 4</ref> در ایران 42 سد بزرگ در حال بهرهبرداری با ظرفیت ذخیره سازی ترکیبی 33 میلیارد متر مکعب در سال وجود دارد. این سدها سالانه حدود 200 میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره سازی را به دلیل رسوبگذاری از دست میدهند (0.5-0.75٪ از ظرفیت ذخیره سازی آنها). بیشتر سدها، سدهای چند منظوره برای تولید [[برق آبی]] ، [[آبیاری]] ، کنترل [[سیل|سیلاب]] و در بعضی موارد تأمین [[آب آشامیدنی]] هستند.<ref>[http://www.waser.cn/news%20and%20announcements/waser%20Technical%20Sessions/Sedimentation%20in%20the%20Reservoir%20of%20Large%20Dams%20in1final.ppt Ministry of Energy, Water Research Institute:Sedimentation in the Reservoirs of Large Dams in Iran], 2000</ref> |
|||
=== کشاورزی ناکارآمد === |
|||
در حالیکه تنها ۱۲ درصد از مساحت ایران زیر کشت میرفته، حدود ۹۳ درصد از مصرف آب ایران در بخش کشاورزی صورت گرفتهاست. این در حالیست که تنها ده درصد تولید ناخالص ملی کشور از راه کشاورزی به دست میآید و ۱۷ درصد نیروی کار کشور در این بخش مشغول هستند.<ref name="bbc.com"/> |
|||
ایران به دلیل تکیه بر اقتصاد مبتنی بر نفت، [[بهرهوری اقتصادی]] خود در بخش کشاورزی را در تاریخ معاصر نادیده گرفتهاست. تمایل برای افزایش تولید کشاورزی، توسعهٔ مناطق تحت کشت را در سراسر کشور تشویق کردهاست. |
|||
بخش کشاورزی در ایران از لحاظ اقتصادی ناکارآمد است و سهم این بخش در تولید ناخالص ملی در طول زمان کاهش یافتهاست. این بخش هنوز صنعتی نشده و کشور از شیوههای منسوخ شده کشاورزی و منتهی به بهرهوری بسیار کم در آبیاری و تولید رنج میبرد. شیوهٔ غالب کشاورزی در ایران، کشاورزی آبی است و بازدهٔ اقتصادی حاصل از مصرف آب کشاورزی پایین است. الگوهای محصول در سراسر کشور نامناسب و در بسیاری از مناطق با شرایط دسترسی به آب ناسازگار است.<ref name="مدنی"/> |
|||
توجه به خودکفایی در تولید محصولات عمدهٔ استراتژیک مانند [[گندم]] پس از انقلاب ۱۳۵۷ و طی سالهای جنگ با عراق و تحریمهای اقتصادی افزایش یافت و منجر به تحمیل یارانههای سنگین در بخش توسعهٔ کشاورزی شد و باعث فشار بیش از حد در بخش آب گردید. نه تنها برنامهها برای ساخت کشوری با خودکفایی در مواد غذایی شکست خورده، بلکه آرمان دستیابی به امنیت غذایی باعث ناامنی در بخش آب گردیدهاست. در حالی که بسیاری از کارشناسان معتقدند که ایران ظرفیت مورد نیاز برای تبدیل شدن به خودکفایی در مواد غذایی را ندارد، نگرانیهای جدی در مورد وابستگی کشور به واردات مواد غذایی وجود دارد و امنیت غذایی و خودکفایی هنوز هم از موضوعات بحثبرانگیز در ایران هستند.<ref name="مدنی"/> |
|||
=== سوء مدیریت و عطش توسعه === |
|||
منابع آب ایران بهطور جدی از ساختار نامناسب حکمرانی و [[مدیریت آب]] رنج میبرد. در بخش آب، تعدد ذینفعان و تنظیم منابع آب بهطور طبیعی با درگیریها و رقابتها همراه است. [[سازمان حفاظت محیط زیست ایران]]، مسئول حفاظت از محیط زیست کشور، قدرت سیاسی محدودی دارد و فاقد ظرفیت مورد انتظار برای اجرای مقررات جلوگیری از آسیبهای محیط زیستی است. همچنین ساختار سلسله مراتبی سیستم مدیریت آب در ایران فرصتهایی را برای فساد و ناکارآمدی جدی در تبدیل تصمیمات به عمل، ایجاد میکند.<ref name="مدنی"/> |
|||
سازمان محیطزیست سرعت استفاده از منابع آب زیرزمینی در ایران را در قیاس با استاندارد جهانی سه برابر بیشتر تخمین میزند. این برداشت بیرویه عامل خشکیدن ۲۹۷ دشت از ۶۰۰ دشت ایران میباشد.<ref name="bbc.com"/> |
|||
همچنین بخاطر عدم رسیدگی به شبکهٔ انتقال آب ۳۵ میلیارد مترمکعب آب در مسیر انتقال هدر میرود. مطابق گزارش شرکت آب و فاضلاب، دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران تا تاریخ شهریور ماه سال نود چهار ۴۰٪ از شبکهٔ آب کشور فرسوده اعلام شد. ۱۳٪ از کل هدر رفتن آب ایران تا این تاریخ به موجب همین فرسودگی بودهاست.<ref name="bbc.com"/> |
|||
تلاش ایران برای مدرنیزه شدن، در کنار پیشرفتهای قابلتوجه در توسعه زیرساختها قبل و بعد از انقلاب اسلامی، باعث توجه کمتر به اثرات محیط زیستی طولانیمدت به دلیل تعجیل برای ساخت زیرساختها و توسعه فناوری شد. در نتیجه این وضعیت ارتباط مهم بین توسعه و محیط زیست تا حد زیادی نادیده گرفته شد، و اجرای پروژههای زیربنایی و مهندسی بهطور جدی محیط زیست را تحت تأثیر قرار داد که اثرات منفی آن بر سلامت مردم و بر سیستمهای طبیعی مشاهده شده یا در طولانی مدت دیده خواهد شد. با وجود اثرات محیط زیستی و اقتصادی، تشنگی برای توسعه فنی و تکنولوژی سریع (بهجای [[توسعه پایدار]]) هنوز هم عامل اصلی تصمیمگیریهای توسعهای کشور است.<ref name="مدنی"/> |
|||
== کمبود آب در ایران == |
|||
⚫ | با توجه به میزان منابع آب و سرانهٔ مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با [[کمبود فیزیکی]] آب قرار دارد. این گروه شامل کشورهایست که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این بدان معناست که حتی با بالاترین راندمان و بهرهوری ممکن در مصرف آب، برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه میباشند.<ref>{{پک|ببران|هنربخش|پاییز ۱۳۸۷|ف=بحران وضعیت آب در جهان و ایران|ک=راهبرد}}</ref> |
||
⚫ | براساس [[شاخص فالکن مارک]]، کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. با توجه به اینکه در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ خورشیدی حدود ۶۹ درصد از کل آب تجدیدپذیر سالیانه مورد استفاده قرار میگیرد، براساس شاخص [[سازمان ملل]]، [[ایران]] نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص مؤسسه بینالمللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.<ref name="احسانی">احسانی، مهرزاد؛ خالدی، هومن؛ شناخت و ارتقای بهرهوری آب کشاورزی به منظور تأمین امنیت آبی و غذایی کشور؛ یازدهمین همایش ملی کمیتهٔ ملی آبیاری و زهکشی ایران</ref> |
||
⚫ | |||
== مدیریت استراتژیک == |
== مدیریت استراتژیک == |
||
خط ۵۳: | خط ۳۶: | ||
== نمودهای بحران == |
== نمودهای بحران == |
||
=== خشکسالی در دهه ۱۳۸۰ === |
=== خشکسالی در دهه ۱۳۸۰ === |
||
در فروردین ۱۳۸۷، [[علیمحمد نوریان]] رئیس [[سازمان هواشناسی ایران]] در بازدید از یکی از ایستگاههای هواشناسی به خبر وقوع خشکسالی و کاهش شدید بارندگی در زمستان ۱۳۸۶ را اعلام کرد.<ref>[http://zamaaneh.com/news/2008/04/post_4383.html ایران دچار خشکسالی میشود] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121108204324/http://zamaaneh.com/news/2008/04/post_4383.html |date=۸ نوامبر ۲۰۱۲}}''(رادیو زمانه ،۱۳فروردین۱۳۸۷)''</ref><ref>[http://www.donya-e-eqtesad.com/Default_view.asp?@=97515 یک خشکسالی شدید در راه است وزیر کشاورزی: خشکسالی را باید به فال نیک گرفت]''(روزنامه دنیای اقتصاد، ۲۶فروردین۱۳۸۷)''</ref>{{پیوند مرده}} [[سازمان هواشناسی ایران]] از ادامه یافتن خشکسالی برای ۴ سال، یعنی تا پایان سال ۱۳۹۰ خبر داد. این رویداد همچنان ادامه دارد و تاکنون خسارات بسیاری را به ایران وارد کردهاست. مقامات دولتی این خشکسالی را شدیدترین خشکسالی در ۴۰ سال اخیر ارزیابی کردند. |
[[پرونده:Si-o-se Pol, Isfahan, Irán, 2016-09-19, DD 04-06 HDR.jpg|262x262px|بندانگشتی|چپ|نمایی در شب از [[سیوسهپل]] در بستر بیآبِ [[زایندهرود]].{{سخ}}در پی بحران کمآبی در ایران و با بحران کاهش ریزش برف و باران در سالهای اخیر و تغییر و تحولاتی که در مسیر رودخانه زایندهرود ایجاد شده، آب این رودخانه قبل از رسیدن به [[اصفهان]] قطع میشود.]]در فروردین ۱۳۸۷، [[علیمحمد نوریان]] رئیس [[سازمان هواشناسی ایران]] در بازدید از یکی از ایستگاههای هواشناسی به خبر وقوع خشکسالی و کاهش شدید بارندگی در زمستان ۱۳۸۶ را اعلام کرد.<ref>[http://zamaaneh.com/news/2008/04/post_4383.html ایران دچار خشکسالی میشود] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121108204324/http://zamaaneh.com/news/2008/04/post_4383.html |date=۸ نوامبر ۲۰۱۲}}''(رادیو زمانه ،۱۳فروردین۱۳۸۷)''</ref><ref>[http://www.donya-e-eqtesad.com/Default_view.asp?@=97515 یک خشکسالی شدید در راه است وزیر کشاورزی: خشکسالی را باید به فال نیک گرفت]''(روزنامه دنیای اقتصاد، ۲۶فروردین۱۳۸۷)''</ref>{{پیوند مرده}} [[سازمان هواشناسی ایران]] از ادامه یافتن خشکسالی برای ۴ سال، یعنی تا پایان سال ۱۳۹۰ خبر داد. این رویداد همچنان ادامه دارد و تاکنون خسارات بسیاری را به ایران وارد کردهاست. مقامات دولتی این خشکسالی را شدیدترین خشکسالی در ۴۰ سال اخیر ارزیابی کردند. |
||
پیش از اعلام دیرهنگام خبر توسط رئیس سازمان هواشناسی در اسفند ۱۳۸۶ و در پی کاهش شدید بارندگی روحانیون محلی در بسیاری از شهرها و استانها اقدام به برپایی [[نماز باران]] کرده بودند.<ref>[http://www.example.comhttp://www.roozonline.com/archives/2008/04/post_6763.php خشکسالی به علت کفران نعمت]''(روزآنلاین ۱۵ فروردین ۱۳۸۷)''</ref>{{پیوند مرده}} |
پیش از اعلام دیرهنگام خبر توسط رئیس سازمان هواشناسی در اسفند ۱۳۸۶ و در پی کاهش شدید بارندگی روحانیون محلی در بسیاری از شهرها و استانها اقدام به برپایی [[نماز باران]] کرده بودند.<ref>[http://www.example.comhttp://www.roozonline.com/archives/2008/04/post_6763.php خشکسالی به علت کفران نعمت]''(روزآنلاین ۱۵ فروردین ۱۳۸۷)''</ref>{{پیوند مرده}} |
||
خط ۸۰: | خط ۶۳: | ||
=== خشک شدن هامون و سد دوستی === |
=== خشک شدن هامون و سد دوستی === |
||
در سال ۹۴ نزدیک به سیصد میلیون مترمکعب آب از افغانستان وارد [[سد دوستی]] ایران شده بود، اما از با افتتاح سد هرات میزان ورودی آب [[هری رود]] به داخل سد دوستی از ۳۰۰ به ۳ میلیون مترمکعب کاهش یافت. [[دریاچه هامون]] نیز به کلی خشک شدهاست در مورد هری رود بین دو کشور قراردادی وجود ندارد اما معاهده حقابه میان افغانستان و ایران مربوط به هلمند در هر دو [[مجلس قانونگذاری]] دو کشور آن را تصویب کردند.<ref>{{یادکرد خبر |نشانی=http://article.irna.ir/fa/c1_10127/ |عنوان=نگاه کابل به هیرمند و هریررود و بحران آب در شرق ایران |خبرگزاری=پایگاه اینترنتی ایرنا مقاله |تاریخ=۱۳ شهریور ۱۳۵ |تاریخ بازبینی=۲۴ فروردین ۱۳۹۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161119182803/http://article.irna.ir/fa/c1_10127/ |archivedate=۱۹ نوامبر ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref> |
در سال ۹۴ نزدیک به سیصد میلیون مترمکعب آب از افغانستان وارد [[سد دوستی]] ایران شده بود، اما از با افتتاح سد هرات میزان ورودی آب [[هری رود]] به داخل سد دوستی از ۳۰۰ به ۳ میلیون مترمکعب کاهش یافت. [[دریاچه هامون]] نیز به کلی خشک شدهاست در مورد هری رود بین دو کشور قراردادی وجود ندارد اما معاهده حقابه میان افغانستان و ایران مربوط به هلمند در هر دو [[مجلس قانونگذاری]] دو کشور آن را تصویب کردند.<ref>{{یادکرد خبر |نشانی=http://article.irna.ir/fa/c1_10127/ |عنوان=نگاه کابل به هیرمند و هریررود و بحران آب در شرق ایران |خبرگزاری=پایگاه اینترنتی ایرنا مقاله |تاریخ=۱۳ شهریور ۱۳۵ |تاریخ بازبینی=۲۴ فروردین ۱۳۹۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161119182803/http://article.irna.ir/fa/c1_10127/ |archivedate=۱۹ نوامبر ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref> |
||
=== ریزگردها در خوزستان === |
|||
{{اصلی| بحران ریزگردها در خوزستان}} |
|||
مسئولان محیط زیست و کارشناسان این حوزه، منشأ اصلی بحران ریزگردها در [[استان خوزستان]] را خشک شدن بخشی از [[تالاب هورالعظیم]] به علت عملیات حفاری [[وزارت نفت ایران]] میدانند.<ref name="bbc2"/><ref name="hamshahrionline">{{یادکرد خبر |نشانی = http://www.hamshahrionline.ir/details/285883/Environment/pollution |عنوان = منشأ گرد و غبار اهواز کجاست؟ | خبرگزاری = همشهری آنلاین|تاریخ = ۱۱ بهمن ۱۳۹۳ |تاریخ بازدید = ۲۴ فروردین ۱۳۹۷}}</ref> [[معصومه ابتکار]]، رئیس [[سازمان حفاظت محیط زیست]] نیز منشأ بخشی از این ریزگردها را عراق معرفی کرد.<ref name="bbc2">{{یادکرد خبر |نشانی = http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2015/02/150202_l57_ahwaz_pollution |عنوان = دو سازمان دربارهٔ گرد و غبار خوزستان و ایلام به رئیسجمهور گزارش میدهند| خبرگزاری = بیبیسی فارسی|تاریخ = ۱۳ بهمن ۱۳۹۳|تاریخ بازبینی =۲۴ فروردین ۱۳۹۷}}</ref> این در حالی است که [[سازمان هواشناسی ایران]] با تجزیه و تحلیل دادههای دیدبانی منطقه، منشأ گرد و خاک را داخلی دانسته و مکان خیزش گرد و خاک را بخشهای جنوبی استان خوزستان معرفی میکند. در این گزارش آمدهاست: «همانگونه که نقشههای تاوایی نشان میدهد، گرد و خاک تولید شده در سطح زمین، در حد واصل بین هسته تاوایی مثبت و منفی جابجا میشود و این مطلب مؤید این است که منشأ گرد و خاک نمیتواند از عراق باشد.»<ref>{{یادکرد وب|نشانی = http://www.irimo.ir/far/services/news/495488-تحلیل-گردوخاک-بهمن-1393خوزستان.html |عنوان =تحلیل گرد و خاک ۹ و ۱۰ بهمن ۱۳۹۳ خوزستان | ناشر =وبگاه [[سازمان هواشناسی ایران]] |تاریخ =۲۱ بهمن ۱۳۹۳ |تاریخ بازبینی =۳۰ دی ۱۳۹۶}}</ref>{{پیوند مرده}} |
|||
== پانویس == |
== پانویس == |
نسخهٔ ۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۲۱
بحران آب در ایران به مشکلات ناشی از کمبود آب در ایران اشاره دارد. کمبود آب میتواند نتیجه دو مکانیسم متفاوت باشد: کمبود آب فیزیکی (مطلق) و کمبود آب اقتصادی. منظور از کمبود آب فیزیکی عدم وجود منابع کافی آب طبیعی برای تأمین تقاضای یک منطقه است، و کمبود آب اقتصادی نتیجه مدیریت ضعیف منابع آب کافی موجود است. نگرانیهای اصلی ایران در مورد بحران آب شامل: تغییرپذیری اقلیمی زیاد، توزیع نامناسب آب و اولویتبندی توسعه اقتصادی است.[۱]
با توجه به میزان منابع آب و سرانهٔ مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با کمبود فیزیکی آب قرار دارد. این گروه شامل کشورهایست که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این بدان معناست که حتی با بالاترین راندمان و بهرهوری ممکن در مصرف آب، برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه میباشند.[۲]
براساس شاخص فالکن مارک، کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. با توجه به اینکه در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ خورشیدی حدود ۶۹ درصد از کل آب تجدیدپذیر سالیانه مورد استفاده قرار میگیرد، براساس شاخص سازمان ملل، ایران نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص مؤسسه بینالمللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.[۳] بنا بر شاخصهای ذکر شده، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال ۲۰۲۵ باید بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر میرسد.[۳]
آبوهوا
بارش باران در ایران بسیار فصلی است و فقط یک فصل بارانی بین ماههای مهر و فروردین وجود دارد که باعث میشود زمین در بقیه سال بسیار خشک باشد. رودخانههای ایران دارای تغییرات بسیار شدید در فصلهای مختلف هستند. به عنوان مثال، دبی رودخانه کارون در خوزستان در دورههای پرآبی ده برابر مقدار آن در در دورههای خشک است. در بسیاری از مناطق ممکن است هیچ بارشی وجود نداشته باشد تا اینکه طوفانهای ناگهانی، همراه با بارندگی شدید، تقریباً باران کل سال را در چند روز بارش کند. کمبود آب با توزیع نابرابر آب افزایش مییابد. در نزدیکی دریای خزر، میزان بارندگی سالانه بهطور متوسط حدود ۱۲۸۰ میلیمتر است، اما در فلات مرکزی و مناطق پست در جنوب به ندرت از ۱۰۰ میلیمتر عبور میکند.[۴] حساسیت ایران به تغییرپذیری زیاد دما و بارش منجر به ایجاد سدها و مخازن برای تنظیم و ایجاد جریان پایدارتر آب در سراسر کشور شدهاست.[۱]
تغییرات اقلیمی
پیشبینی میشود طی چند دهه آینده میانگین دما در ایران ۲٫۶ درجه سلسیوس افزایش و میزان بارندگی ۳۵٪ کاهش داشته باشد.[۵] این امر میتواند بهطور بالقوه خشکسالی را تشدید کرده و تولید محصولات زراعی را با مشکل مواجه کند.
منابع آب
آب موجود
منابع آب تجدیدپذیر داخلی 128.5 میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده شده است (به طور متوسط برای سالهای 1977–2001). [۶] رواناب سطحی در مجموع 97.3 میلیارد متر مکعب در سال میباشد ، که 5.4 میلیارد متر مکعب در سال از زهکشی سفرههای زیرزمینی حاصل میشود و بنابراین باید از کل آن کم شود. بازشارژ آب زیرزمینی در حدود 49.3 میلیارد متر مکعب در سال برآورد میشود ، که 12.7 میلیارد متر مکعب در سال از نفوذ در بستر رودخانه حاصل میشود و همچنین باید کم شود. ایران 6.7 میلیارد متر مکعب در سال آب سطحی از پاکستان و مقداری آب از افغانستان از طریق رودخانه هیرمند دریافت میکند. جریان رودخانه ارس ، در مرز با آذربایجان ، 4.6 میلیارد متر مکعب در سال برآورد شده است. رواناب سطحی به دریا و سایر کشورها 55.9 میلیارد متر مکعب در سال برآورد میشود. [۷][۸]
میزان استفاده از آب
کل برداشت آب در سال 1993 حدود 70 میلیارد متر مکعب برآورد شد که در سال 2004 به 93 میلیارد متر مکعب افزایش یافته است،[۱۰] که 92٪ از آن برای مصارف کشاورزی ، 6٪ برای مصارف خانگی و 2٪ برای مصارف صنعتی استفاده شده است. اگرچه این میزان معادل 51٪ از منابع واقعی تجدیدپذیر آب است، اما برداشت سالانه از سفرههای زیرزمینی (57 میلیارد متر مکعب در سال 1993 ، 53 میلیارد متر مکعب در سال 2004) در حال حاضر بیش از برآورد عملکرد مطمئن (46 میلیارد متر مکعب) است.[۱۱] به عنوان مثال ، آب مورد نیاز تهران بزرگ با بیش از 13 میلیون نفر جمعیت، توسط آبهای سطحی از سد لار رودخانه لار در شمال شرقی شهر ، سد لتیان در رودخانه جاجرود در شمال ، و رودخانه کرج در شمال غربی و همچنین توسط آبهای زیرزمینی در مجاورت شهر تأمین میشود. استانهای گیلان ، مازندران و اصفهان به ترتیب با 54 ، 52 و 42 درصد بیشترین بازده آبیاری و استان خوزستان با 38 درصد، کمترین بازده آبیاری را دارند.[۱۲] مصرف آب لولهکشی خانگی در کشور 70٪ بیش از متوسط جهانی است.[۱۳] 16 میلیارد متر مکعب آب برای تولید برق در سال 1999 استفاده شد.[۱۴]
در سال 2014 ، ایران از 70٪ کل آب شیرین تجدیدپذیر خود استفاده میکند ، که بسیار بالاتر از حد بالای 40٪ توصیه شده طبق هنجارهای بین المللی است.[۱۵]
آلودگی آب
آلودگی آب توسط فاضلاب صنعتی و شهری و همچنین کشاورزی ایجاد میشود. در مورد فاضلاب شهری ، قسمت عمده فاضلاب جمع آوری شده بدون تصفیه رها میشود و منبع اصلی آلودگی آبهای زیرزمینی و خطری برای سلامت جامعه است. در تعدادی از شهرهای فاقد فاضلاب بهداشتی ، خانوارها فاضلاب خود را از طریق مجاری تخلیه آب باران تخلیه میکنند.[۱۶]
زیر ساخت
بیشتر آب آشامیدنی در ایران از طریق زیرساختهای مدرن مانند سدها ، مخازن ، خطوط لوله انتقال از راه دور - که بعضی از آنها بیش از 300 کیلومتر طول دارند - و چاه های عمیق تأمین میشود. حدود 60،000 سیستم سنتی قنات در مناطق فلات ایران در یزد ، خراسان و کرمان - امروزه هنوز برای آبیاری و تأمین آب آشامیدنی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک استفاده میشود.[۱۷] قدیمیترین و بزرگترین قنات شناخته شده در شهر گناباد ایران است که پس از 2700 سال هنوز هم آب آشامیدنی و کشاورزی را برای نزدیک به 40,000 نفر تأمین میکند. عمق چاه اصلی آن بیش از 360 متر و طول آن 45 کیلومتر است. تخمین زده میشود که حدود 500,000 چاه عمیق و کم عمق در ایران وجود داشته باشد.[۱۸] در ایران 42 سد بزرگ در حال بهرهبرداری با ظرفیت ذخیره سازی ترکیبی 33 میلیارد متر مکعب در سال وجود دارد. این سدها سالانه حدود 200 میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره سازی را به دلیل رسوبگذاری از دست میدهند (0.5-0.75٪ از ظرفیت ذخیره سازی آنها). بیشتر سدها، سدهای چند منظوره برای تولید برق آبی ، آبیاری ، کنترل سیلاب و در بعضی موارد تأمین آب آشامیدنی هستند.[۱۹]
مدیریت استراتژیک
یک تحقیق مستقل ۱۰ تن از متخصصان ایرانی حوزه مدیریت منابع آب که در آمریکای شمالی و انگلستان تحصیل کردهاند نشان میدهد که دلیل اصلی کاهش ۸۰ درصدی حجم آب دریاچه ارومیه طی چهار دهه اخیر که سطح آب آن را در ابتدای مهرماه امسال به حدود ۱۰ درصد سطح اولیه آن در سال ۱۳۵۱ شمسی کاهش داده، فعالیتهای انسانی و توسعه سازهای بیرویه در این حوضه آبریز بوده و تأثیر خشکسالی و تغییرات آب و هوایی در منطقه در حدی نبوده که بتواند تغییرات سطحی و حجمی این چنینی در دریاچه ایجاد کند. در نتیجه این پژوهش، احیای فیزیکی دریاچه ارومیه ممکن دانسته شده اما چنین فرایندی را مشروط به یک خواست سراسری سیاسی و اقتصادی درنظرگرفتهاست که در طی سالهای طولانی به نتیجه خواهد رسید.[۲۰]
نمودهای بحران
خشکسالی در دهه ۱۳۸۰
در فروردین ۱۳۸۷، علیمحمد نوریان رئیس سازمان هواشناسی ایران در بازدید از یکی از ایستگاههای هواشناسی به خبر وقوع خشکسالی و کاهش شدید بارندگی در زمستان ۱۳۸۶ را اعلام کرد.[۲۱][۲۲][پیوند مرده] سازمان هواشناسی ایران از ادامه یافتن خشکسالی برای ۴ سال، یعنی تا پایان سال ۱۳۹۰ خبر داد. این رویداد همچنان ادامه دارد و تاکنون خسارات بسیاری را به ایران وارد کردهاست. مقامات دولتی این خشکسالی را شدیدترین خشکسالی در ۴۰ سال اخیر ارزیابی کردند.
پیش از اعلام دیرهنگام خبر توسط رئیس سازمان هواشناسی در اسفند ۱۳۸۶ و در پی کاهش شدید بارندگی روحانیون محلی در بسیاری از شهرها و استانها اقدام به برپایی نماز باران کرده بودند.[۲۳][پیوند مرده] وزات نیرو نیز پس از سازمان هواشناسی خبر وقوع خشکسالی شدید در ایران را تأیید و خواستار برپایی نماز باران توسط مردم شد.
میزان بارندگی
بنابر اعلام «زرگر» معاون وزیر نیرو، میزان بارندگی در ایران در هفت ماه از سال آبی ۱۳۸۷–۱۳۸۶، حدود ۱۹۰ میلیارد متر مکعب بوده که معادل ۱۱۵ میلیمتر در گستره ایران است. این میزان بارندگی در مقایسه با میانگین ۳۹ساله دوره مشابه، ۴۲ درصد کاهش را نشان میدهد. این میزان بارش نسبت به خشکسالترین سال که ۷۹–۱۳۷۸ بوده نیز کمتر میباشد.[۲۴][۲۵]
میانگین درازمدت بارندگی در ایران ۲۴۲ میلیمتر است؛ ولی بررسی جدول تغییرات میزان بارشها از سال آبی ۸۶–۸۵ تا سال آبی ۹۳–۹۲ نشان میدهد که به غیر از سال ۸۶–۸۵ که میزان بارشها ۲۷۸ میلیمتر ثبت شدهاست، در مابقی سالها، کمتر از میانگین درازمدت بودهاست. بر اساس این آمار در سال ۸۷–۸۶ بهطور متوسط ۱۳۸ میلیمتر بارندگی ثبت شده که تغییرات آن نسبت به میانگین بلندمدت، منفی ۴۳ درصد است. در سال آبی ۸۸–۸۷ بهطور متوسط ۲۱۱ میلیمتر بارش ثبت شده که تغییرات آن نسبت به بلندمدت منفی ۱۳ درصد است. در سال آبی ۸۹–۸۸ بهطور متوسط ۲۳۴ میلیمتر بارندگی ثبت شده که تغییرات آن نسبت به بلندمدت منفی ۳ درصد است. در سال آبی ۹۰–۸۹ نیز تنها ۱۹۷ میلیمتر بارندگی ثبت شده که تغییرات آن نسبت به بلندمدت منفی ۱۹ درصد است. در سال آبی ۹۱–۹۰ بهطور متوسط ۲۰۵ میلیمتر بارندگی ثبت شده که تغییرات آن نسبت به بلندمدت منفی ۱۵ درصد است. در سال آبی ۹۲–۹۱ بهطور متوسط ۲۳۷ میلیمتر بارندگی ثبت شده که تغییرات آن نسبت به بلندمدت منفی ۲ درصد است و در سال آبی ۹۳–۹۲ حدود ۲۱۸ میلیمتر ثبت شده که این مقدار نیز نسبت به میانگین درازمدت ۱۰ درصد کاهش را نشان میدهد.[۲۶]
وضعیت آب موجود در مخازن سدها
در شهریور ۱۳۹۵ خورشیدی، پایگاه اطلاعرسانی وزارت نیرو اعلام کرد: مجموع ظرفیت کل مخازن ۱۶۹ سد موجود در ایران، تا تاریخ ۱۰ شهریور سال ۱۳۹۵ تقریباً برابر با ۴۹٫۸ میلیارد مترمکعب است که از این میزان حدود ۴۷ درصد آن خالی است. بر طبق این گزارش، از ابتدای مهر ۱۳۹۴ تا ۱۰ شهریور ۱۳۹۵ خروجی آب سدهای کشور که عمدتاً در بخش کشاورزی مصرف شدهاست، در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن، با ۲۸ درصد افزایش، از ۲۸٫۳ میلیارد مترمکعب به ۳۶٫۳ میلیارد مترمکعب رسیدهاست.[۲۷][۲۸]
در آبان ۱۳۹۵ خورشیدی، شرکت مدیریت منابع آب ایران، ظرفیت کل مخازن سدهای کشور در سال ۱۳۹۵ را حدود ۴۹٫۶ میلیارد مترمکعب اعلام کرد و افزود که ۵۴ درصد از مخازن سدهای ایران خالی است.[۲۹][۳۰][۳۱]
حجم بارش برف و باران در سال گذشته[چه سالی؟] ۴۰۰ میلیارد متر مکعب بودهاست که از این مقدار ۳۸ میلیارد متر مکعب جذب زمین، ۲۴۰ میلیارد مکعب آن تبخیر و مابقی بر سطح زمین جاری شدهاست.
آثار و تبعات خشکسالی
خشکسالی منجر به وارد آمدن آسیبهای جدی به محیط زیست ایران نیز شد.[۳۲] شبکه برق ایران دست کم با کمبود ۵۵۰۰ مگاوات برق مواجه میشود و احتمال قطع برق افزایش مییابد.[۳۳][۳۴][پیوند مرده][۳۵][پیوند مرده] همچنین از کیفیت آب آشامیدنی در شهرها نیز کاسته شده و دولت نیز ناچار به بهرهبرداری بیشتر از منابع آب زیرزمینی، برای تأمین آب کشاورزی و آب آشامیدنی خواهد شد.
خشکسالی ۱۴۰۰
پدیدهای است که در تابستان ۱۴۰۰ رخ دادهاست. در سال آبی منتهی به این سال، بارندگیها در ایران به حدود پنجاه درصد سال قبل، و ۴۰ درصد کمتر از میانگین بلند مدت رسید و یکی از خشکترین سالهای نیم قرن اخیر ایران را رقم زد. در استانهایی مانند هرمزگان، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی کمبود بارشها بین ۵۰ تا ۸۵ درصد گزارش شدهاست. از سویی دیگر در غرب و جنوب غرب کشور در استانهای کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان و چهارمحال و بختیاری نیز کاهش بارشها کاملاً محسوس است. همچنین دمای هوا در بهار ۱۴۰۰ حدود دو تا سه درجه بیشتر از میانگین بلند مدت کشور بودهاست.[۳۶][۳۷]
این خشکسالی موجب ایجاد بحرانهایی در تهیه آب آشامیدنی، تولید محصولات کشاورزی و تولید برق در ایران شدهاست.[۳۸][۳۹]
خشک شدن هامون و سد دوستی
در سال ۹۴ نزدیک به سیصد میلیون مترمکعب آب از افغانستان وارد سد دوستی ایران شده بود، اما از با افتتاح سد هرات میزان ورودی آب هری رود به داخل سد دوستی از ۳۰۰ به ۳ میلیون مترمکعب کاهش یافت. دریاچه هامون نیز به کلی خشک شدهاست در مورد هری رود بین دو کشور قراردادی وجود ندارد اما معاهده حقابه میان افغانستان و ایران مربوط به هلمند در هر دو مجلس قانونگذاری دو کشور آن را تصویب کردند.[۴۰]
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Madani, Kaveh (2014-12-01). "Water management in Iran: what is causing the looming crisis?". Journal of Environmental Studies and Sciences (به انگلیسی). 4 (4): 315–328. doi:10.1007/s13412-014-0182-z. ISSN 2190-6491.
- ↑ ببران و هنربخش، «بحران وضعیت آب در جهان و ایران»، راهبرد.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ احسانی، مهرزاد؛ خالدی، هومن؛ شناخت و ارتقای بهرهوری آب کشاورزی به منظور تأمین امنیت آبی و غذایی کشور؛ یازدهمین همایش ملی کمیتهٔ ملی آبیاری و زهکشی ایران
- ↑ Helen Chapin Metz, ed. Iran: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, Chapter "Water".
- ↑ Mansouri Daneshvar, Mohammad Reza; Ebrahimi, Majid; Nejadsoleymani, Hamid (2019-03-01). "An overview of climate change in Iran: facts and statistics". Environmental Systems Research (به انگلیسی). 8 (1): 7. doi:10.1186/s40068-019-0135-3. ISSN 2193-2697.
- ↑ "Iran Daily". 21 February 2010.
- ↑ "Natural Resources and Environment: Land and Water Division".
- ↑ "World Resources Institute:Water Resources and Freshwater Ecosystems COUNTRY PROFILE - Iran".
- ↑ Ritchie, Hannah; Roser, Max (2017-11-20). "Water Use and Stress". Our World in Data.
- ↑ "AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)". Archived from the original on 4 June 2011.
- ↑ "Natural Resources and Environment: Land and Water Division".
- ↑ Sadeq Dehqan. "Food Security Index at 96%". Iran Daily. Archived from the original on 2 May 2009.
- ↑ Kayhan:Changing Old Habits, quoting the leader of the Islamic Revolution Ayatollah Seyed Ali Khamenei in his 2009 Norouz message
- ↑ "AQUASTAT: Iran (Islamic Republic of)". Archived from the original on 4 June 2011.
- ↑ Bijan Rouhani & Fatema Soudavar Farmanfarmaian:Iran's Imperiled Environment, Payvand News, January 2014
- ↑ World Bank: Northern Cities Water Supply and Sanitation Project, p. 29-30
- ↑ Helen Chapin Metz, ed. Iran: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1987, Chapter "Water".
- ↑ United Nations:Freshwater and Sanitation Country Profile - The Islamic Republic of Iran, p. 4
- ↑ Ministry of Energy, Water Research Institute:Sedimentation in the Reservoirs of Large Dams in Iran, 2000
- ↑ «تبرئه «خشکسالی» از قتل دریاچه ارومیه/انگشت اتهام به سوی مدیریت نامناسب». ایسنا. ۱۵ بهمن ۱۳۹۳. دریافتشده در ۲۳ فروردین ۱۳۹۷.
- ↑ ایران دچار خشکسالی میشود بایگانیشده در ۸ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine(رادیو زمانه ،۱۳فروردین۱۳۸۷)
- ↑ یک خشکسالی شدید در راه است وزیر کشاورزی: خشکسالی را باید به فال نیک گرفت(روزنامه دنیای اقتصاد، ۲۶فروردین۱۳۸۷)
- ↑ خشکسالی به علت کفران نعمت(روزآنلاین ۱۵ فروردین ۱۳۸۷)
- ↑ وزارت نیرو مردم را دعوت به برگزاری نماز استسقاء کرد بایگانیشده در ۱۳ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine(سایت برنا، ۱۵ فروردین ۱۳۸۷)
- ↑ «توسط دکتر زرگر وضعیت خشکسالی کشور تشریح شد». شبکه خبری آب ایران. ۲۰ فروردین ۱۳۸۷. بایگانیشده از اصلی در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۶. دریافتشده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
- ↑ «ارزیابی از سال آبی ۹۴–۹۳». پایگاه اینترنتی روزنامه دنیای اقتصاد. ۵ مهر ۱۳۹۳. دریافتشده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
- ↑ «نیمی از سدهای ایران آب ندارند». خبرگزاری مهر. ۱۷ شهریور ۱۳۹۵. دریافتشده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
- ↑ «افزایش ۲۸ درصدی برداشت از سدهای کشور». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۷ شهریور ۱۳۹۵. دریافتشده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
- ↑ «نصف سدها آب ندارند». جامجم آنلاین. ۲۶ آبان ۱۳۹۵. دریافتشده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
- ↑ «کاهش شدید ورود آب به سدهای ایران/ نصف سدها آب ندارند». خبرگزاری مهر. ۲۶ آبان ۱۳۹۵. دریافتشده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
- ↑ «کمتر از ۵۰ درصد مخازن سدها پر از آب است». خبرگزاری تابناک. ۲۷ آبان ۱۳۹۵. دریافتشده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
- ↑ هشتاد درصد پوشش گیاهی «توران» و «خوشییلاق» نابود شد بایگانیشده در ۲۱ مه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine(خبرگزاری میراث خبر، ۲۵اردیبهشت۱۳۸۷)
- ↑ «ایران با احتمال خاموشی برق مواجه است». بیبیسی فارسی. ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۷. دریافتشده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷.
- ↑ ذخیره برق کشور تنها ۵۰۰ مگاوات از کمبود را جبران میکند؛ آغاز جیرهبندی تا چند روز دیگر(روزنامه اعتماد ملی، ۱۰خرداد۱۳۸۷)
- ↑ مدیرکل محیط زیست یزد: خسارت خشکسالی ۱۰۰ میلیارد ریال برآورد میشود ابراز نگرانی کارشناسان از بروز فاجعه درحیات وحش (خبرگزاری ایسنا، ۹اردیبهشت۱۳۸۷)
- ↑ «دوره خشکسالی طولانی خواهد بود | مردم و مسئولان بههوش باشند». پایگاه اطلاعرسانی دیارمیرزا. ۲۰۲۱-۰۶-۱۵. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۷-۰۶.
- ↑ «وزیر نیروی ایران: تابستان امسال خشکترین سال در ۵۰ سال اخیر است». BBC News فارسی. ۲۰۲۱-۰۵-۱۸. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۷-۰۶.
- ↑ «روزنامه شرق: قیمت را ببریم بالا». www.pishkhan.com. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۷-۰۶.
- ↑ ««۱۴۰۰» خشکترین سال طی ۵۰ سال گذشته خواهد بود». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۴-۲۴. دریافتشده در ۲۰۲۱-۰۷-۰۶.
- ↑ «نگاه کابل به هیرمند و هریررود و بحران آب در شرق ایران». پایگاه اینترنتی ایرنا مقاله. ۱۳ شهریور ۱۳۵. بایگانیشده از اصلی در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۶. دریافتشده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۷. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=
را بررسی کنید (کمک)