تاکستان

این مقاله دربارهٔ یک شهر است. برای باغ انگور، انگور را ببینید.

تاکستان سیادن
کشور	ایران
استان	قزوین
شهرستان	تاکستان
بخش	مرکزی
نام(های) دیگر	سیادهن
نام(های) قدیمی	سیاه‌دهن سیادهان-سه دهان-سه دژان
سال شهرشدن	۱۳۴۲
مردم
جمعیت	بیش از ۸۰٬۲۹۹نفر در سال۱۳۹۵
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۰۰ هکتار
ارتفاع از سطح دریا	۱۲۶۵ متر
اطلاعات شهری
ره‌آورد	انگور و کشمش و آبغوره و شیره انگور
پیش‌شماره تلفنی	۰۲۸
تابلوی خوش‌آمد به شهر
پانویس	چهارمین شهر بزرگ استان قزوین
تاکستان روی نقشه ایران ۳۶.۰۶۲۵°شمالی ۴۹.۶۹۸۸°شرقی / 36.0625; 49.6988

تاکستان (به تاتی: سیادن) مرکز شهرستان تاکستان در استان قزوینِ در شمال غربی ایران است. ارتفاع متوسط این شهر از سطح دریا ۱٬۲۶۵ متر می‌باشد. فاصله تاکستان تا مرکز استان (قزوین) ۳۵ کیلومتر که از جاده قدیم قزوین-همدان و آزادراه (قزوین–زنجان) به آن متصل است. تاکستان یکی از بزرگ‌ترین شهرهای تات‌نشین و تات‌زبان ایران و جهان است.

شهر تاکستان در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی قزوین و در محور ترانزیتی قزوین –همدان و قزوین –زنجان واقع شده‌است. آثار بدست آمده از تپه‌های باستانی تاکستان و روستاهای اطراف آن حاکی از قدمت این سرزمین به تاریخ پیش از اسلام می‌رسد. از آثار باستانی آن می‌توان مسجد شاه عباس –مسجد سرخندق –امامزاده فارسجین-تپه باستانی خندا-تپه باستانی خله کو-استراحتگاه رضاشاه که اکنون به ساختمان بانک ملی تاکستان شعبهٔ مرکزی تبدیل شده‌است-مقبره پیر، حمام شاه عباسی، قز قلعه، امامزاده ولی ضیاء آباد…. رانام برد. تاکستان با داشتن بیش از ۲۰۰واحد صنعتی بزرگ وکوچک، ذخائر بزرگ معدنی ویک مجتمع وشهرک صنعتی بعنوان دومین شهر مهم صننعتی استان محسوب می‌گردد. وجود باغهای بزرگ انگوراین شهر را به همین نام شهرت داده‌است.

تاکستان را با پیشینه‌ای حدود ۷۰۰۰ سال جزو قدیمی‌ترین شهرهای ایران و جهان می‌دانند. (منبع غیررسمی) این منطقه مسیر عبور جاده قدیمی، پررفت‌وآمد و جهانی ابریشم بوده که سران معروف جهان برای تصاحب آن جنگ‌های زیادی کرده‌اند. تاکستان که به سرزمین تات‌ها معروف بوده درگذشته «سیاده» یا «سیادهن» نامیده می‌شد. نام «سیادهن» بر روی یکی از کتیبه‌های دوران هخامنشی موسوم به پیوتین گرایا حک شده‌است. این کتیبه که از قدیمی‌ترین اسناد نوشتاری این شهرستان است، به زبان یونانی نوشته شده و هم اکنون در موزه شهر وین، نگه داری می‌شود. تاکستان در غرب قزوین واقع شده وعوامل اقتصادی از جمله آب و هوای مناسب، حاصل خیزی خاک و دست رسی به آب مورد نیاز برای کشاورزی سبب گسترش و توسعه اقتصادی تاکستان شده‌است. باغ‌های انگوراین شهرستان شهرت فراوانی دارند که در کنار دشت‌های حاصل خیز و پربرکت منطقه؛ علاوه بر جاذبه‌های خاص، کشت انواع محصولات کشاورزی نیز در آن‌ها جریان دارد.

مردم

در تاکستان دو طایفه بسیار بزرگ به نام‌های رحمانی و طاهرخانی زندگی می‌کنند که در ۱۲ محله متفاوت شهر ساکن‌اند. این دو طایفه از نظر جمعیتی تقریباً با هم برابرند و اکثریت ساکنین شهر را تشکیل می‌دهند. تاکستان بزرگ‌ترین شهر تات‌نشین جهان است و مردم آن به زبان تاتی از زبان‌های ایرانی شاخه شمال‌غربی سخن می‌گویند.

نام

مردم در تاکستان به شهرِ خود سیادن (Siyâden)، به مردم شهر سیادنیچ (Siadenich) و به زبانِ خود تاتی یا سیادنیجی (Siyâdeniji) می‌گویند. پسوند «ایچ» در زبان اوستایی به معنی «نژاد» است. نام کشور ایران نیز نخستین بار به ریخت «ایرانویچ» در کتاب اوستا آمده‌است. نام پیشین شهر تاکستان، سیادِهِن یا سیادُهُن هم ثبت شده‌است. برخی بخشِ «-دِهِن» را در نام سیادهن با مورد مشابه آن در نام‌های رودهن و بومهن یکی می‌دانند. در منطقه تات‌نشین سیاه‌زن قفقاز نیز روستایی به نام سیادن/سیادهن دیده می‌شود.

نامِ تاکستان را فرهنگستان زبان و ادب پارسی در دورهٔ رضاشاه پهلوی برگزید و شوند آن بودن باغ‌های انگور فراوان در این شهرستان است. تاک در زبان پارسی به معنای «درخت انگور» و تاکستان به معنای «باغ انگور» است.

تاریخ

نقاشی اوژن فلاندن از سیادن ۱۸۴۰

تاکستان در مسیر جاده ابریشم بوده و یکی از اثرهایِ تاریخیِ آن آرامگاهِ پیرِ قِز قَلعه یا بُقعه‌یِ پیر است.

• وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

تاکستان که به سرزمین تات‌ها معروف بود در گذشته «سیادن» یا «سیادهن» نامیده می‌شد. به قول برخی مورخان «سیادهن» یا «سیادهان» تغییرشکل یافته واژه «سه دهان» بوده و خود آن نیز صورت معرب لغت «سه دژان» پارسی است. هم چنین نام «سیادهن» بر روی یکی از کتیبه‌های دوران هخامنشی - مربوط به ۲۳۰۰ سال قبل - موسوم به پیوتین گرایا نیز حک شده‌است.

همچنین تاکستان تا قبل از سال ۱۳۷۷ جزو استان زنجان محسوب، و بعد از زنجان دومین شهر بزرگ استان به‌شمار می‌رفت. طی آمار جمعیت سال۱۳۷۵ تاکستان دومین شهر بزرگ استان زنجان و در آستانه تبدیل شدن به فرمانداری ویژه بوده‌است که از استان زنجان جدا و به استان تازه تشکیل شده قزوین پیوست. هم اکنون بسیاری از تأسیسات شهرستان تاکستان به نام منطقه شمالغرب زنجان الحاق می‌شود؛ و شهر تاکستان چهارمین شهر بزرگ استان بعد شهرهای قزوین، الوند و آبیک محسوب و شهرستان تاکستان نیز در درجه سومین شهرستان مهم استان قرار دارد.

دانشگاه‌ها

• دانشگاه آزاد تاکستان
• دانشگاه پیام نور
• دانشگاه علمی و کاربردی
• مرکز آموزش عالی تاکستان غیرانتفاعی
• مرکز آموزش عالی علامه مجلسی
• مرکز آموزش عالی نیکان

منابع

آمار از: اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران ۱۳۸۳، ص ۱۴۵. سایت اطلاع‌رسانی استان قزوین