لالایی

برای دیگر کاربردها، لالایی (فیلم ۲۰۱۴) را ببینید.

نقاشی لالایی، اثر ویلیام-آدولف بوگرو

لالایی آهنگ یا شعری آرامش‌دهنده است که معمولاً برای کودکان پیش از خواب خوانده می‌شود. هدف لالایی خواندن، آرامش‌دادن به کودکان و این که بتوانند راحت‌تر و زودتر بخوابند. در نتیجه، لالایی‌ها بیش از همه ساده و تکراری هستند. لالایی‌ها را می‌توان در هر فرهنگ و در همه دوره‌های باستانی یافت.

نمونه ای از لالایی های معروف در جهان

• یک لالایی اسکاتلندی وجود دارد که از معروف ترین لالایی های جهان به شمار می‌آید. این لالایی بر اساس واقعه ای تلخ که برای یک مادر اتفاق افتاد توسط او ساخته شد. ترجمه متن این لالایی به فارسی به شکل زیر می‌باشد.

کودکم را آنجا در حال خواب رها کردم

کودکم را آنجا در حال خواب رها کردم

تا توت جمع کند

اما کودک زیبایم را گم کردم

بچه آهویی دیدم از او پرسیدم

اما هرگز کودکم را ندیدم

به دنبال سمور در رودخانه ها رفتم

از او دنبال کودکم را گرفتم

اما نشانی از کودکم نیافتم

از مه سراغ کودکم را گرفتم

اما جواب سوالم را نگرفتم

از مه کافر جواب سوالم را نگرفتم

ای وای بر من آن را هرگز در بغل نگرفتم

کروکدیل به من نگاه کرد

گویی چیزی از من پنهان کرد

ای کاش او را رها نمی کردم

بی مهابا از نزدش نمی رفتم

وای من هرگز کودکم را نیافتم

در این لالایی احساسات حسرت، ندامت، اندوه، ترس قابل مشاهده می‌باشد.

ریشه‌شناسی

ریشه واژه «لالایی» مشخص نیست. اینکه واژه «لالا» به معنی خواب، از واژه «لالایی» آمده یا «لالایی» از واژه «لالا» گرفته شده مشخص نیست.

وجود واژه‌های مشابه در زبان‌های دیگر مانند «لالابای» (Lullaby) در زبان انگلیسی، «لالاره» در زبان لاتین، «لولن» در زبان آلمانی، و «لولا» در زبان سوئیسی می‌تواند بیانگر ریشه یکسان تاریخی این واژه‌ها باشد.

سادگی

علت همه‌گیر بودن، دلنشینی و اهمیت لالایی، ساخت ساده و محتوای عاطفی آن است که خواندن این نواها را برای همه مادران ممکن می‌سازد. از اینرو هر مادری، بدون توجه به اینکه شاعر، نوازنده یا آهنگساز باشد می‌تواند از روی طبیعت خود و عشق به فرزند، با شعر برای فرزندش درد دل کند و برایش آواز بخواند.

چرا خواندن لالایی برای کودکان مفید است؟

اگرچه برخی از کودکان این توانایی را دارند که به راحتی بخوابند، اما برای برخی دیگر این کار بدون لالایی خواندن بسیار چالش برانگیز می شود. آنها ممکن است از ترس های شبانه رنج ببرند، در شب از ترس رها شدن رنج ببرند. پیروی از یک مراسم شبانه قبل از خواب می تواند به خواب کودکان کمک کند.

اگرچه بسیاری از والدین به طور طبیعی هنگام خواب برای نوزاد خود لالایی می خوانند، اما تا زمانی که کودک نوپای آنها بیش از 18 ماه باشد، این عادت از بین می رود. با این حال، لالایی ها در طول رشد کودک فواید متعددی دارند، و ارزش خواندن هر شب برای کودکان بزرگتر را نیز دارد! خواندن لالایی برای بسیاری از افراد بزرگسال نیز بسیار تاثیر گذار است. اکثر بزرگسالانی که از مشکل کم خوابی یا بی خوابی رنج می برند، با کمک موسیقی درمانی هایی که شامل انواع لالایی نیز می شوند، قادر به لذت بردن از خوابی عمیق می شوند.

لالایی کودکان را آرام می کند

در چند سال اخیر تحقیقات و مطالعات بالینی متعددی در رابطه با تاثیر لالایی بر روی ذهن افراد صورت گرفته است. یک تیم متشکل از متخصصین مغز و اعصاب در آزمایشات خود متوجه شدند ، یک قسمت از مغز در سیستم لیمبیک مسئول پاسخ های احساسی به موسیقی است. این تحریک سطح برانگیختگی کودکان را کاهش می دهد. چه کسی سکوتی را که معمولاً اولین نت های یک آهنگ خوانده می شود را نشنیده و از آن لذت نبرده است؟ کودکان نسبت به آن حساس هستند.

اگر نسبت به صدای خود برای خواندن لالایی یا آواز کودکانه اعتماد به نفس کافی ندارید و یا هنگام لالایی خواندن احساس راحتی نمی ‌کنید، چطور است فقط ملودی را به آرامی زمزمه کنید تا کودکتان فقط قادر به شنیدن صدای شما را باشد؟ کودکان شما درباره کیفیت صدا و لالایی به شما امتیاز نمی دهد. برعکس، احتمال بیشتری وجود دارد که با شنیدن صدای لالایی خواندن شما بر ترس های خود غلبه کنند و از گذراندن این لحظه خاص با شما لذت ببرند. یکی دیگر از مزایای غیرمنتظره لالایی ها این است که می توانند استرس و خستگی را برای افرادی که آن را می خوانند کاهش دهند!

لالایی درد را کاهش می دهد

همانطور که گفته شد، تحقیقات گسترده ای در مورد تاثیر لالایی بر روی ذهن صورت گرفته است. بخشی از این تحقیقات بر روی بیماران یک بیمارستان اطفال انجام شد. اکثر این بیماران خردسال، افرادی بودند که به دلیل بیماری و درد با مشکلات خواب دست و پنجه نرم می کردند. نتیجه این تحقیق اثرات مثبت لالایی ها را بر خواب کودکان و همچنین اثربخشی آنها در کاهش درک کودکان از درد ناشی از بیماری یا عمل را نشان داد.

به لطف ریتم بسیار آهسته و دلنشین خود، آهنگ لالایی باعث کاهش ضربان قلب می شوند و از میزان درک درد در بیماران کاهش می دهد و به آهستگی مایه تسکین درد و آرامش آنها می شود. انواع موسیقی مانند شعرهای کودکانه و لالایی همچنین به کودکان کمک می کند تا اشکال مختلف روش های درمانی و مراقبت های پزشکی را بهتر تحمل کنند.

درونمایه ترسناک

برخی از لالایی‌ها، محتوایی ترسناک دارند.

دوران باستان

یکی از نخستین لالایی‌های مکتوب تاریخ بشر، سنگ نبشته‌ای به خط میخی مربوط به ۴۰۰۰ هزار سال پیش است که در دوران تمدن بابل (عراق امروزی) کشف شده است. با وجود اینکه این لالایی برای خواباندن کودک خوانده می‌شده، اما محتوای آن، ترسناک و دور از ایجاد حس آرامش است. زیرا در آن کودک را از ایجاد سر و صدا و مزاحمت برای خداوندگار یا دیو خانه می‌ترساند و به کودک هشدار می‌دهد که در صورت ساکت نشدن، دیو او را خواهد خورد.

زبان انگلیسی

در زبان انگلیسی لالایی معروفی به نام "Rock-a-Bye Baby" با این محتوا وجود دارد:

تاب بخور فرزندم		در نوک درخت
وقتی باد بوزد		گهواره تاب می‌خورد
وقتی شاخه درخت بشکند		گهواره سقوط می‌کند
و سقوط خواهد کرد		کودک و گهواره و همه چیز

کنیا

یک لالایی در شرق کنیا هم از خورده شدن کودک توسط «هاینا» یا دیو در صورت نخوابیدن خبر می‌دهد.

زبان فارسی

گفته می‌شود که شاید عبارت «لولو میاد می‌خوردت» نیز از لالایی وارد ادبیات مادران شده باشد.

در ایران

در مناطق مختلف ایران به جای ترساندن کودک از «لولو خورخوره»، به کودک، خبرهای خوبی مانند مژده فرارسیدن بهار، بازگشت پدر، گل، طول عمر و سلامتی داده می‌شود.

گوناگونی

در مناطق مختلف ایران، گوناگونی موسیقی، کلام، نوع صدا و تحریر، مقام‌ها و فراز و فرودها در لالایی‌ها در نتیجه گوناگونی آب و هوا است. برای نمونه، در مناطق کوهستانی یا عشایر مرزنشین، لالایی جنبه حماسی دارد. مثلا در کردستان بچه را به شکار و سوارکاری تشویق می کنند تا پهلوان و قوی بشود: «من می‌خوام سوار اسب بشی، آهو شکار کنی...» یا «بغداد مثل یک لیمو در دست توست یعنی قدرت داری». اما در مناطق کویری سرسبز نیستند و مردم، زندگی آرام‌تری دارند صحبت از گل و گیاه در لالایی برای آنها مهم هست. اما درونمایه همه این لالایی‌ها دعا و بیان دوستی مادر به فرزند است.

در بعضی از لالایی‌های ایران، مادر صدای خود را بدون گفتن شعر به کودک منتقل می‌کند: مثلا می‌گوید «لاوَه لاوَه کَم، هُو هُو هُو هُو هُو هُو»

در فرهنگ مردم کرد نیز لالایی جایگاه والایی دارد. در لالایی مردمان کرد، مادران احساسات خود را نسبت فرزندشان و فردای روشن و شاد را در شعرهای ساده برای او زمزمه میکنند. مثلا در نمونه ای از لالایی که حتی در ترانه بزرگ سالان نیز از ان استفاده شده چنین آمده است: لای لای گۆلم لای لە باخی دیدە(لالایی ای گل باغ چشمانم) ئارام بنیشە و شادی ببینە(آرام باش و خواب خوش ببین)

تربت جام

درونمایه لالایی تربت جام مادر از زندگی روزمره، احساس دوستی عمیق به کودکش و گاه از غم تنهایی و فراق می‌گوید:

لالالالا گٌلِی قندُم		به دیدار تو خرسندُم
بده عُمری به فرزندُم		به فرزندِ کِرامندُم
لالالالا به دیدِ تو		به سارُقِ سفیدِ تو
باباجان بام سفر داری		بیایِ به امید تو

گرگان

نمونه‌ای از لالایی مردم گرگان:

لای لای لای، گل لاله

پلنگ در کوه چه می‌ناله

لرستان

هر چند لالايی در فرهنگ‌های مختلف به گونه‌های متفاوتی اجرا می‌شود،‌ امّا عشق به فرزند وجه مشترک تمامی آنهاست، مادر لر هم صداقت، لطافت، استحكام ادبی و بار عاطفی عميقی را در‌ هم آميخته و حرف دلش را به صورت لالايی با فرزندش در ميان می‌گذارد. لالايی‌ها را از چند منظر می‌توان تقسيم بندی كرد: ساختار، محتوا و ...

لالايی‌های لرستان را از نقطه نظر توجه به جنسيت فرزند به دو دسته می‌توان تقسيم نمود: دسته‌‌ی اول لالايی‌هايی هستند كه بی‌توجه به جنسيت فرزند بيان می‌شوند (لالايی‌های عمومی) و دسته‌ی دوم نيز لالايی‌هايی هستند كه به طور اختصاصی‌ برای دختر و يا پسر خوانده می شوند.

موسیقی

لالایی‌ها در عین حال که بیان حس مادرانه را در خود دارند و اعتماد و اطمینان و تنها نبودن را به کودک منتقل می کنند تا احساس امنیت کرده به خواب رود، از نظر موسیقی هم دارای اهمیت هستند. بیشتر لالایی‌های ایران با آواز دشتی و گویش بختیاری در دستگاه شور زمزمه می‌شوند. زیرا بیشتر مادران، موسیقی‌دان یا آهنگساز نیستند اما وقتی نغمه‌ای را زمزمه می کند، موسیقی آن در دشتی و دشتستانی است.

جستارهای وابسته

• گنجشک لالا

پیوند به بیرون

• ویدئو: لالایی ایرانی در یک کلیسای سوئدی در یوتیوب
• Lullabies from around the World - Persian در یوتیوب
• سیما بینا، لالایی‌های ایران زمین، بی‌بی‌سی فارسی، ۲۷ آذر ۱۳۹۶